Ka Elele, Volume 1, Number 4, 20 May 1845 — NO KA HAALELE I NA WAHI KUAAINA A HOLO I LAHAINA A ME HONOLULU E HULI DALA. [ARTICLE]

NO KA HAALELE I NA WAHI KUAAINA A HOLO I LAHAINA A ME HONOLULU E HULI DALA.

Kohala , Hawaii, Aperila, 7, 1845.

Aloha oe e Ka Elele. He wahi manao ko’u ia oe; aole nae no’u iho, no ko Kohala nei a pau. Penei kona ano. Ma keia mau la i hala aku nei, pai aku la ka Lunaauhau hope, “Onei i na kanaka o keia aina,” A.ole e ku na mea e ae i ka uku kino no keia makahiki, 1845. 0 ke kala maoli wale no. A nolaila, paipai iho la ua luna nei e hele na kanaka e imi kala ma kahi e, ma Oahu paha, ma Maui paha. Pela na kanaka ia’u. A lohe au i keia olelo a ka Lunaauhau hope, noonoo iho la wau. Eia ka’u mea i noonoo ai; heaha ka hana e waiwai ai ko keia pae aina, ke haalele ke kanaka i kona aina ponoi a hele aku i kahi e, e imi ana i kona kala kino? A ke r oho paha ma ka hana ma kona wahi ponoi, a e hookaa i kona kaia kino ma ke kala Hawaii paha? Auhea ka pono no keia aupuni? Auhea hoi ka pono no kela kanaka no keia kanaka? Aohe o’u manao ikeia manawa i ka molowa, a me ka palaualelo, a me na hana ino, he nui wala i hanau mawaena o ka poe hele wale a i o a ia nei, me ka haalele i ka lakou hana ponoi: okoa loa ia. Ma ka hana e waiwai ai ke kiuo, malaila ko’u manao. Eia ke ano o kuu noonoo ana ma ia mau mea. Ina e hele ko makou poe i Oahu paha, i Lahaina paha, e imi kala ana, pau na malama eono ia lakou i kela hana. Pela kuu ike mau ana. Imi lakou i ka hana, a loaa paha kekahi hana ku i na hapaha ekolu i kela hebedoma, i keia hebedoma.

$18,00, i loaa iloko o na malamal eono; aka, pau i ka ai a me ka ia a me ke kapa alima hapawalu ma kela hebedoma, ma keia hebedoma. Nolaila a hala na malama 6, ua waiwai ke kanaka i nadala $3; aka, ua lilo na dala $2 i ka mea moku, no ka holo ana aku a me ka hoi ana mai. Nolaila a pau na malama 6, i ka hanaia, eia ka nui o kona waiwai i loaa, $1,00! A, eia ka mea kupanaha, ke kala maoli ia no ke aupuni o Hawaii nei! Auwe ka hana naaupo! Eia no keia. Ina ua noho ua kanaka nei ma kona aina ponoi, me kana wahine, a me kana mau keiki, e mahiai ana, a e hanai puaa ana, a ma ia hana aku, ia hana aku, ina ua ku kana hana i ka hapaha no kela la, no keia la, a ua like ia me $39. Aka, ua poho keia i kona hele[ ana aku, no ka hana ole. Aua poho hoi ka ai i aiia e kana wahine, a me na keiki, i kona noho ana ma kahi e. Ua like paha ia me ka hapalua, oia hoi i ka heb. hookahi, $12. Nolaila ea, eia ka mea i maopopo ia’u, ma ko ke kanaka hele ana e imi kala no ke aupuni. Ua waiwai ia i ke dala 1,00. Ua poho no hoi i na dala 66,00. Eia no hoi. E like me ka poho 0 na kanaka ma kela aupuni ma keia aupuni, pela hoi ka poho o ke aupuni. Nolaila, ua poho hoi keia aupuni i na $66,00, i loaa ia lakou i $1,00 ma ke kala maoli! Aka ea, aole na Kamehameha III, keia manao naaupo. Okoa loa kana olelo paipai i ko Kohala nei, mamua aku nei, e noho malie ma ko lakou aina ponoi, I mai la kela, aohe e pono ke hele nui aku na kanaka i na wahi e, o nele ke aupuni 1 ka ai a i ka waiwai e ae paha, no ka mahiai ole ia.

He oiaio kana olelo. £ nele io no ke aupuni ke ole ka mahiai; no ka mea, noloko 'mai o ka lepo ka waiwai nui o kela aupuni a o keia aupuni. Nohea la hoi ka wi nui ma Hawaii nei i keia manaw r a? Noka mahiai ole no 0 ua olelo pono ole la, na kekahi Lunaauhau naaupo ia, a, no na hana naaupo e like me keia, nolaila, e emi mau ana ko Kohala nei i ka hele aku i Oahu paha, i Maui paha, aia wahi aku ia wahi aku. E nui pu ana ka waiwai o nei, me ka hele ana aku o na kanaka. Ahea la maopopo i na Luna aupuni a pau, na hana e pono ai keia aupuni, a me keia lahuikanaka o Hawaii nei? Ua nui maoli ke kuhihew'a o kekahi mau Luna. Okoa ke aupuni, a okoa na kanaka iloko onal aole nae i anapu mai iloko o ko lakou naau. O na mea e pono ai ka lahuikanaka, oia hoi na mea e ponu ai ke aupuni a o ka mea e poino ai na kanaka r he mea hoi ia e poino ai ke aupuni. Ahea la kakou a aoia ma ka naauao? B. E nana pono ke Kiaaina o Hawaii i keia olelo maluna a Mi. B. O kela hana kekee a na luna ka mea e neoneo ai o Hawaii, a mamuli kanaka ole. Oia no hoi ka mea e nawaliwali ai ke aupuni, a e lilo ai na kanawai i mea ole. He aina hanohano loa o Kohala, a e ponoe paapu ia aina maikai ina kanaka. O keia haiia kekee a na luna, kekahi mea e neoneo ai. E.