Ke Alakai O Hawaii, Volume I, Number 41, 13 October 1888 — NA MANAO LAULAHA [ARTICLE]

NA MANAO LAULAHA

E kuu lahni oiwi nona keia nanehai e lole hoaka ae la maluna, ka iwi o kuu iwi a me ka io ponoi o kuu lahui. O kumuhana e ku nei i keia manawa he mea ia i kamailio nui īa i keia wa a i na wa no a pau i hala ae nei, a lia noonoo nui ko kakou mau kau Ahaolelo i hala aku nei i ke kymu e ulu hou ai ka lahui, aka, aole liookahi oia mau kau i liaawi ae i kekahi haawina kupoLio mai ka waihona ae o ka lahui e like me na haawina o na haaa e ae, oia hoi na hana hoowaiwai i ka aina, a hoopomaikai i ka lahui. Aka, ma ko kakou ninau e ku nei he mea ano nui ia i ko'u noonoo a peja pu no pāha kakou a pau i ka imi ana i na kumu e ulu hou ai ko kakou lahui, Hfa makia.hoi a ko kakou Lani Alii ī kuahaua ae ai a puni na moku, mai Hawaii o Keawe a hiki aku i Niihau ka pewa hi'u o na moku oiai aia i kau ae ai ma ka anuu o kona NohoaHi ana, a makia iho la i kona moto, "0 ka makia o ko'u aupuni o ka Hooulū Lahui." E ka lahui nona ka puana e-o mai nei, a e kaialupe niau ia nei e na popilikia no ka hoemi mau ana aku i ka lahui ponoi ou.e hawaii, a hoonele ia auanei kona.lepo aloha e na keiki papa o ka aina, kahi hoi a ko kakou mau Lani Alii o na au aku nei i nalo koliuliu aku la.i maholehohi pu ai ka ili me ko kakou niau kupuna i na laati ihe o ka hooukaiiaua oia mau la o ke kaialike ole, e. ake*ana kela a ine keia aoao e kaa. iaia ka hanohano o ka papahi laiiakila, a e kuikahi na paemoku o'Hawaii malalo ona, aka, hopkahi wale no mea i koho ia oia o Palea (Kamelianieha I) ka nui, ft pela kakpu e ike nei a hiki i keia wa. Nolaila e na loea o ka liina, ka poe i kupa a kamaaina i na kalai manao plli aupuni ana, a pili lahui a mo ka poe i loaa na haawina noonoo liiaikai ana, he mea pono ia kaketi\ke o ko kakou ninau i k.eia wa a|e haawi i ko kakou mau noonoo pakah} no nakumu e ulu hovi ai-ka lahui Ilawaii e like me ka o ko kakoujna-nehai i keia wa oīai lA hoonoho mai ko Akua iloko o # me keia uhane noouoo, h§ike, a na kela a me keia e

hoakaKa i na kumu e ulu hou ai ka lahui ma keia hope aku. Nolaila e like me ka makemake o ko kakou nin-au, peia au e haawi nei i ko'u wahi noonoo uuku me.ka manao e ulu hou ae ka lahui Ilawaii ma keia mau kumu penei: ' 1 He mea pono. e kukulu ia i mau hi\i , ma kela a mekeia apana o na mokupuni no na kano me na wahine. _____ - 2. O kela 4* me keia Hui e hoahu lakou īloko o ko lakou waihouai puu dala no ka poinaikai o ka hooulu hou ana i ka lahui. .... ; 3. U Keia a me keia Hui e hoomaopopo ia ka manawa e ku ai, a e lulu kela a me keia iloko oia manawa. 4. Ma kela a mo keia Hui, e kohoia i mau elele, a o lakou ke hui ma kahi i hoakaka ia, a e kapaia ia Ahahui ka Ahahui Eiele o na Mokupuni. 5. Na k» Ahahui Elele e koho i Papa Kahu Waiwai, na lakou e noonoo i na mea e pono ai ka hooulu hou ana i ka lahui a me na mea e pomaikai ai ka waihona o «a hooulu lahui. 6. lS'a keia Papa iia'na e waiho ae i Kekahi hoopii i ka Ahaolelo, e hooKaawale i kekahi mau eka aina o ke Aupuni a mokupuni okoa n0 ka pomaikai o ka hooulu lahui. 7. .Na ka Ahaolelo e hana i Kanawai e-hoomalu ai i na mea e hoopilikia wale ana i ka hooulu ana i ka laliui Hawaii. 8. ISa kekahi Papa i hoonohoia e ohi mai i ka poe e, manaoia ana o lakou ka poe Kupono no ka hooulu i ka lahui, oia hoi na keiK' ma'i .ole 5—12 makahiki no 1,000 o ka makahiki. 9. E hoonohoia i mau Kuīa ao no na keik', a e ao ia i na ike a pau, e ao ia i ke ano o ka noho ohana aoa, a me na rula o ke ola kino. 10. O na poo o ke kula i mau Karisti • ano oiaio o ke kane me ka wahine, a e lilo lauai maa makua "no ia lahui. 11. Na ka Papa Kahu e hoonoho ī ka/ uka aloha io ia lahui, ke pono kana hana..: / JSTolaila mamuli o keia mau kuumhana a'u i noonoo ai me &e akahelfe, pela au i manao ai pela wale no e hiki ai e ulu hou Ua lahui, ka makia hoi a ko kakou ianī ahi i kukala «p ai .iwaena o Kona lahui» aole nae Oia j h<?oko. N9la.Ua, e hoakaß;a nei i ka manao o kela a ' me keia kumu pakahi. 1. #e mea pono e kuKuluia i mau Hui 0 na kane a me na wahmo ma kela Apana keia Apana o na moknpuni. O ka hapai ana o ka lahui ma ia ano, oia ka roea e maopopo ai ua komohia iloko o ko lakou mau puuwai ke aloha no ka lakou mau keiki a me ka lakou mau mamo mahope aku, oiai e hala aku ana kakou i mau o ko ke kannka ola ana. 0 ke kukuiu ana o kela me keia Apana o na mokupuni i mau Hui no īa hana, malaila e kuka pono ia ai na mea e hiki ai ke hopuluia ka lahui hou, a he me» no hoi e ike ia mai ai e na aupuni e, k<j hapai nei kakou ia hana nui; oiai.ua hoomaopppo ia ko kakou emi hope aiia iloko o na makahiki a pau, a ke emi īho nei ko kakou heluna i ko na lahui e e kopao mai nei io kakou nei. Aole anei e hiki ia kakou e hana pela i mea e ike ia ai ka ulu a me ka uiu ole o ka lahui oiai kahi koena lahui 1 koe, a e hoolala i na kumu e hiki ai ia hana, a oia maoli no ko kakou hoike ana i ko kakou Lloha ia kakou iho, a i ka kafcou mau mamo a me ko kakou aina aloha. 2. O kela a me keia Hui e hoahu lakou i puu dala no ka pomaikai o ka h ooulu lah ui He mea nui a he mea e maopopo* ai ka iokahi io aua o ka lahui maniuli o ko kakou hoahu ana i puu dala i mea e hiki iii ka liooko ana aku i ke kuaiu haiia e manao nei e haua oiai o ke dala oia ' ka mea e hiki ai na mea a pau, he moa i Kamaaina ia mea ia kakou, ina e manflo ana kekahi pse e hoala L hui mahiko alahao paha hanai holoholona paha a me na hana nui e ae, o ka lakou haua mua loa, akoakoa lakou ma ! kekahi wahi a kuka lakou i na mea e ! hiki ai la hana, a koho kela me keia i kona kiueana e hoahu ai % a piha ka huma' i manao ia ua hiki ke hoala ia ka hana o ka hoala no ia aole anei pela kakou e hana ai ? oia maoli no | ka hiki, a oia maoli no ka manao a Ipela e hana ai, ī ua paa iloko o ko kakoa mau pUuwai pakahi ke aloha lahm a xne ke aioha aiua, aole a nei he mea pouo ia kakou e haua pela ke mauao uoi au, oia wale jio ke aila-

nui hele a kakou e hana ai me ke kaniuhu ole, a 1 īho poho ka*u d»la ke haawi no ia iiana, aole o'u pomaikai ma ia mea, e auhea oe, aole anei oe i maopopo i ka ke Akua 1 olelo mai ai, "o ka mea lulu no ka mea ku 1 ka pono, e pomaikai auanei oia % " aole no i manao ia ma keia hana, no ka imi ana i ka pomaikai oka mea hookahi a ohana hookahi paha, aole pela, aka no ka pono o ka hooulu ana I ka lahui Hawaii mai Hawaii o Keawe a hiki aku i ka pewa o na moku o Hawaii, ahe alanui hele no hoi keia e hoomaamaa ia ai kakou ma ka hui ana e hapai 1 kekahi mau hana nui e manao ai kukoa e hana e like t»e kekahi poe e hoala mai nei i na hui hookuonoono iwaena oke kulanakauhale nei a me na wahi e ae, me ka manaoio e loaa ana he nohona kuonoouo. Nolaiia, he mea pono e hapai kakou īka hann no ka hooulu ana i ko kakou lahui, a i kamau kakou i keia wa, me ka manaoio e ulu hou āna no ka lahui pela e iiana ai. 3. O kela a me keia Hui e hoomaopopo ia ka manawa eku ai, a pela auanei e lulu ai kela ame keia iloko oi£ manawa. He mea pono a n* ku no hoi ika naauao ka hana īa ana pela, penei e maopopo ai, i # ka wa i ku ai ka Hui. a hooponopono ia na mea e pono ai ka hana, he mea pono e hoakaka ia ka loihi oka manawa e ku ai ku Hui, ina paha he 5, a ī ole he 10 paha makahfki, e haawi ia ai ka hakwina maluna o kela a me keia no ka malama, ina paha no ka pakahi dala D0 kela a me keia malama a pau na makahiki i hoakaka ia, aole anēī kakou e hoomaopopo he puu dala nui hewahewa, a īna e hui īa na ioaa mai Hawaii a .Niihau, aole ijkana mai ka nui e ke dala e hiki ai ke hapai i ka hana e anoi ia nei e hana, oia hoi ka hooulu ana i ka lahui a e hiki auanei e hapai i na hana e hooulu hou ana i nolaila, ina he mau alahele keia e hiki ai ia ka kou ke lokahi, i oiea e ulu ai ko kakou lahui ponoi, he mea pono anei ia kakou e fioopalaleha, aole he mea-pono e hapai kakou ika hana, e alu i hui i hookahi umauma, hookahi ]>ana ana, no ka pahu hopu o ka hooulu ika iahui oiwi, a na ke Akua e kokua mai.

4. Ma kela a me keia Hui e kohoia i mau elele a e hui lakou ma kahi i hoakaka ia, a e kapaia ka ah'hui elele o oa mokupuni, Ma ko'u noonoo aria he ku i ks. naauao a malamalama . "'A' maoli keia hana ana mamuli o ke koho ana o kela a me keia Hui 1 mau elele a e hui lakou ma kahi i hoikeia malaila lakou e hui ai, oiai aole naha he hana naauao a mulamalama ka akoakoa ana mai o na Hui a pau o na mokupuni, he mau mea hookua nui wale no iy, a he ano naauao ole mq hoi, o keia mau elele o jakou no ka poe nana e hoike mai i na mea a ko lakou mau Hui i noonoo ai no na mea e pili ana i ka holomua o ka hoou'iu ana 1 ka laliui, ka holomua o ka Hni, a me na mea like e ae paha a lakou e wae ai mailoko inai o na mea kupono a lakou i ike ai, a oia mau ki'mu kupono oia auanei na mea e lawelawe ia hi no ka 'nooulu ana i ka lahm, a e hooiilo pono īa ke dala ma īa nuu mea, aole ma kahi mea e ae, nolaila ina he aianui hele kupono keia i ko kakou noonoo ana, alaila, aole anei kakou e hiki ke hapai i mau hui hookahua i na haua oia ajtio, manao u he mea peno e hana ia pela. o. Na ka Ahahui Elele e koho i papa kahu waiwai, a na ia papa e uooiioo i nā'mea e kupono ai ka hoolilo ana no na msa o hooulu ai i ka lahui, a me aa hana e hoowaiwai ai i ka waihona o ka lahui. Ile mea i maa a i kamaaina iwaena o ko kakou aupuni e ike īa nei a me na aupnni mawaho aku nei o kakou, na wahi

hoi nani i alakai ia kakou i na haaa oia ano, s he mea makahewa wale no paha ia*u ke helu papa aku Ina mea oia anō, na kupa kakou ia *mau mea, e noho keia papa e malama i ka waiwai, oia hoi na daU i hoahu ia ai e na Hui, na lakou e noonoo i na hana pono e kokua ai ika b@oulu lahiii, a malaila wale no ke elala e hoolilo ia ai aole ma kekahi mea e ?e, a e noho mai kela aha elele e nana i ka pono a me ka pono ole oka lakou hana, a e waiho aku no hoi ka papa kahu waiwm i ka lakou hoike no ka lakou hana 1 hana ai, me he mea 'la he m*aU ona waiwai lakou, 1 mea e maopopo ai na iilo ame na loaa mai a /ne na mea e koe ana i ka waihona, a ina pela e hoohana īa ai ka waihona o ka hooulu lahui oiai oke daia wale no ka mea' e hiki ai ke hana ia kumu hana, alaila e manao ia no he mea nui ī& e kakoo ai i ka hooulu lahui.

6. Na keia papa kahu e waiho aku imua oka Ahao elo ī kekahi hoopii e hookaawale ia i mau eka aina no ka hooulu lahui a mokupuni okoa paha. jK na makamaka, na hoaloha o kuu lahui ponoi, he lala ano nui keia e pono

ai uo ke kokua ana i ka hoouīu ana i ka lahu , ina e haawi mai ana ke Aupuni i wahl no keia hana nui e kupono ai ia lakou ke hana a e huli i mau waiwai ponoi no lakou, i mea e hoemi la mai ka lilo waihona, koe no nae ko ke Aupuni komo ana mai e dute i ko lakou mau pono, oiai, ua akea ka aina, a ke huli-nei i na pono o ka noho ana, e ohi no ke aupuni 1 kana ma ka auhau ana i na kino 0 na Kane, koe nae na wahine, koe wale no ina he mau kuleana kolakou mai na makua mai, a he mau holoholona paha, e ohi no ke Aupum i kona waiwai io, a e noho no lakon no lj:a mau loa, koe wale no ma Ka hui ana o ka Papa Kahu me ka Ahahui Elele no ka noonoo ana ia mea, a o ka mea a lakou i hana ai, pela e hana ia a«u ai. 7. Na ka e hana i Kanawai e hoomalu ai i na mea hoopilikia wale 1 ka hooholomua ana i ka hooulu lahui. O ke kau ia ana i Konawai e ka Ahaoleio he kumu kakoo ikaika ia e pono ai a e malu 10 ai kajhana, e manaoia nei e hana. i mea|e pale aku ai i na hana pono ole mawāho aku nei, a e kau ia ka hoopai ikaika ioa maluna o ka poe e iK.e ia ana ua |iehi lakou i ke kanawai oia wahi, elike me ko lakou hoopai, me he kanaka la ua hana i kekahi Karaima pepehi kanaka, a oia hewa ua kuponoia no ke degere ekohi. Mamuli o keia kumu, he mea ia e kiai pono ia ai Ka maluhia o ka liooulu lahui a e pale ake ai i na ma'i o kela a me keia ano e hoopilikia ai i ka hooholomua ana i ka-'ulu o ka iahui. He hana kupono ia na ka aoao o Ke Aupuni, no ke kokua ana i keia hana, oiai, he leln lehu wale o na manawa e hilinai ni aku nei ka po--110 o keni hana ma kona aoao, a'e; , aole mea i'hanaia, e pane mai paha auanei kuu tnau hoa, a me ka poe loea kaiai Aupuni, aole ka paha oe i īke ke inn nei ke Aupuni i na kauka Kupono e hiki ai ke hoola i ka lahui a me kekalii- m«u mea e ae e pono ai ia hana? E, auhea oukou e kuu lahui ponoi, he wahi ninau iiq hoi ua'u, ma' ke ku mua ana o ka oihana lapaau u na kauka a ke Aupuni i apono ai a hiki i keia la a kakou e īke nei, heaha ka helui.a ola, a i oie, o kekalii hana okoa ae paha e hooulu ai i ka iahui, a hoakaka niai lakou imua o ke Aupuni. a ike aku ka lahui mai o a o, oia ka hana e ola ai ka lahui, a e ulu hou ai ? Aole loa hookahi o lakou i hana pelu, koe wule īho uo ma ke ano hoola, a ina hoi ua liaua a hoolala kekahi o laKou, a i ole, o lakou no paha a pau, ua waiho

akuanei bkou ia mea imua o ke Aupuni, aua hoopaa anei ke Aupuni ma kekahi buke moolelo oka hale? I mea e ike ia ai ka na kauka hana, he hoomanao ko'u aole hookahi Kau Ahaolelo nana i hoike mai ia mea ana kauka i hana ai a hiki i keia wa, hooKahi wale'no mea i iKe ia, oia keia: () ke ola oKa lahui, aka, ika hooko ana aku no ke ola o ka lahui, eia ka he hoomake lahui ke "ano. Pehea e maopopo ai? Penei: Oka maoao e hoola ika lahui, aka i ka hooko ana, He ohi hapuku ka i'a o .Kapaau, O ka hao a ka wai nui, Aohe opala koe. Mai ka noomaka a he oi loa aku koi keia au vaniki, he paeleku ka hana, aole anei he mea pono i ke Aupuni e kokua pu mai me ka lahui ma Keia hana, 0 'kii lahui //awaii hoi kaue like i ka hana, ma ko'u hoomaopopo ana, aia ka he-

mahema nui o keia hana ma kona āoao, aole oja ī hookaawale ī puu dala no ka hoomaka ana i kinohi, a ī ole i Kahi mau manawa i kaahope ae nei, a ina he hana pono wale ana no ko keia hope mai nev no ka ula a me ka ulu ole, ina e ikeia ka holoniua, alaila hoomau aku ia haawina, a ina aole hoopau aku, a he mea makehewa v/ale no ka hoolilo ana no la hana,. alaila, ua paa no Ka naauao o ke Akua e hoonalowale i keia lahui, aka, aole pela ka maeao o ke Akua. Nolaila, ua maopopo o kekahi ku~ mu nai keia no ka pono o ka hooulu hou aaa i ka lahui,. 8. Nakekahi papa i hoonoho ia e ohi mai ī ka poe ī manaoia o lakou ka poe kupono no ka hooulu ana i ka lahui, oia hoi ona keiki mai ka 5, a ka 12 makahiki, ma ka 1,000 o ka makahiki. Ma keia kumu hoolaha, he mea pono loa ka hlo ana oia hana na kekahi papa a poe e ae paha ī kohoia e ohi a e wae mai mai kela a me keia mau apana mai o na mokupuni me ka nana pono ana i ke kulana ola

ku.pp.BO o ke keiki, n;ai na keikikane a me na kaikamahine i mea e hooholomua ai ike ano oka hana uo lakoū boi na makahiki mai ka 5-12 a malu<la aku paha, a e ohi ia lakou ma ka 1,000 o ka makahiki hookahi, a e nana pono ia ko lakou kulana ola kmo iloko o ka manawa e noho ai ma ia wahi i keia manawa keia manawa £ ka papa kahu e makaala mau ]akou i kela ame keia manawa a lakou e apono ai, i na ma kela atne keia hapaha makahiki lakou e ike ai, a ina i īke ka papa i ke ano o ke keiki he ano onawaliwali e makaala ka papa ewaihoaeimua o kekahi kaukaj i aponoia e lakou a pela auanei e loaa ni inakeki ke oia maikai. Ke nao nei au ina me ueia e hana ia ai a me kahi mau hoolala e ae e pono ai keia hana manuo au e holomua auanei ku ul i ana o ka lahui hou, i ku like ai me ka ninau e ku nei imua o kakou e ka lahui aloha e i»ii iiiau aku ana anei ko kakou mau noonoo ia, e kaana iho i ka mea pouo a kakou e tn.na ai. Ma ka Poulua nei i ka wa i ia ai na Kiure ma ka hihia ka Moi Kue īa Kahele, ua kue ae la ka Hope Loio Kuhin» i kekahi o na Kiuiye oia o Mr. G. Nawaakoa, ma ke ano, aole I oia ī kupono e lilo i Kiure, oiai he mea oia i lawelawe ī ka oihuua AupuIni mamua a Kipaku ia mai. Ua hoolē ka Loio Kuhina i kek kumu kue a'ka hope Loio Kuhiiia, ma ke ano he vyahi koeha haua ia o ka ia S0 o lune. A mamuli o ko ka Aha ninau ana i ka mea i kūe ia no kona manao maoli \m paha h| mea e paewa ai kaua olplo hoohpl| mumuli'o keia kumu e kuo la nei <|a, ua iioule oia, a nolaila ua paa no oia i Kiiye, | !