Ka Elele, Volume 1, Number 1, 1 April 1845 — No ka Elele Hawaii. HE WAHI MOOOLELO HOAKAKA NO KAPIOLANI. [ARTICLE]

No ka Elele Hawaii. HE WAHI MOOOLELO HOAKAKA NO KAPIOLANI.

1 ka wa kahiko, kaua pinepine na’lii o i keia pae aina, a haunaele. Aole malu e like rne neia manawa, nokamea, aole pono ka noho ana; aole kula: aole sabati; aole palapala; aole i aoia na’lii me na kaj naka, ika olelo a lehova ia wa. Lilo no | lakou a pau mamuli ona kii. Pela Hawaii nei i ka wa i hanauia o Kapiolani |ma Hilo. O Kekikipaa kona makmvahine, oia ke kaikuahine no Ulumaheihei Hoapili, ke kiaaina o Maui. O Kameaimoku oia ka makuakane. O Kekikipaa laua o Hoapili. Oko Kapiolani makuakane, oia o Keawemauhili. He alii nui ia i ka wa ia Kalaiopu a me kana keiki o Kiwalao ma kahi e hele ai, kapu, moe na kanaka a pau loa a me na lii, ilalo ke alo; o ka poe alii ohi wale no ke moe ole. O Kamehameha laua o Keawemauhili, oia na’lii ohi ia wa. O Kiwalao, o Keoua, kona kaikaina, o Kamehameha, o Keawemauhili, oia na’lii nui mai ka wa o Kalaiopu mai. Lilo ke aupuni ia Kiwalao noho mai na’lii a pau malalo ona, poalima paha. Aole liuliu huhu o Keoua, no ka loaa ole ia ia ka aina j o Waipio, ame Waiakea. No Kameha- | meha o Waipio, a paonioni hoolawehala o Keoua ia Kamehameha. Kokua o Keawemauhili mamuli o Keoua; no laua ke kaua ma Mokuohai, aole i makemake o Kiwalao e kaua, aka, hele o Keoua i Keomo a kua i ka niu he akua ka niu ia wa, a hoi aku i Ilonaunau ia Kiwalao, i ae la, ‘‘oia, e hele i ka heenalu, ua kaikoo.” O ke kaua iho la no ia. Hele o Kiwalao, Keoua ine Keawemanhili a me ko lakou mau kanaka i Mokuohai e luku ia Kamehameha me kona poe. Kaua lakou ilaila, O Keaumoku, o Kuhaupio, o Kameiamoku, o Keaweaheulu, oia ko Kamehameha mau luna koa. Ika hele ana o Keaumoku mamua, ku ia i ka pololu a Kini kekahi koa no Kiwalao a hina ilalo. Ike o Kiwalao ika palaoa ma ka ai o Keaumoku, lilo kona manao ilaila. llea aku o Kiwalao, “E malama ika niho.” Oi 'lilo kona manao i ka niho kaulana, lele

mai la ka pohaku nui na kekahi koa mai, (o Kekuawahine kona inoa) pa iho la ma ka nau o Kiwalao; paki ae la ka lolo,! haule iho la no ia ilalo. Ike o Keaumo-| ku i ka haule ana o Kiv.aIao, hooikai-i ka oia a kolo aku io na la me ka pololu e paa ana ma kona kua, he aono ma kona) lima; papai oia ma ka ai o Kiwalao, moku loa kona ai a make iho la ia. Ike ( Keoua laua o Keawemauhili ua make ko laua alii, lele iho la laua iloko o ke kai. Pakele o Keoua, aka ua hopu ia o Keawemauhili ia la e na koa o Kamehameha. Aole nae i pepehiia; hoihoiia i Napoopoo, a me na pio e ae hc nui loa; pau lakou i ka hahaoia ma ka halau pilo ma Waipiele. Manao o Keaumoku e pau lakou i ka make i ke kakahiaka. Aka minamina o Kanuha* ma i ke alii ia Keawemauhili, hoomahuka oia a hele lakou ma ka mauna ia po. O ka holo loa no ia a puka lakou i Hamakua i Paauhau. Aia no o Umikekamkona nana i alakai ia Keawemauhili ma i Hilo, a noho oia ij alii no Hilo, Puna a me Kau, no kal mea, aohe alii e noho ana; ua pau lakoul i Kona i ka make ana o Kalaiopu. Pela i noho lanakila o Keawemauhili. No- j ho o Kamehameha a me Keaumoku ma i Kona. Lohe lakou, aia o Keawemauhili ma Hilo, holo koke aku o Keaumoku a j Waiakea, ma ka waa; mauka ae o Ka- j mehameha ma, alaila kaua hou lakou. hee o Keawemauhili me kona poe kanaka. Holo lakou i ka nahelehele. Kaua pinepine no, aole i pio o Keawemauhili. Pela wale no ke kaua wale ana. Hooki wale 0 Kamehameha i ke kaua a hoouna aku ia Kikane io Keawemauhili la, i hulu. E noho ana o Kamehameha ma Laupahoehoe. Haawi ae la o Keawemauhlli i ka hulu me ka oluolu, o ka pau no ia o ke kaua. I ae la o Kamehameha ia Keaumoku, “ma Maui ke kaua.” Alaila noho aupuni o Keawemauhili ma Hilo, Puna, Kau. Hoi mai o Kamehameha i ! Hamakua Oia ka manawa o Kekikipaa i 1 lilo ai i wahine na Keawemauhili. He haiawahine mamua oia na Kamehameha. Aloha o Kekikipaa ia Keawemauhili; mahuka oia a holoaku i ililo, a noho i wahine' *0 Kanuha ke kiai. l>

nana. Elinia paha makahiki mahope rnai, ■hanauia o Kapiolani. la manawa haunaele loa ka aina i ke Ikaua pinepine. Ma Maui oka mehamehaekauaana; kaua o Keoua laua me Keawemauhili ma Hilo, ma Kalepolepo; iHee o Keawemauhili aole nae i make,holo oia i ka mauna a noho i ka puoa nia Hamakua. Hoi mai kana keiki o Kalaekiakahi mai Maui mai i ke kaua me Kaiinehameha. Kokua oia i kona makuakane: jkaua hou laua me Keoua i Alae ma Hilo, la kaua ana hee hou Keawemauhili, a ku i ka pololu, aole nae i make koke ia la Aole nae anahulu a make aku. la manawa he keiki uuku o Kapiolani. Hee kona makuakane i ke kaua: ma Kalepolepo hele pu ana no ke kahu, pilikia oia i ka luuluu i ke keiki, nolaila hoooia ia Kapiolani ilaila, o kekahi puko, a holo, no ka make. Mahope aku, maalo ae kekahi kai naka o Haaiaiwi kona inoa, lohe oia i ka leo o kekahi keiki e uwe ana. Ku kela a hoolohe pono, he leo keiki no; hookokoke oia e nana, aia ka! kona alii malalo Os ka puko, ua haalele ia e kona kahu. Hu. kona aloha; kaili oia i ke keiki a holo i ka mauna. Pela i pakele wale o Kapiolani i ka make i kona wa liilii naaupo. Aole oia i ike he make, e like me Mose e ana ma ka waa kaluha me kona ike olo he make. Pela hoi ko ke Akua hoopakeleana ia ia. Ano eka hana a Iehova! īna aole i hunaia o Kapiolani e kona kahu ia la, ina no paha ua make pu laua.. Ina hoi aole i maalo ae o Haaiaiwi malaila a lohe i kona leo ilalo o ka puko ina ua make oia i ke anu a me ka pololi.. Ina hoi i loaa i kekahi o kela poe, alaila lukuia oia e lakou. Mano ko ke Akua aloha; ua paa kahiko kona manao, e ola Kapiolani a e lohe oia i kana olelo o ke ola, a lilo oia i malamalama nui ma Hawaii. Nolaila hoouna ae la ke Akua i kela kanaka malaila e hoopakele i ke keiki. la pakele ana o kapiolani kauoha o Keawemauhili i kona kaikuahine, ia Akahi, e malama i ke keiki; nolaila, lilo ia Akahi ka hanai a nui ke kino. He alii nui a Akahi; noho oia i Kona ma Kealia noho pu o Kapiolani me ia.

Ō NapeLakapu kekahi inoa ona. Eia|j ke kumii o kela iuoa. Make o Kalaiopu lilo ia Keawemauhili na iwi, o ka pela hooleiia i kc kai, oia peK, kapu o Kalaiopu, hoopili o Keawemauhili i ka inoa ojj kana koiki a kapa aku ia ia Napelakapu. i Elua paha mākaīiiki o Kapiolani i kaj wa i make ai kona makuakane, a ua noho e oia me Akalii maKealia. Noho paa oia ! me Akahi a oo ke kino, o Keoua kona hoonoho. Nui na mākahiki a laua i nōho pu me Akahi, a oo ke kino o Keoua liloj oia i wahine na Kuakini ke kiaaina oj Hawaii. I ka wa kamalii o Kapiolani, kukulu o! Akahi i heiau nana. a haawi i kahuna | nona, o Kuheleaumoku ke kahuna, ua kapu ka heian aole e komo ka wahine. komo no, make lakou, nolaila, aole i komo Kapiolani iloko o kona heiau, o kona kahuna wale no, a ku kc alii iwaho, a pau ka hoomana o ke kahuna. īa manawa ua kapu i na wahine ka maia, ka puaa, a me na ia, o ka ulua, o ka moano , o ke kumei, kapu hoi ka niu, aole loa e pono na wahine ke ai ia mau mea ia manawa, o ka maia kekahi mea i mohaiia i na kii, nolaila i kekahi wa ike o Kapiolani laua o Keoua e kau! I ana ea huhui maia ma ka lele, houna (Aole e pau.)