Ke Alakai O Hawaii, Volume I, Number 38, 22 September 1888 — Ka Haiolelo a Hon. G. P. Kamauoha imua o ka Hale Ahaolelo no ka Ninau Kipe Dala. [ARTICLE]

Ka Haiolelo a Hon. G. P. Kamauoha imua o ka Hale Ahaolelo no ka Ninau Kipe Dala.

{Koena mai kela pule mai ) Oka Hoololi Kumukanawai e pili ana i na Pake i lawe ia mai eka Mea Hanohano W. A. Kinney, ua heluhelu mua ia ma ka la 19 o īune 1888, haawi ia i ke Komite Pai lune 23, hoihoi mai ke Komite Pai Tune 25, heluhelu elua ia keia Hoololi, no ka nui ona kue i keia Hoololi, haawi hou ia i kekahi komite wae e hoopononono hou. Augate 7, hoihoi mai kela komite i ta lakau hoololi, a haawiia i ke Komite Pai, Aug. 14, hoihoi ia mai, ke komite pai, ma ka 1a 18, noonoo ia keia hoololi hou imua o ke komite o ka hale ua nui na kue me ka hoopaapaa nui ia, no ka holo ole o keia hoololi a ke koniite, ua haawi hou ia no i kekahi Komite Wae.

A imua ou e Mt. Peresidena a me na hpa Hanohano o keia.Hale, aia no māloko o ka Buke moolelo o keia Hale ko'u mau manao kue mau i keia Hoololi Kumukanawai; me ko T u hoōikaika nui, e hoopanee loa, oiai aole ia i kupono no ka pono o na' kanaka a pau e noho ana s Aote hoi owau wale no ma keia manao no ka pono ole o keia mau HooioU/ ak?f"ō kekahi o na Kuhina, Dii 'lii a me kekahi mau lunamakaainana pu no me a'u "ma ia haawina hookahi» a imua o. oukou e na hoa Hanohano o keia Hale, ke hoike aku nei au imua o ke Akea, aole he Pake, a mau hui Pake i kono mai ia'u e kokua ma ko iakou aoao, a e uku ia mai no iekahi uku kipe i mea e hoololi ai ke ano o ko'u koho ana, aka ua kukula au i ko'ii manao ponoi noka nana ana i ka pono no kuu lahui ponoi, a me na lahui eae e noho nei iloko o keia Aupuni. E Mr. Peresidena, he mea pono hou ia'u e hoakaka hou aku i ke kulana o ( keia hoololi i haawi hou ia ai i kekahi Kc mite Wae, ma ka la 18 o Augate a ma Aug. 27 ua hoihoi mai keia Komite i ka lakou hoololi hou i manao ai he pono no keia Hoololi Kumukanawai e pili ana j na Pake, a haawiia i ke Komite Pai. Imua o oukou na Hoa Hanohano o keia Hale, ma keia la 27 o Augate 188£ ka la i noonoo ia ai ka Bila Kana wai Helu 120 e pili ana e laikini ia na Paahana a pau, ma keia Bila Kanawai owau kekahi kue ikaika loa ma ka aoao hoopanee loa, oiai ua maopopo loa ia'u ai» he mau pilikia nui inaluna o na kanaka Ilawaii e pili ana i keia kini hana, a pela hoi me na kanaka e ae a pa.. e noho nna ma keia Aupuni; itka, ua olelo ia mai nae ua piJi keiakaīiawai i na Pake. aka ke nana ia ka matiao o keia r.anawai ua pili i na kanaka a pau a no ia niea ua hooikaika au ma ka aoao e hoopanee loa i keia kanawai, ine kekahi mau alii na»lunan)akaainana a hiki i ka \va i hoopanee loa ia si. A ma ka wa i pau ai k:i Ahaolelo i keia la, ua hoi aku au no kahi o W C Aehi, iua nio keia rj:au Iloa Ilanohano, A. Kauhi, J. Nakaleka. A. P. Kapaehaole, O ahikiike alanui Nuuanu huli makai, i ka ihoana aku ua kōmo ae la o flō:i. A Kauhi i kekahi hale pake, a olelo mai Ia ia nnkou e komo pu aku, a komo pu aku la makou. a he nui no na pake e i.o īolio j tnai ana. Ua lohe ia no na olelo mawaena o na | Pake me Kauhi, e pili ana i ke kanawai Laikini ua olelo aku o Kauhi ua hooponee loa ia, he nui na wawīi o na Pake e pili ana no ka Hoololi Kumukanawai e pili ana i na pake, e olelo ana ina e holo keia hoololi, aole i ike ia ka nōho o na pake i keia aupuni, ua lohe aku au i na parke e olelo ana, he mea pono i na kanaka ke hoopanee loa i k(»ia hoololi. Ca kaawale aku o A. Kaulii ma kahi e, aole i maopopo kana hana, aka imua ou o Mr. Peresidena, ua n>anaoio ia o keia ka la i hooikaika loa ai

ka Loio Kahina ia'u e hoike aku iaia i na ua kuka pu makou me na Pake, e uku nmi lakou : i : ; .ke data- -in.a-e-"h6opjinee loa ia keia hoololi, ua hoike aku a~u i mua ona ma kona keena, aole au i ike i mau nbea 5 wa ua hana o Ho'n. Ā. Kauhi, oiai oia paha ka mea kamaaina ina Pake, ano kona koi mai ia makou e loaa ka uku m&kana ke koho makou ma ka aoao hoopanee loa i keia Hoololi, aole oia i koi mai, aka ua koho makou ma ka manao ponoi elike :me ka mea a makou i ike ai he pono } he nui na olelo i hookomo hou īa iho ma ka aoao oka Leio Kuhina i mea e loaa ai he mau hoahewa ana no'u. Aka ina e hoomaōpopo ia ke kulana o ko'u manao e piii ana i keia hoololi a hiki i ; keia ia 27 o Augate, aole mea nana i ; hookahuli ko'u %oho mua ana mai ka aoao fioopanee loa i keia Hoololi Kumuai ka aoao hooholo loa, aole hoi mai ka aoao hooholo a apono i keia hoololi, a i ka aoao hoopanee loa i keia hoololi, mamuli ona hana kipe ana Pake, "a oia ke kumu e lawe mai ai a e hookahua iho o ka*u koho ana, aoie, ao--1 le loa pela. Nolaila imua o ka Peresidenana Kuhina na Alii, a .meua..Lu'na'- | makaainana, ke hoike aku nei au imna o oukou, a imua o ka mea nana i hana [ kakou aole loa ka Lunamakaainana o ' Kona'Hema i i neia mau da!a he | Kanalima ma ke ano uku kipe i mea e hoololi ai i ke ano o ko'u koho ana ma kei» Hoololi Kumukanawai. aka ua loaa mai keia mau dala ia'u mai ka Mea Hanohano o Ewa me W ianae elua la mahope iho o ka la i hoopanee loa ia ai keia Hoololi Kumukanawai <: pili ana i na Pake, ke kahna hooponopono Aupuni ano nui i haulehia ai ka hap&nui o ka Aha Kuhina, a lakou e kapili ae nei ! i haulehia iakou no ka uku kipe ia.

Aole loa pela ka loaa ana mai o kela mau dala. Ua haawi rna,i o A. Kauhi i keia mau dala ma ke ano makana a manawalea piha hauoli o na Pake i ka poe i ku a kue i keia Hoololi Kumukanawai aole au i ike iki ma ke ano kipe. Ke hoomaopopo hou aku nei au imua o ookou na hoa hanohuno o keia Hale, i ke kulana mahope iho o ka la 27 o Augate e pih ana i keia Hool^li. Ma keia la 27 o Augate 1 noonoo īa ai ka Bila Kanawai Laikini 1 na poe hana. Ua hoike mai ke Komife i h'aawi hou ia ai keia hoōloli Kuma kanawai ika iakou hoololi i manao ai, aua haawi ia i ke Koraite Pa'i, jrna ka la 28 o Augate, hoihoi mai ke |Komite lVi, a ma ku la 29 me 30 o Augate i noonoo hou la ai keia hoololi, I aole i holo me ko makou poe o ka mauao e pepehi no i keia huololi maUlo o na kumu kupono loa, a he mea pomaikai ole no ke Aupuui ke holo keia liooloii a ua īke maopopo makou Ka p<»e e ake ana i na pomaikai kuloko uke Aupuni, he auhulihia nuī ko ki> Aupuni ke lilo keia i hoololi no ke iCumuKnua*vai,

A iia haawi hou ia i kekahi Komiie Wae hou e uoouoo liou i ka hoololi kupono. Mii ka malama 6 Sept. 1 hoihoi mai ke kouiite p;;,i, a nia ka la 5 o Sept i noonoo hope K>;i ia ai keia Hoololi Kumukaniwai me ka nui o na hoopaapaa hahana uia na aoao a elua no keia ,manawa ht>pe ]<>a o keia hoololi i manaoia no ke Kuuiukanawai e pili ana ī na Pake a hoopanee loaia.ma ke koho ana o ka poe ae he 25 i ka poe kue 17. No]aila iiiiua o na hoa iianohano o keia Rale, eia ka poe kue loa i keia Hoololi Kumwkanawai; ke Kuhina W. L. Green, na Lii H. Waterhouse me kekahi Aljj e ae, na ianania.kaamana C Brown Kamauolia, .Paehaole, Nakaleka a me kekahi poe lunamakarl;iH u» e ae mai na haole a na kanaka i hiV i alai ko'makou liuina i ka 25, a la ka'u e īiinau | aku imua o na Iloa Mano/ano <• keia ; Hale, ua koho anei !•; > K uhina, in£ na Alii haole, na lunai inkaaina h>u»l£ a kanaka i hiki ko la «:ou huina i ka 25> mamuli o na uku kipe i; lakou mai na pake mai, oia ke kmu'.] ■ ko ī ko ' ho ana ma ka aono hoop nee jt» i 1 keia hoololi? A i ole ua kauo ta aku, a 1)00- ! konokono aku arei o A. Kauhi a m<- an | i na hoa e ae <> keia hale hanohaiio e ' koho mai nn aono hoopanee loa, a e ! loaa aku na (hila hv 50. paka!>i I aole loa peln. I ! a koh.o au no'u i!n», ua j koho k#a a m» keia uona iho ao!e I muli o na hai a kipe. koe wale nei ka ' hr»a hanr»hanf> helu okolu o Ilonolulu, ! (A P Kalaukoi) ka hakiiepn o na lui--1 kuopa, una i 01010 ihu ai ua koho uia

ma keia aoao no na dala hc Kanalima. e loaa aku ana iaia mahope, mamūli o ko'u hookonokono ana iaia e koho mai i ka'u aoao, he miea ku|>aianaha ke ka— naka e manao ana 1 ka poho, a kajpa£ ae i kona manao ponoi o'ke alohā aiha, ina o keia hoololi a he mea e pomaikai ai ke aupuni, a no kona ake i na dala he kanalima ua koho oia me ke kono ole a kona lunaikehala tx)noi ka ike i ka hewa a me ka pono o kana koho ana aka ua hoike ae oia imua o ke komiie, 0 keia hana a ua mea Hanohano la, e huli ana oia e loaa ka poe kipe. Ua hoike ae o A P Kalaukoa ma ka la i Sept. ko'u hui ana me ia e kuka no ka hoololi i kona manao koho a ma ' ka Poakahi mai Sept 8 oia kona ae.ana ! mai e hoohuli i kona koho ana, mamuli o kuu alakai ana akillaia i kahi o na Pake oia o Alo, a me Cl>ing Chong <£co. 1 hiki i ua luna hanohanō la wahi ana, ke hooiaio e loaa ana iāia ke dala a me keia hele pu ana o maua, ua maopopo e loaa ana iaia ke d t ala ke koho oia ma ka aoaohoopanee loā. A i ka-hiki ana mai i ka la 5 o Sept. oia ka la i hoopanee loa iā ai keia hooloii, a i ka pau ana o ka Ahaolelo i keia la na holo pu aku oia me 3 U Kawainui, J Kauhane i kahi o ka pake i wahi e loaa ai ka poe kipe. Ua hele pololei aku ua o A P Kalaukoa nei, i kekahi hale pake i olelo mai iaia. e uku mai, aiia oia 'iaia ke koho oia ma ka aoao hoopanee loa, a i ka liiki ana aku aole ka pake, ua pii hou.oia i kahi o ka pake a maua i" hele pu ai i kahi o Ching Chong, a hoikeike aku la oia i ka papa inoa o ka poe kue i ka hoololi me ka poe kokua. Aole nae i loaa mai ke dala ia manawa. Ma ka la 6 o Sept. uahelehon no ka mea hanohano i kahi o na pake i ke kii i ke dala i ke kakahiaka, a me ke ahiahi, aole nae i loaa mai ke dala iloko o keia mau manawa. E Mr. Peresidena, ina he oiaio kana oielo imua o ke komite e loaa ka poe kipe oia hoi ka Mea Hanoeano o Kona, heaha la hoi kona mea |i koi ole mai ai ia'u e hele pu maua i kahi o na Pake i ke dala, wikiwiki no oia i ka hele hookahi, a ina i haawi koke mai na Pake i kana dala i kela mau manawa ana i kii ai, eia ka ninau i na hoa hanohano 0 keia hale e hoopii ana anei oia 1 ha Pake? •' V;. Aka, eia ka mea maopopo ua hooili oia i na manao ino a pau maluna o'u i mea e kaawale loa mai ai au ma ke ku ana imua o na hoa hanohano o keiaha--1 le, -ē hoike aku i ko'u manao kuokoa no ka pono o ka poe nana au i koho mai, a me ka lahui holOokoa hoi o ko Hawaii Paeaina. He mea iio'u e haohao ai, i na olelo ku i ke aloha ole a ka Hanohano Ueiu 3 o Honolulu, i ka. oielo aoa mai na'u i kono ikaiki. i kona manao ma ne hana kipe, e hookahuii i kona manao ponoi īho; a eia ka mea apiki, ma ka kii ana i kana mau dala pia wale no kai hele, aole o wau'pu kekahi me ia a hiki i keia ia. O ka mea i hauwi aku i ke dala īaia, me ne mea 'la o ka mea hanohaho o'Ewa a me Waianae; aka, o wau aole ba au i haawi iki. A'eia hoi keKahi mau;olelo ;,no nui a ua mea hanohano 'lu; palapula iain e like me kclr.: . Hoii. A. P. K^laukoa; — Aloha oe:— E loaa aku ana īa oe ka makana. Hou. P. Kaihauoha. Imua ou e Mr. i J erc«:qena, na Kuhina, na Alii i kohoin, a me naj na Hanohano. He mea e Wahaha ai ka manao i ku wa ī ninau aku ai kela leta a'u niia, ua oieio maii la ua mea hiinohano 'la, ua paii i ka liaehae ia e ia; eia ka tnea apiki, he hoike kela leta a'u no ko'u Kipe ona aku eia ka he me» haehae īho la ka ho!i ia ī ka mea nai>a e hoike mai i ka oijaio; oiai ua palapala aku ua mea hatidhano 'la i ka Pereftidena a nve ke Kupina Kaljuain}i, e huli ana oia u loaa Ka j)oe kipe ma kaiu mau leta ana i ijie ai, a i hoike ia hoi e ua mea hanohano 'la a me ke Kuhina mua q k<j|Komite. ini.ua o na hcj»a hauohauo p ua maopopo ka olel# hooliolo u kh Loīo Kuhina e kue ana ia makou, a u» jaap{ o no hoi k» hoike a na Komitj;, o aj o;ip ana i ku tdelo l|oohoJo tue ka waihu niui i nu kumu| kupono, ma k|a l. kuu taiike. lte mea joiaio, ua holo j>ono cj|i)ul<ou ī ianao, a iua ko ko oukou um nai t kapao ae i ka j'j>e a p&u o kue aku n;i A«<j,jujii a keia a:u ku poe hol j hiki ole Ke h I I % i *

hoohuli ia ma na hana a pau e kue aua ika pono © kuu aina aloha, oiai o na Komite a, pau i koho ia he poe wale no 'lakou a pau ma ka aoao kue, i ka poe a pau ma ka M>ao hoopanee loa' i ka biisr; a oiai hoi/ ao!e au he hoalohl ilōko o ia poai, a mamua ae hoi o ko'u lilahele imua ona hoa hanohano o keia Maie, he nui na enemi e loaa ai ke kuia, a me ka nana oie ia mai o ka pono o keia hookauhihi ana maluna iho o'u. E Mi'. Peresiclen i &, na Alii, a me na Lunamakaamana i kohoia, ua maopopo no ia oukou a pau ma ka la j> o BBpatemaba, oia ka la i hoopanee loa ia ai keia Hoololi. Ikawa i kahea ia ai na ae a uie na lioele, ma keia nmau ua Koho ka mea Hanohano A, P. Kalau. koa, ma ke ano he koho Kan.ulua. a i ka pau anao ke koho, ua loaa ma ka aoao iioopanee loa i ka Hooioli Kumukauawoi, he 24; ma ka aoao lioole i ka hoopanee loa he 17; nolaila, ua kahea hou mai la ke Kakauoleio ia A. P. Kalaukoa i kana aoao e koho ai eiai ua koho oia ma ke kanalua; īa manawa ua koho oii. ma ka aoao hoopanee loa, a oia hoi ka 25 o na poe md ka hoopanee loa. NoMla, imua o oukou na hoa hanohano 6 keia ua kauoha aku anei au iaia e koho māi ma ko'u aoao, he mea kupaianaha imua 0 oukou ka hoike a ua mea hanohano 'la imua oke Konvite, a ina e nana ponoia kona kulana kanaiu? ma ke koho ana, aiaila e loaa ana no he mea e kanalua ai Ika oiaio o keia mau oielo kumakaia a ua hoa nei. Ina i Koho oia ma ka aoao kue iKa hoopanee loa, aiaila e loaa ana ka huiua he 18, e hauie ana anei ka aoao hoopanee loa ma keia koho ana ? He naea maopopo. Aole. īiuua o oukou na lioa lianohano o keia Hale. He mea makehewa paha ia'u ke hooloihi waie no i ke kamaiiio ana, oiai ua maopopo no ka manao 0 na hoa a pau o keia iiale, e kipaku ia'u mai ka nolio ana he lala no keia Hale, a e oki pu hoi i ka'u mau kamailio ana no ka pono oKa $oe nana au i koho mai £ me kuu iahui aloha.