Ke Alakai O Hawaii, Volume I, Number 39, 29 September 1888 — Ka Haunaele ma Samoa Lanakila na Enemi o Tamasese-o Mataata ka Moi Mana-Hooukaia he kaua hookahe Koko-Make kekahi Kanaka Beritania. [ARTICLE]

Ka Haunaele ma Samoa

Lanakila na Enemi o Tamasese-o Mataata ka Moi Mana-Hooukaia he kaua hookahe Koko-Make kekahi Kanaka Beritania.

Malalo ibo uei e loaa ai iko makou poe heluhelu na lono ano nui i toaa mai i o kakou nei mai ka Pae Aiiha mai o Samoa mamuli o kekahi mau palapala i kakauia mai e kekahi aiiikoa o luna o ka mokukaua Amerika Adams e ku la ma :a mau Pae Aina, a i hoolaha ia ae nei hpi ena napepa namu o kakou nei, a eia na mea ano nui: Ka Mokukaua Adams. Ua ioaa aku nei na kauoha i ka mokukaua Adaiuu e hoi mai oia no K|apalakiko) aka malalo nae o kekahi inau kumu ua hookaulua iki ia kona (huli hoi koke ana mai, oia hoi ko lakou kali ana a loaa ona lanahu a me ka lako ai īnai Australia, ao ka poliā ana ae kekahi oke kaua .kipi kuloko ma Samoa nei.

Ke Kumu o ke Kaua. Mamua aku nei iia- hoopuka aku la ke Kuhina Nui o ka Moi Tamasese, me he mea la malalo no o na kauoha ana a ,ua Moi la, he oielo kuahaua imua o na kanaka, e kauoha am» ia lakou e lawe m'ai i ka lakou mau moēiia mai^ 2 k"Bi i ka Moi, oiai he dala ia mau īuoena ma Samoa. Ua lilo keia kauoha i mea.makemake ole ia ai e na kanaka a ua nui ko lakou inaina iaia. Ua ma- j kemake no hoi ua Moi Tamasese 'la e j kapa iaia iho o Malietoa, a o kona ano, - 4 he koa kaulana." Manao ua moi la e hana e like me keia i mda no na kanaka Samoa o na oharm e ae e manao mai ai ua huli hoi mai ka Malietoa oiaio i Samoa, a noho hou ae no oia i Moi. Eia nae aole ae iki ona 'lii ji keia manao o' ua Moi laj ua ae no lakou e hooko aku' i kona mau makemake a pau 0 kela a me keia ano; aka, po keia inoa Malie- | toa aole o lakou ae iki. No ka nui o ka hoopaapaa ua haunaele ae la ka Aha Kuka, amaka la 1 iho nei ua naholo aku na kanaka iloko o ka ulunahele. Na Kanaka Kipi me Tamasese* Ke mahuahua maujnai nei na.kanaka kipi i kela a ine keia la oko lakou nui i hoomaopopo ia aku aia mai ka 3,500 aka 4,000, a aia na kanaka ona mokupuni eae ke hoio mai la e hoopuipui i keia poe Samoa. Oka poe ponoi keia o Tamasese ame kona ohana ua pau nui ika haaleīe iaia. O kona wahi e noho nei ma ke ano poo Aupuni aia ma ka Laeo Malinuu mawaho iki aku o ke Kulanakaphale me 200 a 250 kanaka wale no. / Na Hana a na German?a. —Kue ka Mokukaua Adamu. Ma ka la 9 o keia malama, ua kolo aku la ka mokukaua Geremania Adler he elima mau waapa i piha i na kanaka Samoa no ka mokupuni o Manono, he wahi ailana ia mawaena o Upolu me Savaii, a kipoka pahu aku la i kekahi wahi kauhale* Ua hanāia keia mea ma ke ano, ua olelo ae na Geremania i mea ka, e malama ia ai ka maluhia o .na waiwai o ka poe Geremani", eia nae o ka mea oiaio i maiama ia ai ka maluhia.o ke Aupuni o Tamagese.' Ua kue aku ke Kapena oka inokukaua Adamu i keia haina aka Adler, ma ke ano he mokukaua "oia no kekahi lahui naauao, eia nae na pane mai la ke Kapena oua moku Geremania 'la i ke kapena o ka Adamy e ninau oia i ke Kanikela Geremania o Samoa, oia o Buker. Eia nae ona kanaka aka mokukaua i lawe aku ai i Manono ua makau lakou i ka lele ana i uka o ka aina a puhi hoi i na kauhale o uka i ke ahi, nolaila ua hoi hou mai lakou i hope nei me ka hololea ole o ka lakou hana. Kana ole ia ka pono o na Amenka. O ka poe keia o ko Tamases a"oa'o aole o lakou nana iki ina pono o ka poe Amerika, oiai ua hoonee aku lakou he eha mau hale mai luna aku o kekahi aina o kekahi Amenki, a huki iho la .i ka hae Amerika ilalo e welo ana maluna o ua ama la.

Na Hoohikilele a ke Kaua, Ke Kaua io ana, I ka hora 12 a oi o ke auinoe o ka ia 12 iho nei ua lioohikiiele ia ka poe oluna o ka mokukaua Adamu ma ka lele ana mai a kekahi poka o kekahi pu kau poohi wi, me ka nakeke paapaaina ana mai o na pu ma ka lae mai o Malanla, he aneane 700 a 800 i-a mai ka moku aku. O ka mea maopopo loa ua k&ua ae la ka poe kipi maluna o ka.papu j e ku aaia ma ua lae la. Ile 600 ka nut o ; na kanaka o na aoao a i elua, e noke ana i ke kaua iawa eia nae he 1,000 a | 2,000 poe kanaka o ka aoao kipi i kahea ole ia aku ia xva, a e ku ana me ka mikaukau. O na koa keia o Mataafa ka Moi hou a ka p<kT Samoa kipi ia Tama--Bese i ai i Moi no lakou, a o ka inoa o ua alii la oia o Mataafa o i Malietoa. Mahope iho o kd hoouka ia ana e ke kaua e na aoao a i ehia no kekahi mau h|Ora ua lilo aku la i na koa o ua Mataafa nei na auwaha eli o na kanaka o Tamaeese, a t>uhee aku la kahi o kona maiu kanaka i kanaheleliele, iloko o ke poe a me 'kahakai He niii o keia'poe e nei ij pau i ka luku ia e ka poe o Mataaf«, a he nui no hoi ka poe i hoeha ia. I ka hora 2 o ka wan|ao ua lilo akh

la i 'ka poe o Mataafa ka papu hope loa oka poe Tamasese, me ka hoomau ia ana no nae oke kaua no 3 hora hou akn, a ua like me 15 hora i hooukaia ai ke kaiiav ; ■ Paniku ia ka*.Moi Tamasete me ke Kuhina Nui Ua paniku ia ka'Moi Tamasese s kona Kuliina Nui a me kona poe kanaka ma ka lae o Malinuu, a oia no hoi kona wahi noho Aupuni. Na na pu o ka mokukaua Adamu e kiai la ia lakou a me kekahi pualikoa o na luina o 'ka mokukaua he 65 ko lakou nui. Aolegriappopa loa ka nui o na poe i make ma na aoao a i ehia. He 2 mau kanaka i tnake me 20 i hoehaTa ma ko Mataafa aoao. Ma ko Tamasese hoi he 10 poe i make, aole 1 maopopo ka nui oka poe i hoelia ia. Me he mea la nae mai ke 50 ake 60 ka nui oka poe a pau i make a hoeha | ia ma na aoao a elua. I Make kekahi kanaka Pelekane. | O kekahi kanaka nona ka inoa e BieI Bet ua make ulia wale oia i ka pu a ke— I kahi o na Tamasese. | Kela a me Keia. Ua ku karpuu o kekahi luina o luna oka mokukaua Adler \ kekahi poka mai uka mai o ka aina. Ua hoouna aku ka Moi Mataafa he kauoha ike Kanikela Geremania e hai aku ana iaia ua makeniake >ia e lele kaua aku maluna o Malinuu, a he mea pono iaia ke lawe āku i kōna poe kanaka, a i ole e poino no lakou. Pii loa ka ukiuM oke Kanikela Geremania ike o ka mokukaua* Amenka Adams a me ka hope Kanikela Aipenka no ka paipai ana i ka poe Samoa e hakaka, a ina ka aole i paipai ia lakou ina jo āole e ulu keia haunaele, a make hoi ka haole Beritania. Ua hooie ke Kanikela Geremania a me ke Kuhina Nui Brandeie aole i pili no laua ka hewa. Ina i kipu na Geremania i t»a kanaka o Mataafa ina ua pau na kauhale o na Geremania ike puhi ia īke ahi, a luku ia na mea ulu a lākeu, e laa fa ulu, ke kope ame ka pulupulu. Pau pu hoi me na holoholona a lakou ika lukuia.