Ke Alakai O Hawaii, Volume I, Number 47, 24 November 1888 — HE NANEA KAMAHAO LUAOLE NO BIUTEONA. KA MEA I OLELO IA KA OLALI O NA AUPUNI HUI HE KANALIMAKUMAMALUA. A I OLE O Ka Lima Ku'i o Maudelena KA LIMAKAHI HOI I HAAHEO AI KA HONUA. [ARTICLE]

HE NANEA KAMAHAO LUAOLE NO BIUTEONA. KA MEA I OLELO IA KA OLALI O NA AUPUNI HUI HE KANALIMAKUMAMALUA. A I OLE O Ka Lima Ku'i o Maudelena KA LIMAKAHI HOI I HAAHEO AI KA HONUA.

! I'īmhiia no ka. nupepa Ke Alahai o Ilawan. ' : MAHELE VII. :(-Kakauia-e Mr. ■■ Kalana ;■)' Ia laua 110 a komo, iho ana elua mau manu mamuii o la ua me ke kam ke'uk«'u ana o ko lau'mau leo. Lele mai la laua"mahiua o Eiuleoua ! me ka koomakanknu ana raai ia iauei, 1 me ke kiki ana mai i ko iauei mau maka. A piha ukiuki loa o ua' Biute- [ ona 'la i ka hana a keia mau nianu, I ialau ae la kdna iima me ka pane ana ; ae i ua mana 'la; j Maau lapuwale ! make olua īa'u ! !, | a tioo«aJca ae la oia e ; I kona mau lima i lalau ae ai i ua ; mau manu 'la, īa wa koke n® me be īmo ana *!a na ka maka, lilo aku la ; ua Biuteona 1a no ka halepaahao o u Aniani Alohiloki." 0 ka haiepaahao o Aniani Aiohilohi he halepaahao ia &ia i ka 6 o na s.upuni o Aupum Poiiii, a maloko o ka rumi heiu kanalima (50) i hoopaa pio ia ai ua Byiteona Ma' a kak©u ? aole hoi he mea e ae maiaila o Biute«jnawaie īio. • •• •• - . I Ra paa ana aku o ua Biuteon£i 'la, la wa i kaniuhu iho ai o Lekeona a hoopuka ae Ja oia i keia mau imaolelo ku i ka waiohia penei: Auwe ! paa aku la oe e kuu haku, pilikia iho la ka hoi wau, e alo hookahi aku aua ka wau i ka inea a me na pomo a'pau. Aloha wale. [ 1 keia wa, ua alai paa ia mai la ua Lekeoka *la e na kupua a me aa kiai 0 Aapuūi Pouh, ke nana aku la ua Lekeona 'la ia lakou, a na īke ua Lekeoaa 'la ua like pu ia me ka apana pepa imua o lakou a pau, Nolpila, i paue ae ai ua Lekeona 'la aole au e kuemi hope aua a hiki i kuu haule pio ana iniua o oukou a pau, a 1 haule aku au i ka make, alaila, ua pono au i ka pouo'nui. * ; I ka pau ana o keia mau huJoieio ; a ua Lekeona 'la, e kona wa no īa 1 1 lele aku ai me ka hikiwawe loa k me | he poka pahu 'la kona ikaika īa ma-1 nawa. I kona hookui ana aku me na kiai o Aupuni Pouli, ua puehu liilii aku la na kiai ia iauei, me ko ua Lekeeaa 'la luku pu ana aku i kekahi hapa 6 m \ kiai. -'\[ | No kekahi mau hora pokole wale j no keia luku ana aku a ua Lekeoua la ; 1 na kiai, ua pau loa iho la lakou i ka ( make a koe aku la elua kiai i ko€. lloi aku ,la keia niau kiai a hoike aku la ia Maiui Aniani me ka pane auaakn: Ē ko makou haku, o ka lie au i hoeuna mai wei e hele makou e pepe-

hi iaia, na hooko aku »ei niakon, eia nae ka mea apiki, ua pau loa i ka make a koe mai nei aiaua elua. ; Paue mai la o Manu Auiani, ua po--110 kela, aole a'u hoahewn no kela mea, nolaiia, e kil aku oukou i ua lio 'ia no ka 111 ea, owau aku ana ka haku 0 ua lio 'la ma Ueia mna aku. j Ilooko aku la na kiui, ii iko lakou manao a»a e kii aku īua ho 'ia, aia lioi, ku ana ka lio Lekeoiia īmua o "ka "haiēalii o Manu Aniani. I kela wa, oih mal 1h 1 o Manu Aniam a īke mai la oia i ka lio Lekeona e ku aku ana me ka hiehie lua ole, pa»e mai la ua nohea 'la: JEia hounooe ! Ae, eia hou noau, \vabi a ua Lekeona nei. I kela wa i ninau mai ai ua nohea Ma, Heaha keia mea au i hana -ilio nei o ko'u poe kiai ? Heaha paha kau ffea ī hana mai ai maluna o'u ? . wahi aua Lekeona nei 1 paue aku ai. no ou kuleana maluna o ko'u aupuni pei au i hele kuleana ole 'mai aei. wahi a ua Manu Amam neii He kuieaiaa, i heie mai nei au iu oe e kokua mai oe ia'u, a lilo au i kauwa nao, aka, hana mai no poe kiai i ka mea ino loa, nolaila, eia au imua ou ano, a e hana uo au ī na rnea a pau e like lae ko'u makemake ke kue mai «e ia s u. Pane aku la o Manu Aniani, e hai aku au ia oe, o kou haku ua paa ia ia'u, aohe hoi he mana malalo iho o ka luni e hiki Ke kue mai i kuu mana, nolaila au e hoike aku nei la oe e lilo oe i kauwa na'u e pono ai, a me ko'u mau makua. Paue aKu la o Lekeona, aoie au e ae, maanei au a make a ola paba, a ina aole oe e ae māi »ua ī ko'u makemake, aiaila, ua aa au e paio no ko'u ola ame ke pla o kuu haku, a na ka make e hoopau i ko'u manao. Aole i pau pono ae keia mau olelo a Lekeoua, aia hoi, e like me ku iino ana aka maka, ua aaki b;oke mai la ka pouli maluna a ka aina holookoa, a paa !ho Ia ka lio Lekeona iloko o ka halepaahao o Aniani Alohilohi. A pfta aku Ia o Lekeona, hoopaa ia «ku i »a kaulahao he lehulehu, a rurtn 1 hoopaa ia aku ai he rumi loa ia ko Biuteona aku. P aa ua koke īho la ka lio Lekeoua no keia mea, oia hoi, no kona lawe ana mar īa Biuteona jna keia aina. īna paha aole oia i lawe mai ia Biuteona no keia aina,'4jVa ua liooKoia paha kona makemake. ' ' 0 J>iuteona hoi, ke uoho nei no lio'i oia iloko oka ehaeha, oiai, ua paa kona niau hma i na kaulahao anian i a he ot uku kona pilikia i keia wa i ko ka wa mna". Oiai nae ua Biuteona 'la e noonoo ana i keia mea. kupu ae la kekahi manao īloko oua penei: Aole anei owau o Biuteona ka hallio ? fvahi ana. Aole anei e hiki ī ka lima ku'i' o Mauelelaua ka mea hoi a'u e paa nei, ke wawalu i keia halepaahao, a hoolilo i kona mau paia i lepo hehi na'u ? Manao au, he kiki no ia'u ke hana i keia mau mea a pau me ka hakalia ole. a me ke kanalua ole o kuu manao ke haua nei au. ; 1 ka pau ana no o keia maujiua@lelo aua Biuteona 'la, ua pane koke iho la oia i kona lima|ku'i penei; E ka Lima Ku'i o aole auei ī lawa kou ikaika e mokumoku ai i ma\? anianu - a e hoolilo ai hoi i kela halepaahao i puu [ lepo ma keia walii ?! Nolaila, ina ua lawa kou ikaika, a no ka wa au e hana aku ai e like k«u inakemake. l kela wa koke no ] pii malie ae ai ka nui 0 ua lima 'la a; mokumoku ae !a na; kauiahao aiuani i lioopaa ia ai iua lii!na ku*i aei, hemi ae Ja hoi ;ia | lima koe aku 1h he lima i koe o ua Biuteona nei. 0 keia lima iho lai|koe, ,sia no ko ; hma maeli. ; IMa wa: nae, hou ae la pa | lima ku'i nd ina kai|lahao amaai 1 , paa aji o ka*iima maoh| a pau ae la, 1 ka mokumfku ia.

I wa ke naueue 'la kahalepa?*hao hoiookoa o a && ike la ka lio Lekeopa i ka naueue o ka hale y kahi ona e aua, a' ke lohe pu 'la uo hoi iu i ka uuiua o kekahl mea, me he mea 'Ia e \vawahi ia ana ka halepaahao holookoa. lā wa i lioopuka mai ai o LeKeoua ■ina huaolelo kaukau uia kona rumi mai penei: . I nui ka ikaika e Biutaona kuu haku, i lanakila kaua pialuna o keia halepaahao. 1 . 1 kela wa pu 110 hoi,| lalau ae ia ka lima ku'i o ua 'la i ka pou kilii o kona rumi i paa ai a hoonaueue ae la oia me lea'ikaika, loa, a hanee iho la ka halepaahao ia sekona. I ka hanee ana o ka hale, ua like kona -halulu me he ana 'la na na hekili i pa tausaci īa ka īkaika, a īio ia hanee ana ua hemo ae la ko' Lekeona mau kaulahao i| hoopaa ia ai a ku ae la oia me he lio lanaki.la 'la oia ia manawa. ( No keia hanee ana o ka hale, ua hele aku la ka wawalo o ka leo haluo ua hale 'la a lohe |aku la u Manu Auiani a me na kiai, ae la ua kaikamahine 'la a pane ae la. Ae, he mea-oiaīo, aohe kupua e ae e hiki ke wawahi i ka maluhia p kuu aupuni, hookahi wale ho o Biuteona ka niea ia:a ka lima ku'i © Mauelelana. Eia ka oiaio no, walii a ua Manu Aniani 'la. ; Noonoo iho la ua Manu Aniani 'la i kana mea kupono e hana ai a i ka hope loa o kana noonop ana hooholo, iho la oia, « kaua aku no oia me Biuteona, a ma ka ikaikj\ a me ka mana e lilo pio i kekahi. ī ka holo ana o keia manao laia, kauoha aku la oia ia Manu Gula e lele a ejuai,£l£i manao. 0 ka manao o ua Manu Aniani 'la, penei no ja; E haalelp koke o Biuteona i ka halepaahao o Aniani Alohilohi a hoi aku no kona aina, ai ae ole ia e make no oia e poiw ai. 1 ka hele ana o Manu O ula, a hoike aku la oia i na mea a pau ia Biuteona. Paue mai la o Biuteona, aole e ae aku i kou mauao manu maikai, koe wale no a ae mai oia e lilo'i hoaloha no'u. a e noho like maua ma rta ano a paii, alaila aii ae aku, a ina 'aole, alaila| ua aa au e ku imua ona ma ua ano 'a| pau. Nana mai la o Manu Gu!a īa Biuteona, a makahehi mai )a oia i na lielehelena nani o ua Bii[iteoua 'lu. Hoi aku la nae oia a hoike aku ia i na mea a pau, a i ka hope loa, »ane aku la oi>. i keia man huaolelo malalo iho. " _ ' Manao no hoi au, uii oi aku ka pono e ae aku kaua e o Biuteoua ī nlakamaka maikai no knua e like me kana mea i noi mai n<M. Aole au g ae aku i Ipu mau mea. a pau e pane mai nei, no he makeniake kou no kela kahaka, alaila, o oe no ke kupono e hana like me kau mea e mauao 'la, | i ia wa koke uo tioi,,ua eena loa īa ) ua Manu Amani *la a hoopuka ae la oia i na hnaolelo e keha ana iaia iho. Oili.ae la iu mami 'la a mawaho kani kapalili ae la kona leo e hke me ke auo mau o ka manu. la wa koke *o ī ku īho ai kekahi lio lele ulaula nona ka inoa o Manti Uhnli. aku la ua nohea 'la \loko lulu ; ae la oia i kpna kjtu> a loli ae !a. kona kino a wahhie opio ui, a he mau h«lehelena nam kona i oi aka \ ko «a mea i ik'e ole o Blute--1 ona »amufe. v . :^|:

Komo mai.la oia i koua aaliu aiiiani; a paa, lalau ae Ia oia i kona papale amaui a me na paa kamaa, a paa k:eia mau mea, lalau ako la oia 1 kona kook©o a puka aka la oia a i»awa!io hali mai la oia a a pane mai 'la ia Manu Gula. Aahea oe e kuo hoahailaii, i nana anaiiei oe 1 a'u a olapa Ka uwila no 12 manawa, hoonaana® iho oe ua make au ia Biuteona, alaila, kii aku ka pon© id» makua o kaua, aka hoi, i ike ole oe i kekahi o keia mau hoallona, alaila koomauao iho ©e, ua lanakila au maluna o ko kaua en#mi. Ika pau ana no keia mau olelo a ua aohea 'la, kau koke ae la oia malona o kooa lio lele a hoomaka aku la oia e lele. Oiai ua nohea 'la e ana malnna o kona lio, ua like oia me he keiki kane 'la, aua hele no hoi oia a miloln, aohe he kee aohe puu wahi a ka olelo. lua nohea 'la no i hoaoi ae ai i k®na kookoo, oka wa k@k eno i a ī Loei ae ai i kona mama lele i Keia wa, 1 ko ka wa mamua, Oiai wlio ana e like me ka eiapa ana a ka uwila, ue uwo mai la na holoholona a pau i ua nohea 'la, a o ka lau hoi o na mea ulu a pau o kōna aup.uoi, mae like iho la lakou a pau. Nalo aku la ua nohea 'la no ka hele ana e halawai me Biuteona ma ka halepaahao o Auiani Alohilohi, aole

lioi he nookahī k ai i hahai akn raabope ona. E waiho hoi kaua do Manu Aiiiani, aku 1 4 oi iwaena o na ao o ka lewa, a e kamailio iki se lioi kaua no Biuteona, oiai, aia no oia ma ke aupuni o Aniam . Alohilohi. Oiai o Manu Gula i hoi mai ai, ua iuki ae la o Walika imua © Biuteona, a halawai malihmi iho la lakou a pau «koln. Ninaū aku la o Biuteona; Heaha mai nei keia huakai au e Walika o ka Liki ana mai nei ? I imi mai nei no au ia oe e neho pu kaua. Auwe ! Ileaha hoi kou mea i noho 'ole aku nei me ko'u maknakane ? Aoie o'u inakemake iaia, noka mea iia ike au i kana mau hana a pati, wahi a Walika. Paue aku Ia o Biuteona, ina pela ua pono, ua hiki mai'la no kou ho\ aiaa mai la me a'u, a mai kunukunu oe i Jja*u raau hana a pau e hoounauna aka ana ia oe, oiai, ua ike no oev ko'u ano. Pane aku 3a o Walika, a©le au e kuoukunu aku i kau mau hoouna'una a pau, a pela no hoi ee, mai kunukunu iki oe ao ka'u mau olelo a'o a pau ia oe, oiai ua ike bo ©e i ko'u ano, a me ka'u ma\i olelo a pau he hooko waie ia nq i ua wa a paa. A ina e naai ama like kaua ikeia mau īwea a pau, alaila, e ike no auauei oe i ka hplopono o ka kaua mau hana na wa apaū ma keia mua aku. Ua hiki loa ia'u ke hana pela, wabi a BiuteoDa 1 pane aku ai. Ia lakou uo e nune kamailio ana, paoe aku la o Wahka ia Biuteona, a no e hoolohe mai 1 keia: ~ E kauoha iho oe ; ka !ima ku'i o Maudelana e hemo aku oia i ka loa a me ka laula ma kona mau manaiuaua ]ima, a o kela wahi aniani a'u 1 haawi aku ai ia oe ma ke aupwni oLiiclin ;

ma īa wahi aniam auanei e ike ia ai kou akaku, a na'u no e hana ī keKahi mea kamuhao malaila. ' Pane aku la o Biuteona, ua hookoia kou makemake i na wa a pan. I kela wa Koke ao ī pane iho ai o Biut6oßa \ kona lima kuM penei: E ka lima ku'i o Madelana, e himo aku oe īka loa, ama kou mau poho lima e hoopalahaiaha ae oe e like me ka makemake o Walika. Ia wa koke no, ua hoekola ka ?nakeniake o Biuteona % hemo aku la hoi ua lima "'la »o aa mile 8, a ma ka pohe lima, he palahalaha kona nona na eka he 800, aua iike hoi ka nui o ua iima 'la aie ka mea a Waliki ī makemake ai. . i., . Ia wa koke oo lele aku o Walika maluaa o ua poho hma ku'i 'la, a maiaila oia i hohola ae ai i ke aupunī Uwea. Hana o Walika ī ke aupuni ITlVea e hke kona raau ano a pau me ke aupuni kahi i ku ai ka halepaahao 6 Aniani Alohilohi. Ika pa» pono ana o na naea a' pau ika hana ia, ia wa koke n@ i maalo ae ai o Mana Aniani. O keia lele a Manu Aniani e lele nei, ola n® kona lele ana e hakaka pu me Biuteoua, aka, i koiaa lele ana ae, ua ike ae )a oia i keia aupuni. h&o a ninan iho la iaia iho penei : O kuu aupuui anei kela, kahi hoi a'u e hele nei ? laia e ualu ana pela no keia mea, aia hoi. «naaio ae la kekahi kanaka maiuaa oua aina 'la a nona hoi na f heiekelena « like me Biuteona, a e ko ana hoi kekahi lio keokeo koke iho w. No keia mea, hoopau loa'ae o Manu Aniani i kona manao pahaohao, a I maopopo īho Is* laia, aohe he aupuni ! e ako kana e hele nei, oiai, o kona aopuni no keia ana e ike nej, a o kahi taea apiki wale no, he keu a ke Kokoke loa i keia wa, aole hoi pela mym«a he mamao lki aku.

I keiamanawa, liookuli hou a« la ua oohea 'la 1 kena lele ana y u hoomaka āku la oia*e lele pololei 110 ua au]»uni nei ana 1 īke ai, E hoomanao iho h©i oe e ka mea heloHelii 1 pau ai ke pohihihi, o keiā aupuni a Manu Aniani e lele nei, o ke aupuni Uwea hana maalēāla rH Taiika ke kuhikuhi ouuone kamahao, a o kela kanaka a Manu Aniam i ike ai, 0 Ke ktno akaku ia o J3iuteona |a nie Lekeona, i hana aheie ia ai hoi e ka mana loea o Waiika, ke' kuhikuhi puuoue kamahao, a.u na helelielena ho» a paa o ka halepaahao o Aniani Alohiiiohi, oia ke ku kehakeha mai ana imua o Mawu Aniani. - : No īa mea» ua lana kuhihewa loa kb Manu Aniam munao i keia ainu ana e ike nei, o kona aina poni)i ne keia. | Ma ia raea, lele aku la oia ho ua aiha'la me ka loaa ole he kuia nd kona manao, a i ole hoi, he nnb ike kupua hoi kooa e hikt aku ai ke ike 1 keia mau haua apuhi a Wahka. Dia mau mea a pau, ua peina loa ia i ka Manu Aniani, oiai, aole e hiki laia ke hoonoo iho, he aina puni keia, oiai, o na aio & pau 'loa o kona aina oia no keia, aohe ana mea o h#ah«wa ae ai. ■ ' . ! I na Manu Aniaui Ma nae e le]j? aMa uo ua i;npuai Uwea nei, a i ke koko-

ke ana o laa kapuai © kona lio e keehi aka iluna ona aupnni kaaaaha» 'la, leha mua aku la kona mau m*fka a nana akn !a Ina hi©nā o keia ama, ano k«kahi mau sekoria pane ae ia "o kun aina 110 keia." Lel« ako la oi» a pa kona mau wawae iluna oka aioa, īa wa keke tio e lik« mo ka imo aua a ka maka, ua umii ae la ke aupuni Uwea i ua Manu Amani 'la. A ike o Manu Amani i ke aupun l Uwea e hoi mai ana kona mau aoao, hoomaka ae la oia e lele i waho nae kona manao e hemo oia, aka aae, me he iaio ana ala na ka maka na paa pio iho la ua Manu Auian 'ia iloko o ke aupuni Uwea. Hao ke kui paa, a nohd ana oa Manu Aniani 'ia iloko © ke puhi. . I ka paa aaa o Manu Aniani īloke o ke, aupum Uwea, ua hoi hou ae la ka iima ku'i o Maudeiaaa e like m• *kiuohi, a o Biuteona hoi, aohe ona wa T ] hi ano e. I JL ka hoi#pono ana o keia mau hana | a kahi Waiika, ua hohola ae la na minoaka ma na papaiina p ua wahi hapa Pueo 'la a pane ae ia oia i ke\a niau huaelelo. Ike oe e JDamisal ko paa pio īa makou, aohe ou wahi e pakele ai m&i kuu mana aku. Iko Waiika hui ana me Ei«teona, ua hoike aku ia oia i na mea a pau me ka pane ana aku, ua holopono na mea a pad ia'u i keia wa, nolaila, e kamailio aku ai ia oe, oko kakou hauoli wale no, no ka pomaikai ī loaa ia kakou. Paae, aku la o Biuteena, ke haawi aku nei au i ko'u mahalo piha a pau ia oe, a e hooiohe mau no au i kau mau kauoha a pau e oleio mai ai ia'u ma keia mua aKu. Pane hou aku la o iheu la au e hele hou aku ai ? E lele kakou no ke aupuni Wakawaka, ka home hoi o ke kupua Saria, wahi a ua Walika nei, (A uwila hou aku.)