Ke Alakai O Hawaii, Volume I, Number 30, 28 July 1888 — HE OLELO HOOHOLO ANO NUI. HAULE KA HOOPII A KE AUPUNI KUE IA BIHOPA MA. [ARTICLE]

HE OLELO HOOHOLO ANO NUI.

HAULE KA HOOPII A KE AUPUNI KUE IA BIHOPA MA.

Ma ka Poalua iiei, lulai /24, n» waihoae o Lnnakanawai l)ole i kanu olelo hooholo ma ka hoopii kipakn a L. A. Eakina, Kuhina KHlaiaina kue ia O. R. Bihopa ma. Ma ke Kau Kiure o Apenla aku nei 1 manaoia ai'keia hihia e haua imua o na Kmre, aka maniuh o ka aelike »na o na aoaoa i elua. ūa .kapaeia ke Kiure ana hoopaoee ia ka hihia imua oka Aha wale no. U Mr. A. S. Halawela ma ka aoao o ke Aupuni, ao na l|io Haki ame Pauio Numana ma ka aoao hoopii ia, oia hoi na kahu Waiwai o ka Waīwai o Kamehameha. O ke ano nui o keia hihia, he hoopii kipaku ia na ke Anpuni i na kahu Waiwai o ka waiwai o Kamehameha īio ka lli o Opu* ma ke ano he Aina la i loaa ole he palapala hoona, aole palapala Sila, aole no hoi i )tuāi la a hoolimalima ia paha malalo o ka man%o kekahi palapiila hoona, palapala Sila, a kuai a hoolimalima ana paha mai ke Aupuni aku, a na ia xnea o ke Aupuni Hawai' ka mea nom ia Aina

I ke kukuluia ana o ka hihia he elua mau kahua nui i kuknlu ia ai na olelo pale ma'ka aoao hoopii ia: Ka Mua. O Kamehameha 111 oia wale no ka ona hookahi o na Aina a pau iloko oke Aapum mamuh o ka mana Moi i loaa mai mai kona man mua mai, e komo ana no nae malalo o kekahi mau pono akaka ole o na lii a me na Makaainana, a ma o ka hooko ia ana hoi o ia mau pono mamuli o na olelo aelike ī hooko ia e ka Mahelehele Aina a Hoona kuleana' ana, o ka zi®ho ona ana no kekahi mau Aina e ae ī hookuleana ole ia aia no īloko ona, aua ili aku ia i kona mau hooilina; a oka Aina e hoopaapaa ia nei, oia kahi o ia mau Aina i hookuleana ole la, a i keia wa ua ili ia ma ke Kanawai i ka poe hoopii ia; a "Elua o ke Alii Hoapili ka mea i uoho mua ma keia Aina, a oia ka mea nona ua Aina la, a ua hoomaopopo īa oia no ka ona oia Aina e like me ke ano o ka nohona o ka wa kahiko; a i koua make ana i ka 1840, na haawi aku oia i keia Ai.na a i ole ua hooili waha oia ī ua Aiua la ia Lota Kamehameha —oia hoi o Kamehameha V mahope mai—oiai hoi he 10 no oria mau makahiki la wa, aua paa ia ua Aina la e Lota Kamehameha me ke ke-

akea 010 ia a hiki i kona wa i m»ke ai i ka 1872, a noiaila ua ili ia i kona mau hooilina." Mahope iho o ko ka Lunakanawai hoonohonoho ana i na olelo ike, ua olelo maioia ua hiki ole ī napaleana ke kulike me ke kue ole o kahi a me ka--lii. A wahi ana, oiai ua ae ka aoao hoopii ī na olelo hoike i' hookahua īa maloko o ke kumu pale elua, nolaila he mea makahewa ke nana ia ke ku-l mu pale /nua, i kukuluia nialuna o ke kulana Moi o ke Aln, oiai mamuli o ka olelo kukalu o na Pono o na k!uiaka ī lioopuka ia ma ka m; kahiki 1839, uu hooia ka malu i pa knnaka a me ko lakou mau Aina a waiwai e ae

paha, me ka olelo hoopaahoi aohe kahi mea e kaili ia aku ana mai kahi kauaka aku aia wale no m nnuli o na olelo ake Kanawm. Na keia Kanuwai i kapae ae ī ka mana Moi o ke Alii ma ka noho mana ana aku maluna oka Ili o Opu, a haawi akn la he kuieuna mal<>ko o ua Aina *la ia Hoapili a rne kona mau h(»oilina, malalo ona olelo ake Kanawai e hoonoho ana i Papa Komiaiua Hoona Kuleana Aina, i ike mua ia ina ka inoa Hoona Kuleana Aina i hooholoia ma ka la 10 o Dekemaha 1845.

TJ* hoomana ia na Komiainae hooia aku i na knle»na o na kanaka īloko o na anm mamuli o ka haawi ana a ke alii, a hooilina waha ma paha mamnn aku o 1839 Nc»laila, he-ninau wale no keia e pih ana i kn moolelo o ka loaa ana mai o ka aina. Aohe koi kuleana 1 wnihoia aku imua o na Komisina ma ka aono o Kamehameha— Ua hanaii oia 1 ka 1830, a aole hoi i hiki aku kona mau makahiki i ka 20 i ka wa i *p»u ai ka manawa no ka waiho ana akn o na koi, ma ka la 14 o Feberuari 1848. O ka poe i hele akn mawaho o keia aupuni a o ka poe hoi aohe o lakou mau hope maHiiei, o lakou wale no ka poe i kapae ia aku mawaho o qh kauoha ana e hooiaio ia ko lakou mau kuleana ma na aina, i hoikeia ae nei, imua o na Komisina Hoona Aina. Aohe he kaupale i noakakaia no ke keikiooole, a o Kamehameha he keiki oo ole īa. (Maanei i hoakaka mni ai oia i na kuhikuhi kanawai e kakoo ana i ko kumumnnao, aole e honnele a hoopo no īa keknhi keiki oo ole i kona mau pono mamuli o ka hoopalaleha aua o kona mau kahu.) u O ka makua a me ke kahu" o Kame hameh» oiai oia e noho ana ilokoo ko-

na wa i oo ole m» ke Kanawai, aole i waiho aku īmu » o na K«>m ainn Mo«>na Ainu 110 ka hooiaio la una o k'e kuleana e 11001100 ia nei, a ma ka lupa hope 'loa ona olelo lioakaka a Lnnakanawai l)ole, ua hoike mai la oia: l'Malalo o keia mau kumu alakai, a me na o!e!o hoike i ia mai, ao!e au i ike ua loaa he kuleana paa i k« aina ma ka oka mea hoopii, a ke hoopuka nei au ika olelo hooholo no ka poe i hoopii ia."