Ka Elele, Volume 1, Number 3, 6 May 1844 — Untitled [ARTICLE]

Ka hulihia o Paalua ame ka make ana o na haole a me kekahi kanaka maoli. Ma na palapala malalo iho e akaka’i; na P. Kanoa, ka hopekiaaina o Kauai e hoike mai i keia poino nui. Aloha ino kela poe make emo ole! Aole wahi hora e hoomakaukau ai. Na ka mea hanohano ke Kiaaina. Mat. Kekuanaoa, Aloha oe, me ka maikai. Ke hai aku nei au ia oe, ua poho o Paalua iloko o ke kai o Papaa i Anehola, ua pau loa na haole i ka make; ekolu haole kane, 1 wahine, elua keiki haole, aono lakou: hookahi kanaka maoli, ahiku mea i make. I hulihia no ka mea i make ai, i ka pau loa no o ka pea, a loaa i ke kualau. No ke kapena no ka manao e wehe i na pea a pau, pela ka lakou olelo, o Nalimanoi ko’u mea e lohe pono ai. O wau kau kau kauwa hoolohe. 11 la o ka moku iloko ke kai o Anehola ka waiho ana. Aperila 24, 1845. Paulo Kanoa. Na ka mea Hanohano, Kauka Iuda, Aloha oe, me ka maikai. Ke hai aku nei au ia oe no ke poho a me ka make ana o Paalua, a nalowale iloko o ke kai, a me ka make ana o na haole a pau. O ko’u lohe keia i na olelo a ka poe kahu moku, a me ka poe a pau i holo pu mai

me Bena, o ka olelo keia a’u i hookolokolo iho nei i na mea a pau, o ka Poe olelo mamua. Kapena Poe. I ka pau ana o ka’u: uwaki, kii aku la au i ka malama moku, O ka ainaawakea no ia; pii mai ka malama moku a paa i ka hoe, a hoi aku la ko’u, poe kanaka ekolu ilalo. E noho ana o Bena ma kahi hana lepo mahope; e noho ana kekahi haole ma ka aoao o ka puka hope, e ku ana hoi kekahi ma ka aoao o ka hale panana. Ike aku la ka malama moku i ke kualau; kahea aku la ia e kuu, i haileki; kii aku la maua o Nakike, a hemo ke kaula o ka pea hope, elua apohao o ke kia i hemo ae, a na Keoni kahi keiki i wehe mai kahi pokahu maluna: alaila, o ka huli iho la no ia o ka moku, a komo ke kai iloko o ka moku, a hemo mai la na waapa o Bena elua, haule loa kekahi i ke kai, paa kekahi waa i ke kia hope, naha malalo o ka iwikaele, a lana i ke kai. Kii aku la o Lahaina i ka waapa e noho ai, i mai la ia’u, “E holo au iuka i waa.” I aku la au ia ia, “Aole, e kii ae oe i haole,” i hou mai o Lahaina ia’u, Aole he launa waa, ua naha.” I hou aku la au, “E kii ae oe i na haole,” e ku ana no na haole o Bena ma, ma ka palekai mahope, a pili mai o Lahaina me ka waa naha, paa aku la o Bena ma, ma ka niao o ka waa; o ke poho aku la no ia o ka moku, a nalowale; o ke kuu iho la no ia o kahekili elua pohaku. A o ke kolu o ka haole me Bena ma, ike aku la ia, i ka nalo ana o ka moku, haalele mai la i ka waa, a me Bena ma, huli aku la i hope o ka nalo aku la no ia o ia haole. O Bena a me kekahi haole, a me na kanaka elua, ma ka waapa lakou. Ike aku la au i ka pahu kepau, kii aku la au, o ko'u hoola ia o ka au ana iuka; au aku la no hoi o Bena ma, aole au i ike hou aku. Malama moku Kapuahi. A hiki i ka’u waki., hoalaia makou, pii ae la makou. I mai keia ia’u (o Poe,) “E wehe keia kapa o kaua.” Aole au i ae aku, kahea keia i na kanaka o mua, e wehe i ka pea, hele na kanaka e wehe, ike hoi au, ua hemo, hele au o huki pu. a paa iluna, I mai au ia ia nei, “E huki keia pea.” Ae

mai keia, noho wale no ia manawa me ka nanea, kau na pea a pau iluna, i mai keia, “E ai kaua.” Ai iho la no hoi maua. hele mai la ke kualau, a loaa mai la no i ka welau o ka makani, nauweuwe na kia, kahea au i kamalii. “E kuu ka hailaki,” pau no hoi i ka hemo ia lakou, alaila, paa ia’u ka hoe iluna, kahea mai keia. “Paa ia’e ka hoe ilalo.” Paa iki no au iluna, kahea hou keia. “Paa ia’e ka hoe ilalo.” Komo ke kai, alaila, kii wale aku no na keiki i ka pea e huki ilalo, alaila pau, waiho ka moku, au aku la makou ma kekahi kia, a pau ia, au hou makou ma kekahi kia, a au iho. Kela Lahaina. Pii ae la no hoi makou iluna, a ku makou ma ka aoao o ka waapa, kahea kela ia makou, (Poe) “E kuu ka pea.” Kahea mai ka malama moku ia makou, “Wehe ia’ku na pea.” Huki makou i na pea a pau iluna, hele makou me ka a alania, a hiki i ka manawa i hele mai ai keia mea eleele, olelo mai ka malama moku ia makou. "Kuu iho ka hailaki.” “Kuu makou, alaila, ua paa mua ka hoe i ka malama moku iluna. Olelo o Poe, "Paa ia’e ka hoe ilalo, o ke ano o keia mea eleele, aole i like rne ke kualau e ikeia’ku nei, ke aweawe keokeo maikai mai; o ke ano o keia eleele, he like me ka uwahi o ke kepau. O ka hele mai no ia, a pau maluna o makou a pio no ke anuenue. O ka huli no ia o ka moku, komo ke kai, huli mai la na waapa elua, a pa i ke kia naha kekahi, waa, a haule loa kekahi waa i ke kai, lilo loa i ka makani. Alaila, i aku au ia Poe,” “E holo au iuka i waa.” Kahea mai o Poe ia’u. “Hoihoi ia mai ka waa no na haole.” Hoihoi mai au i ka waa, au mai na haole a paa i ka waa. I mai o Poe ia’u, e ka kaua i ka liu o ka waa. I aku au. “Aohe waa, ua naha.” Alaila, nalo ka moku ilalo, kui ka hekili, au na kanaka iuka, malie ae la, lai ihola, ikea aku la o uka, au aku la no hoi au me na haole, a loihi loa’ku kahi i poho ai o ka moku, alaila make kekahi haole. I aku la au i ko'u koolua. Make keia haole a kaua; au aku la no hoi maua me ka haole i koe me Bena, a liuliu iki aku, alaila i mai o Bena ia’u, “Kokoke ma

ke.” I aku au ia ia, “Pau loa kakou i ka make.” Aole i loihi loa’ku kahi i make ai o kela haole, alaila make o Bena, ua piha loa ka opu i ke kai, alaila, o ke poho aku la no ia. I aku la au i ko’u koolua,” make hou keia haole a kaua.” Aole ona ekemu mai. I hou aku la au ia ia, E hooikaika kaua i ka waa, e hoohuli ae i ka waha iluna, a e peahi kaua ia uka, aole maua i manao e ola ana; pii ae la au iluna o ka waa, i aku la au i ko’u koolua, “E pule au i ka Haku, ina i holo mai ka waa, alaila ola kaua.” Alaila pule iho la au, a pau ia, a pule hou no au, a pau ia. A ma ia hope iho, ike aku la au i ka waa e hoea mai ana mahope mai o maua, i aku la au i ko’u koolua, “ola kaua, e ia’e ka waa,” aole ona ekemu mai. Holo mai la ka waa, a kokoke, i aku la au i na mea i luna o ka waa, e holo ae olua ma o, e hooili ae i ke kanaka iluna o ka waa, kii ae la laua ia ia, a ili iluna o ka waa, ae aku la no hoi au, a holo aku la makou a hiki iuka, poho iho ka waa, aole hiki ia maua ke au aku, kii ia mai la maua e kanaka o uka a me ka wahine, na lakou maua i lawe aku a kau hale, a olala i ke ahi. Nui na hoike i koe aole pau i ka paiia na olelo a lakou.