Ka Elele, Volume 1, Number 9, 29 July 1845 — NO KA HOOHIKI ANA O NAHAOLE. [ARTICLE]

NO KA HOOHIKI ANA O NAHAOLE.

Eia ko'u manao ia oukou, e na kanaka he 15 o Lahaina, ua kakauia ko oukou inoa ma kela palapala, a nolalla ua ac oukou i kela palapala. 1. “Aole e mahuahua ae ka pono o ka poe haole pono no ka hoohiki ana mamuli o ko makou Alii Pela ka oukou olelo, pela hoi ka’u, e mau ana no ka pono o lakou, aka, he poe kanaka lakou o ke Aupuni e ae, aole e hiki ia lakou ke olelo mai ma na olelo c pono ai keia Aupuni; no ka mea, ina e lilo ka lakou pono i pono ole i ko ke aupuni manao, alaila hewa loa lakou: no ka mea. o lakou na kanaka o ke aupuni c, ua imi lakou i ka hookahuli i keia Aupnni; alaila pilikia auanei lakou ma ko lakou noho ana maanei. Aka, ina no ka mao))opo o keia hihia e hoho malie ai lakou, alaila nele ka aina i kekahi ,pono no ko lakou noho ana mai. Ke* olelo nei oukou aole lakou makemake e kuaiia ! a lilo ke aupuni; pono no ia, aka, ina i manao ke aupuni e kuai aku a lilo, aolo loa kuleana o lakou e keakea iki niai ai i na hana. Eia ka pono o ke aupuni ke hoohiki mai ka poe pono. He kuleana ko lakou e paipai mai ai i ke aupuni ma ka pono. , Oia ka pono, he pono maoli no. Ina oukou e hookaumahaia, o ka poe pono wale no ka poe kokua maikai. 2. “O ka hoohiki ana mamuli o keia Aupuni he mea ia e nui ae ai ka poe hewa ma keia qina.” Ua ike pono anei oukou i keia olelo a oukou he oiaio? He lohe wale no paha? ! Aia ma ka pauku maluna, ua aneane hooleia ka hoohiki o ka poe pono; ina paha holo ia manao a koe wale no ka poe ino ma ka hoohiki, ae aku au i ka pauku 2, ke nui io lakou. E nana oukou ma ke kanawai i kauia i ka makahiki 1841.

i Mokuna 10 pauku 8, a me 9 a me 10, alaila e ninau aku au ia oukou. Ua hewa anei keia kanawai? Ina oukou e hoahewa i keia kanawai no keaha la oukou e waiho wale i ka hoopii a hala na makahiki 4? Ina oukou e olelo mai, aole o makou manaō e hoohewa i ke kanawai, aka, ua hewa ka hana ana mamuli o keia kaUa hewa no paha, owau no ka mea ike pono, ua mareia no kekahi poe haole i na wahine >maoli, aole lakou i hoohiki, aol'e hoi lakou i noho maikai ma I keia aina. Ua moe kolohe kekahi poe jaole i mareia. īna he poe akamai oukou i ka imi, alaila e imi oukou i olelo e pau ai keia mau hana ino. Aka, owau ko kupaa nei au ma ke kanawai o ke Lii*. Ua noho nlii na haole mauka nei no ka loaa wale i ko lakou makemake aole hoohiki; aole marc, aka. i keia wa ua la.nakijla iki ke kanawai, mamuli paha lanakila loa ke ikaika ke Aupuni, a me ka mokulahaha ole. i :L “ O keia hoohiki ana onahaole he mea ia e nui ai ka hana hewa ana o ka poe hewa.” ‘‘lla hoike aku au i kekahi olelokupono i keia ma ka pauku 2. Ua ike pono au i ka mau ana o keia hewa mai ka wa kahiko loa mai, ua wikiwiki ka mare, aole hikj ia u ke hoole; ua han.a nui la ma Lahai1 na i ka wa ia Hoapili. a ia Kekauluohi, a malama paha ua hanaia i keia wa hou mai nei. Aka. ua lalau oukou iko oukou hooili ana i ka hewa maluna o ka hoohiki. Aole hewa ka hoohiki, aole : hewa ke kanawai. Owai la ka inea i hewa i ka manao o' ka poe hoopiir Owai la! j 4. “O keia hoohiki ana ona haole he mea ia e nui ai ka hana hewa o ka poe j hewa .” Aia ma ka pauku I. ka olelo a oukou e hoakaka mai ana, ao!e mahuahua ka po■io o ka poe pono no ka hoohiki ana. aka, ima keia pauku aneane maopopo penei.

lna c hooliiki ka haole hewa, alaila ma-|j huahua kona hewa. Aolo o’u wahi ma-|l nao pela, o ko’u manao, ao!c e ano e kaj| naau ma ka hoohiki ana. Pela nb ka|j Bapelizo ana. Aka, ina i Bapetisoia ka j mea ano hewa, alaila e manao oia ua ko- I mo wau ine ka poe pono; aole au e hiki j| ke hana hewa no ka mea ua hui au mej ka jx>e pono, ua kapaia au he pono, a ina wau c hana hewa hookoloia au, a hoonohoia au mawaho, a e lilo auanei au i mea iyo i ka manao o ko ke ao nei. A' nolaila paha mahuahua ka hana ma ka pono, ua maa nae ke ano o ka naau. Aka, o ka mare wale no ka mea qui e puka mai ai *ka hewa i ka manao o na Lahaina. Ke ae aku nei au i ka nui o ka hihia nia ka mnie ana o ka wahine maoli i na haole. Eia kekahi. 1 Ua ikaika na makua i ka imi ana i kane haole na ka 1-ikou kaikamahine. 2 Ua ikaika na wahine i ka imi i kane Iiaole na lakou, Ua noonoo nui au i ke kumu o keia makemake ana o nu makua a me na wahine. I O ka haolo, he akamai oia i ka imi Wniwai, o ke kanaka maoli he molowa, ao!e ona manao nni ma ka lako,' nolaila makemake nui ia ke kane haole. 2. No ka ili keokeo kekahi o ka hnole nolaila uamakemake miiia ke kane haole, keokeo. 3. No ka iknika o ka haole i ka pale aku i ka hookaumaha wale, a me ka mea e keakea mai ana i kona, oia kekalii mea i makemakeia ke kane haole. Ke makemake nei au e akamai na kanaka maoli i ka imi waiwai, aole ona manao i kona Hi ua hiki no ia ili; aka, ke makemnke nei au e ikaika na kanaka maoli i ka imi haole, a me ka pale nku i ka hookaumaha wale rnni. Ua pono no ia, aJva, o ka imi ana i ke kanaka hewa i kane no ka wahine pono, oia kekahi inp nui ma keia pae aiua. Ua hewa kekahi kanaka maoii, ua liewa kekahi haole. Owai la ka poe howa nui oia mau poe’a elua? Ua pepehi no i ka wahine, ua liaalole i ka wahine, ua moe kolohe kahi, ual aiiille kaiii—pela no ka haole. Mahea

|la ke ka!a ana i ka hewa? Ke noho nei 'na misionari. ma keia pae aina e ao aku i ,, na kanaka nmoli; no ka mea, he poe hewa 'j!akou;ua huli nui nae ma ka pono, ua ij koe no hoi ka hewa. Nolaila, aole e hi|lki ia’u ke olelo, ua maikai na ka.naka majioli aua hewa na haole, aua maikai na ! haole a ua hewa na kanaka maoli, aia no ■ i kana hana ana. Aka, ina i makemake na makua e mare ke kaikamahine i ka haolee ponoanei ka’ Moi e kau i ke kanaI wai e iioole loa ai i ko lakou makemake? la oukou ka manao, ina oukou e manao ua hewa ka mare o ka wahine maoli i ka haole, e pono ke olelo aku i na makua, a i na wahine, i ka poe makemake i keia ano o ka mare. Eia hoi kekahi hewa, o ka mare wikiwiki, aole i akaka ke ano o ke kane he liewa paha, he pono paha. He wahine paha ma kahi e, oia ke kumu o ka hakaka, ame )ta hoino ona wahine maoli. Oia hoi ka poino ona kane. Ua ike au i kekekalii poe o Lahainaluha, ua pau ka noho ana ma ke Kul inui, hele koke aku ma kuaaina, liana i ka wahine inaikai, holo koke ka olelo e mare, a mahope, aole nae i hala na makahiki elua, ikea ka liewa o keia wahine. Pela wale no, he nui wale. Ua ike ka poe hooko ihaio i keia hihia a a nolaila ua imi lakou i hoOpanee, i hoo- ■ kahi mahina e wa’iho ai, a i elua mahina , paha, aole nae he kanawai malaila. Aka, ua kauia ke kanawai no ka, haole o kai aina e aole oia e mare’ke ole i noho inau- ; ka nei i na makahiki elua, a me ka hoakaka mai hoi aole ana wahine ma ka aina e. 4. • ■Aole no ke kol: ua ana mamuli o ke- • ■ la lahuikanaka, aha, no ko iakou jwnt j ■ nonoi ka hoohiki koke anei onn haole ma■ i muli o keia Aujyuni." i Ko inanao nei au iia pili keia olek > ia’u, noka’uōlelo ana, lie liokua wau ma r muli o keia lahuikanaka; ua hoohiki n< > wau a me ka ma iao he pouo ia’u ke haa . i lele i ka aoao haole a e hoopili uku i k; , aoao maoli o Ilawaii nei. Pela no ko’i , mau hoalawehana, ua hoohiki koke lakou i E pono no paha ia niakou ke hoomanawa nui i keia, no ka mea, ua kakauia keiapa lapala e na hoike he 15, he hookahi W£ •

le no owau. Aole e hiki ia’u ke olelo noll na hua olelo a pau o keia pauku, e kaka-! ii iki pahaau a i kekahi wa kaawale. Aka,| ke lioole nei au i na olelo o keia pauku. |! Ke manao nei au ua kuhi hewa na kana- j ka. Ua pke nae au i kekahi poe ua ma- ! kau i ka hoohiki, aole nae i manao ole i ka aina, ame ka liana a na lii. La ike no hoi au i kekahi poe makau i ka hoohiki no ko lakou kaena loa ana i ke lii o ko lakou aina hanau, a no ko lakou manao,ji aolo e Alii mai o Kamehanieha III. maiuna o lakou; o lakou ka poe hoopii i ka manuwa, ke hiki mai. Eia hoi kekahi olelo ninau. 5. Ileahn ka hope o keia hoohiki mri|| ana o na haole ? Eia. ina e maopopo ka holo o ka ma-; nao o keia poo 15—alaila piha ka aina i na kanaka o ka aina e, ua hoohiki ole. ac pau na knnaka ia lakou e like mc na Inikini ma Amei ika; no ka mea, aole haole hookahi i hoohiki mamuU o ke I ii Inikini a hiki wale mai ikeiala. Noho no na haoJe, aole makemake ha Inikini, kipaku na Inikini i na haole, aole nae i hele, kaua aku no hoi aole nae i make, no ka mca, ua kokuaia lakou e ko lakou Aupu'ni hanau. Ua lilo ka aina oka Inikini ina haole. Aole nae i neia ka huipu o ha , inikini a rne na haole, ua Kuokoa na lni-|; kini. ua kuokoa na haole, he poe pono no, hoi na haole. Oia ka hope o ka hoohiki |' ole. Ina e hoohiki na haole, alaila ikaika koi; Hawaii nei, alaila kokua ia, a e kuokoa' ko lakou alii o Kamehamehea III. Hookahi no kanawai maluna, me ka paewaewa ole; aka, i ole, mamuli kau na haole i ka-i! nawai a i hae maluna o lakou, a e pau kakou i ka hae. Oia iho la ko’u manao, owau no ke kanaka Hawaii, G. P. Judd. Honoiulu, 17. īulai, 1845.