Ke Alakai O Hawaii, Volume I, Number 34, 25 August 1888 — HE NANEA KAMAHAO LUAOLE NO BIUTEONA. KA MEA I OLELO IA KA OLALI O NA AUPUNI HUI HE KANALIMAKUMAMALUA. A I OLE O Ka Lima Ku'i o Maudelana KA LIMAKAHI HOI I HAAHEO AI KA HONUA. [ARTICLE]

HE NANEA KAMAHAO LUAOLE NO BIUTEONA. KA MEA I OLELO IA KA OLALI O NA AUPUNI HUI HE KANALIMAKUMAMALUA. A I OLE O Ka Lima Ku'i o Maudelana KA LIMAKAHI HOI I HAAHEO AI KA HONUA.

Unuhim no ka nupepa Ke Alakai o HawaiL

MAHELE VI.

Eia, he huakai ka maaa nou, ina <eia me oe ke aupum Uwea kahi i malama ai 1 «seia vva, e ohiolu paha oe e haawi mai ina he mea hiki, wahi a Ueina Hiu. Pane mai ia o Aimiona, ua hiki loa la ia'u a me ko'u oluolu a pau ke haawi akn, oiai, ua īke maopopo au he pilikia nui e kau mai ana maluna o oukou ma keia po iho, nolaiia, eia mai ke aupum Uwea, a haawi mai k o Aimiona, a paa ae la iloko o ka waha o Keina Hiu, a ia sekona no paue aku la ua wahi ilio la, ano, e ko maua alii wahine maikai, eia no maua ke hoi nei, a e haawi mai oe i keu aloha zio kau kane i hoi aku ai mami a hai aku iaia. Pane mai U-o Aimlona, ae, ke noi nei an i kou oluolu, e lioi i'o aku oe a hai aku i kuu aloha 1 ua kane h n'u, aoke aloha no ko olua.

I keia wa i huli ae 'ai o Keina Hiu a ine Walika a lele aku la no ka hoi hou ana ihope i ke aupuni Ruhe. Ma ko laua alahele nae, aole ī hololea ko Walika manao me ko Keina Hiu, oia hoi, o ko \Valika manao, e leie laua ā mawaena p ke aupum Rube a me ka moana kai kani hoi e hiki aku ai i ke aupuni honua [Papaku] o Dudui Liona, a malaila laua e noho ai, oiai, ua maopopo ia Wahka, e hoi mai ana o Haunelana a me kana wahme ma īa alahele, a ua maopopo nO hoi la Walika e hana ia ana kekahi hana puuwai eleele ī kela po, a oia ka Keina Hiu i paue aku ai, e kuu hoa aole like iki o ko'u manao me kon. Pane aku la o Walika, ma ke kumu hea la ka like ole o kou manao me ko'u 1 Ma kahi e olelo ana e nele kaua ma ka hapalua like o ka lewa mai ka aina mai o l)udui Liona a hiki i ke aupuni Rube } wahi a Keina Hiu. He hewa anei ia mau olelo a'u ia oe? waln a Waiika. Ae, o ko'u manao e hoi no kaua e noho pu me ka haku o kaua, wahi hou a Reina Hiu. Pane aku la o Walika, e kuu haku maikai, a hoaloha hoi, ke noi aku nei au i kou oluolu e hoolohe mai oe i keia leo a penei : I kumu e ao īa ai o ka haku o kaua a e hoopau ia ai hoi kona hoomaloka no ka kaua mau olelo wanana, e hana kaua e like me ka'u e manao nei, no ka mea, ua maopopo ia'u, aole eao keia po, e haulehia no oia iloko ona lima oka mea pakaha wale a ia wa auanei e ike ai ua mau haku lao kaua ī ka hewa o ka iaua mea i hoolohe ole mai ai iko kaua mau leo me ko laua manao paha, he mea ole ka kaua #iau olelo. A mai manao no hoi oe ina kaua e hooholo ana mahope o ko'u manao, aiaila, e p»mo ana ka haku o„ kaua, aole loa pela, no ka mea, aohe alanui

e ae a Wanisa ma e hoi ae ai no ko laua aupuni, o ke alahele wale no a'u e manao nei, no ka mea, 6 ke ala kokoke loa ia e hikiwawe ai ka laua huakai. Me keia mau wehewehe a Waiika, ua ae aku la o Heina Hia, me ka pane ana aku, mahalo piha maoli au i kau mau hoolala ana a me kau mau olelo, nolaila, mahope au o kau mau «lakai a me na kuhikuhi ana. Ma keia mau kukai olelo ana a lau3 ua hooholo like ae.laua he mea pono ia a lele like ae la laua a maluna pono o ke aupuni o Irubaretiro, ahohola ao la laua i ke aupuni TJwea iloko o kona mau kihi eha, a ia wa i hoike hou mai ai ua aupuni Uwea la ī ko'ja mau Liohiona mohaha maikai, e laa ka makamaka maikai o na pua me he mea la, aia iloko o na mahina makamua o ke kupulau, o na pua a hoomaka ae ana e mohala, m lau hoi e uliuli me»ikai ana, me he mau laau i;lu la no ka >ika waokele e hoopulu ia ana e na kehau huihui o ke kukahiaka, a o ko lakou aala hoi, he moani kaumaha maikai e 'nape malie ai o ka hann o ka mea e honi ana i ko lakou mau aala, e hoomalule ai hoi i na pana ana a ka puuwai, me he ipo la ma ka poM lauae o Makana. O ku hale hoi o ua aupuui la, he kulana hiehie kona me ka naui kila—

kila, ine he mea la. aohe wahi ona i manuheu mai kona hookumu ana mai 0 kona mau hiohiona a pau, me he mea la, e oleio mai ana, eia au ke hoea hou aku nei īmaa oke ao holookoa no ka makaukau e pulumi mai i na koena ona kuima i koe mamua 0 ka nalohia ana o keia mau hanauna. Maanei e waiho kaua e ka mea heluhelu ike kamailio ana no Keina Hiu a me Walika maluna o ke aupum Irubaretiro, e hoomanao iho n© hoi oe eka mea heluhelu, o keia aupum no ke aupuni i hauiepio mna loa ai ia Biuteona, oiai oia e noh© pio ana malalo o liaunelana, a mai keia aupuni no oia i lawe la ai e ka Bea Umesa no ke aupuni o Dudui Liona o Maudelana, e iike me ka mea i hoike la ma na helu i hala ma ka nupepa Hawaii Pae Aina. ■ ■ • . ■ Maanei hoi e nana hou aku kaoa no Biuteona ma me HaUnelaua ma. Ika po ana iho, hoi aku la o Biute a me kana keiki ma ko laua lumi hookahi, ao ka iio Lekeona hoi, aia oia ma kekahi rumi okoa ako, a o Haunelana ma hoi, aia nohoi iaua ma ko laua lumi. I keia po nae, aole i moe īki o Wanisa a me kana kane, a o ka lioLekeona kekahi ma ia haawina hookahi, no ka mea, ua maopopo no īa Lekeona e hiki mai ana pepoino nui maluna o lokou i kela po, a e haulehia ana iakou a pau, aka, ma kekahi manao o ua Lekeona la, ua manao oia, ua hiki no iaia ke pal'e nona iho mai na poino e hlki mai ana imua ona, aka, oia manao ana oua pela, manao īa iloko o ke kuhihewa, oiai, aole oia 1 īke aku i ka a me ka eleu o kekahi aoao. ' , .

Aole no paha oukou i poina loa e ka mea heluhelu no kela komo kupua mana luaole o Wamea, ka mea nana i hoopakele mai īa Biuteona, mai na umii ana a ke kupua Maudelana s nona h i ka inoa ke komo kupua Laliana. 0 ua komo la, eja »0 ia me Waniea \ keia sekona a kakou e kamaiho nei, a oia hookwhi ka mea mana kupua a WaniBa i kaena ai, ua hiki iaia kepulumi i na knpua a pau o' ke ao holookoa malalo oka maoa o ua komo kupua la, aia maloko o ka nupepa Paeaina o na helu mai lanuari mai 0 keia makahiki e maopope ai kekahi mau hana mana a ua komo la, oia hoi ka lele ana mai o Biuteona mai ke aupuni l)odui Liona mai me kona manao e hoi i ke aupuni honua, eia nae mahope mai o Waniaa kahi i hookuu mai ai i ka mana o kana komo kupua, a e like me ka imo ana a ka niaka, noho hou ana ua Biuteona la i ke alo o kaua Wanisa, a oia komo hookahi no keia. 1 keia wa nae a Wanis;i 111« e ala ana a iaia no paha ka hnimoe 0 Biute ma, \īi wa koke no, pano iho la oia i kana kuiie : E kuu Haunelana aloha, e ala ae oe, a e hoomakaukau ia ot iho, no ka mea, ua kokoke mai ku hora e haulaliia ai 0 Biuteona ma llo— ko o ko kaua mau poho limo'. I kela wa ala ae la 0. Haunelana a hoomakaukau ae la ia laua iho, a i makaukau ana, p*ne aku la oia i kana wahine, eia au ua makaukau," 0 kau r.paea hana wale no koe. I kela wa koke 110 i anai ae ai ua Wamsa la 1 k#na komo kupua a pane pn irfo li, e kau poku Lahana ! E|o ! wahi aka leo 1 pa-e ae ai mailoko ae 0 ke komo kupua,

* Makemake au e hopn pio akm oe ia Bkiteona me kona makaakane a koott mau kiai, wahi a Waniaa 1 paae* iho ai. ' Kahaha ! kai no paha he olelo kau eia ka he ole, he mea paani.

I kela wa koke no e like me ka īmo ana a ka maka, noho ana o Biute a me Biuteona me ko laua mau wahi muamau moe po iloko o ke komo, a like ka nunui o ko laua mau wahi kiao i kela wa me he ukulele la» a o Lekeona hoi, e nanea ana no oia i ke ala me kona manao kuhihewa e kii maoli mai ana noo Waniaa iaia e hopn, eiā ka e like me ka imo ana a ka makā noho ana oia iloko oke koaio kupua o Wauiaa. oka lumi kahi i hoopaa ia ai o Biuteoua ma, aia no ia malana o ke pani pohaku o ke komo, a ua hiki i na uku lele he tausam ke paa " iloko olaila me ka make ole o kekahi, nani no ke kupanaha o k eia. Ia Biute ma e noho la iloko o 'ee _ komo ma ke ano he mau pio; laua i ike eia laua iloko o ke komo kahi i noho ai he pio nu ke kaikamahine o Dudui Lioua, no ka mea, e hiamoe ana no lau» a p.«a i ka hopuia ame ia hiamoe no a komo ana iloko oke komo, a aia no ke nono la na pukaihu, me ka manao ole ae e, ua poino laua, a me he. mea la, i ko iaua wa auanei e ala ae ai o kv> laua w& ia e ike īho ai i ko iaua mau kino makalii luaole, a hoomaopopo iho ua poino ka laua. Iko Waniaa īke ana ua hooko ia kona iini ame ka makemake pu hoi o kana kane ,ia wa i hooho ae ai o Haunelana me ka leo uui me ka pane ana iho : A ! Make olua e na maa kanaka aea haukae, na olua i pepehi i kuu makuakane, aka, na'u e puunaue i ko elua mau kino me kau pahikaua iwaena o na hoioholona. 0 kena ae la na o!elo keha a ka£i\a mua a Haunelana, a oia mau oleio kaeoa hoi ana, he makani lapuwaleiaMahope īho o keia mau mea, hoo holo iho la laua e hoi \o ke aupuni "Dudu> Lioua a ilaila e apahu la ai na ola o Biute a me kana keiki. | Isolaila, kau ae la laua a malu|ua ona hainaka lele o Wamsa, a4ele aku ia no ke aia e hiki ai i ko laua aupuni. n la laua nae e lele ana a kokoke e kaalo aoao ae m# ke aupuni o Irnbaretiro, hoin ae la o "Wanisa i ke aia onaona ona pua kanu, a oia kana i ninau aku ai i kana kane, e, he aala pua anei keia a'u e honi nei ? 1 Ae, wahi a Haunelana, a owan no hoi kekahi e honi nei. Ko.iea la keia aala pua ? wahi hon a Wanisa. Nohea hoi, wahi a Haunelana. 1 kela wa i pane mai ai o \Vanisa, heaha la keia aala, pia ko'u hoomaopopo he mea hoopoino paha keia ia kaua. E hoomanao iho kaua e ka mea heluheln, o keia mea aala a lana nei e hom nei, no ke anpnni Uwea mai no ia a Walika ma e hoekepue mai aia laua ma kahi'he 500 mai s Waniaa paa e lele aku nei.

la laua nae e lele ana a kokoke e kaalo aoao ae me ke aupuni o lrubahopi ae la o W 7 anisa i ke ala onaona ona pua kanu, a oia, kana i , ninau aku ai v kana kane, e, he aala pua anei keia a'o e hom nei ? Ae, wahi a Haunelana, a owau no hoi kekahi e hooi nei. x Sohea iakeia aala paa ? wahi hou a Wanisa. Nohea hoi, wahi a Ilaunelana. I kela wa i pane mai ai o Wamsa, keaha la keia aaia, ma ko u hoomaopopo he mea hoopoino paha keia ia kaua. ī! Konmanan iho kaua e ka mea heluhelu, o keia mea aala a laua nei e honi nei. no ke anpuni Uwea mai no ia a Walika raa e hoekepue mai la, aia Ja.ua ma kahi he 500 mai Wanisa ma e lele aku nei. No ko Waniea hopohopo no keia mea aala ana e honi nei, nolaila, anai ae la oia i Kona komo, a Hinau iho la, heaha keia mea ala a'u e honi -nei e Lahana? I keia sekona nae a Wanisa e ninau nei i kona komo, ua ahuwale aku la īa, ia Walika, aia wa koke no i pane ae ai ua Walika la ia Keina Hiu, aohe ma e aku a kaua e kali ai, no ka mea, eia o Wanisa ua ike ia kaua. Pane aku Ia o Kema Hīu, a pehea auaniei ka pono ? E hoonee kaua i ke aupuni Uwea a hookui pu me Wanisa ma, wahi a Walika, ina pela e hana koke aku, wahi a Eeina Hiu. la eekoaa no i hoonee mai ai o WTaiika i ua aupuni la, mamuli o kona huai pan ana ae ina ki o ua aupuni ]a, a e like me ka imo aea a ka maka a mamua ae hoi o ka puka ana ae o ka huaolelo mai ke komo Laliana pe, noho ana ke aupuni Uwea malalo pono o laua, a me he lima la, ka mana o ua aupum Uwea la i upiki ae ai a paa iho la o Wanisa a me Haunelana īloko oke aupuni Uwea, a o ko lana !umi i hoopaa īa ai, oia no ka lumi i hoopaa ia ai o Biute ī kona mau U.

Maanei e hoomaiiao e ka roea Keiuheiu no keia laki a me keia po«mikai o Biute ma i ka laua ilio Reina H"iu me Walika ke kuhikohi puuone kamahao, ina aole i loaa he noonoo ia Keiua Hiu ma e like me keia ae la, ina ua make o Biuteona ma ia Haunelana. lalaua 1 paa ai, ua hikiikii pu ia iho la laua i na kaulahao he kanalima pakahi o laua a elua, ? o kahi hilu loa aku nae, aohe kanaka nana laua i hoopaa mai, 0 ko laua paa ana nae, ua p<fino laus. # Oia ka Haunekna i pane aku ai i kana wahine me ke ano pahaohao penei : e kuu aloha, eia kaua ihea ? Paoe mai ia kana \jahine, e a hoi kaua ihea, aohe maopopo iki ia'u o keia mau mea a pau, o ka meg wale 110 i maopopo ia'u aole kaua i paa iloko o ka lima b kekahi mea, aole no hoi kaua ke lele»nei, aka, ua haule kaua iloko«« keknhi poino ulia a kaua i ike maopopo ole ai. I kela wa i pane hou aku ai o Haunelana,ina pela, ua paa kaua i ka mana 0 Biute ma, a e mamamake ana paha kaua. Alia oe e hoopuka mai i kena mau huaolelo hoopilikia manao e kuu kane he mea oiaio, aole e hiki ia k«ua ke aio ae mai keia poino ae i kau iho nei maluna o kaua, aka, e ninau ae au i kuu komo kupua ka mea nana i mala- ( ma īa'u mai na poino ae he nui. I kela wa koke 110 i anai &e ai o Wanisa 1 kona komo kopua, a oili ae la ka leo mailoko ae o ua komo la me ka pane ana ae : E ko'll h. nau mua, heaha ka pilikia ? Pane iho la ua Waniea, he pilikia, eia maua la ua paa 1 na kaulahao a me na polno il«»ko 0 keia lumi a oia ka'u e ninau aku nei la oe", heaha la ke ano o keia poino 1 kau iho nei maluna 0 maua, a owai la ka mea nana maua i hoopaa a owai la ka inoa o keia aina ? Pane ae la ua komo la, ua poino olua i Ke kilokilo Walika a me Reīna Hin, 9 o ke aupuni Uwea keia a olua e paa nei, pipilikia olua aoleepakele^

Pane iho ia ua Waniaa la, aole ana anei maua e pakele ia oe ? Aole. no ka mea, afōle e inki ia.kakou ke manao ae e hemO ana kakpu maiioko ae o keia aupnni Uwea, oiai he oi aku ka mana a me ka ikaika a ike kamahao o Walika i ko oloa, a ua like hoi kona ike i ua hi me ko'u uei, i keia wa a kakon e k&mailio mai nei, ke lohe mai la no oia. ! . Auwe ! wah? a Wanisa 1 pane ae ai a pane hou iho la oia ia Laliana i kona komo kupua, aole anei maua e hemo ae mai keia paa ana 1 keia mau kaulahao he lehulehu? Aole loa, wahi ake komo kupua, koe wale no keia, e ho-o au ia olua iloko o'u nei, a ilaila kakou e noho ai aohe hoi he kupua nui nana e wehe e hemo ai, a i hookahi ko oukou paa hke ana, a e pulumi no au ia lakou a pau . : - .1 Ae, ua pono kela, e haua koke oe pela, wahi a Waniea. I kela sekona koke no e like me ka īmo ana aka mnka, ua paa koke ifyo la o Wamea a me Haunelana iloko o ke komo kupua, a haule iho la ua komo la ilalo oka papahele pohaku. E hoomanao iho kaua e ka mea heluhelu, ua akamai l ua mana o Wa'Tika ma i ka hopaa ana ia WaniBa ma iloko oke aupuni Uwea, aoi pakela loā aku la hoi ke komo kupua i kona ho-o ana i kona mu u haku iloko ona [komo kupua] me ka hiki ole i kekabi poe kupua ame ko lakou mana a pau ke wehe hou a hemo. E waiho hoi kaua i ke kamailio ana no Wanisa ma, no ka mea eia iaua iioko o ke komo kupua Laliana ae kamaiiio kaua 110 Keina Hiu a me Waiika. Ika hooko pono i& ana o ko laua makemake, oia hoi ka paa ana 0 ka iaua mau pio, pane aku ia o Wahka ia Kema Hiu, ihea ia kana e laweai i ke aupuni Uwea a me na Baku o kaua ? Pane mai la o lieina Hiu, aia i kau wahi e lawe aku ai, oiai aole au j maopopo loa, ao oe hoi o kaua ka mea i makaukau. i'ane aku la o W T alika, aohe a'u wahi e,ae e m»nao nei e lawe aku i na pio, īao ka mea, ua hana maalea loa laua, e lawe ioa Hou kaua i ke aupuni o Harioua i ka luahine Aimiona. Ae mai la o Keina Hiu a me ka pane pu ana mai oia ka pono, a e awiwi kaua mahope auanei paha poino na haku o kaua. I kelu wa i pine ae ai laua ī ke aupum Uviea a hlo ae la oia e iike me kona yno mau, [kohu kmipopo] a lele aku la laua me ka mama nui no ke alahele e hiki pono ai i ke aupuni o lioriona. No kekahi mau minute pokole wale no ke\a leie ana aku iauu hoea aku ia laua no ke aupuni o Horiona. Mamua ae nae oko laua hoea ana aku ? ua hoike mr<a aku la na kula pepeiao kupua īa Aimiona i na mea a pau> a i ko Walika ma hiki 10 ana aku. akahi no a maopopo };ono iho la na mea a pau. la iaua nei nae i hoea ukn ai, ua ninau mai la o Aimiona, pehea aku uei, ka olua huakai ? Ua holopono na mea a pau, wahi a Keina Hiu ma. Pane hou mai la o Aimiona, e welie ae ana olua i ua mau pio Ja, i ike aku ai au i ku iaua mau heiehelena