Ka Elele, Volume 1, Number 24, 3 March 1846 — Untitled [ARTICLE]

I ka halawai ana o na Luna i hoonohofa o hoona l na Kumu kuleana aina i ko lakou noonoo ana i ka hoonohonolio pono i oleloia ma ka Haawina eha o ka Moknna ehiku o ka Apana mua o ke Kanawui

hoonohonoho i na hāna i haawiia i n i Kuhina o ko Hawaii Pae Aina. I ka halawai ana oia mau Luna hooholoia keia niau olelo, 1. E hoonohoia o William Richards, i Paresidena no lakou. 2. E hoonohoia o Joscph II. Smith i kakauolelo me ka uku i hoakakaia mahope, a e hookaaia kona uku noloko iho o ke koina, a me na mea loaa i ke Aupuni mamuli o ka hana ana a na Luna. 3. E hoohiki ke kakauolelo e hana pololei i ha hana i haawiia ia ia. Eia hoi kekahi olelo i hooholoia, na ua kakauolelo la e lawe i na olelo koi, a me na olelo hoike, i mea e noonoo ai makou mahope iho. E kakau no hoi oia ma ke kua o ia mau pepa i ka la a me ka hora i haawiia ia ia. E malama no hoi oia i hale hana ma Halekauwila, Honoluln, i wahi e hana ai i kana mau hana, i wahi hoi e pono ai na mea koi. Nana no uoi e kakau ina olelo a keia poe Luna, a me ka mooolelo ne ka lakou hana. 4. O na palapala hoi i hnikeia mai i mea hooponopono, o ka palapalā loaa niua, oia ka palapala liana mua, a na ka nui o na 'luua e hooholo i ka olelo no kela mea ke[ia mea, 5. E halawai no makou i ka poakolu e [kela hebedoma keia hcbedoma niai ka |iwa o ka Iioia o kakahiaka a liiki i ke koiu o ka hoia o ke ahiahi, ma ka Halekauwiila ma Ilonolulu, o ka halawai mua ana ka la 4 o Maraki e hiki mai ana. 6. E hoolahaia keia olelo iloko o k?' Elele, a e hoolaha pu ia no me ka olelo ( ke kanawai i olelo no ka mea koi, a mea e ike ai lakou i keia mau lilii Kanawai a na Luna i kau ai. U;i hanaia nia Ilonolulu, i keia la 11 o Feb., 1846. Kukauia na iiwa, ■ WiLLlAM K1(1IARDS. JOliN HieOKI). J. Y. KANEKOA. IOANE Ii. Z. KAAUWAĪ.

f — ■ ,No ka hookolokolo ana ia Mulipahu ! laua ine ka Amaia, oia hoi o Torbert n me Furbush. No Honuaula, Maui keia mau haole, a no ko laua makemake, ua hookolokoloia laua ma Honolulu nei i ka la 23 a me 24 iho nei. [mua o L. Aneru, ka lunakanatvai laua i hookolokoloia’i, a ua kohoia ka jure, eono haole hoohiki ii ikeia Aupuni, a eono kanaka maoli; no ka mea, he mau haole hoohiki o Hulipahu ma, a he kanaka maoli ka mea i make ia laua i ka pu, o Aki kona inoa. He mau loio haole kekahi. Ku o John Ricord, ke kokualunakanawai o ke Aupuni, ma ka aoao o ke Kanawai e imi i ko laua hewa; a kokua no hoi Mi. Webster laua me De Fienns, mamuli o na lawehala, e pale aku i ko laua hewa. Ua nui na hoike no Maui Hikina mai; he mau haole, a he mau kanaka maoli, a ua loihi loa ka, ninaninau ana ia lakou io ia nei; elua la| oka ninaninau ana. O na kahuna lapaau maanei kekahi i ninaninau ia me Gen. Mila, Kanikela nui no I3e-| retania, no ka make ana o ke kanaka Aki i ka poka a me ka lapaau ana ia ia i akaka ka pono a me kaj pono ole o ka lapaau ana ia ia. Owau no hoi o Limaikaika kekahi iloko o keia ahahookolokolo; (he ; hoohalike olelo au,) a i kuu ike ana, ua paewaewae ole ka hana ana, aole kapakahi, aole kekee. Pau na hoi ke, a me ka paio ana o na loio ma kela aoao me keia aoao, hoi ka poe jure ma kahi mehameha e kuka pu,j o ka hora 7 ia o ke ahiahi, elima! hora o ko lakou kuka ana, a i ka hora 12, a like a like ka po, ho!o ka lakou olelo hooko; penei,

( “£ia ka mea i holo ia makou ka poe jure, i“Ua manao ue like makou, ua pili o Hulipahu, a me Amara, i ka apana elua o ka pauku akahi o ke Kanawai, i ka pepehi i aku i ke kanaka, aole i manao o make loa.” Kekino, ka Luna Jure. Kahue. Kapahi. Kiha. Kalili. S. W. Kamakea. Charles Vincent. John Beatty. Edward Dennes. T. C. B. R.ooke. Zcnas Bent. James Austin. ! Ua ae like ka jure i keia olelo, a i ko’u mauao ua pono no. Elua ano o ka pei pehi kanaka me ka huhu. Eia ka mua, o ka pepehi me ka manao paa e mamua e pepehi a make loa ; a eia ka lua, o ka pepehi me ka manao huhu hiki lele, aole nae manaoe make loa, a ma ka hana ana no nae m'ake ke kanaka. Me keia ka pepehi ana ia Aki. Ma ka olelo ana ana | hoike, ua akaka loa, aole i hele aku la o ji Hulipahu ma me ka manao e pepehi i ke j| kanaka a make loa; no ka mea, a hiki oia i i kahi o Aki. waiho iho oia i na pu panaI pana ma ka honua, a lawe i kona hainaka . ]je hiki i kona lima ma kc kua ; aole ano , imhu ia ia; a holo o Aki, kipu o HulipaJ hu maluna o kona poo, aole ano pepehi |l kanaka malaila. Ama ia hope iho, kupu jj koke ka manao ino, a kena aku la ia Aj| mara e ki'pu i kona wawae. Oia kahi klhewanui loa, a ua like pu ka hewa o :1 Amara i kona kipu ana ia Aki. He mea II weliweli loa ia, o kc kipu aku i ko ke kaI naka wawae ; no ka mea, owai ka mea ike i kahi e ku ai ka poka? Nolaila, ua nui ko laua hewa, aole nae ku i ka make; no ka mea, he manao ino hiki lele wale ! no ko laua ia wa, aole mamua. 1 Eia na hua ake Kanawai, a laua i pil';Ii ai. 1 ka mea pehehi i ke kanaka mc ka ) manao huhu. aale nae i manao e make j[ loa, c paa oia i ka hio i na makahiki

eha. > ’ Ua pili laua muiaila; aole i paa laua ika hao; no ka mea, eia ma ka pauku 7 o ua Kanawai la keia mau hua. •‘A i manao ua lawehala la, i paa ai i ka hao, e ukn mai i ke dala, e pakanalima ia no na makahiki <;iia, alaila hemo, ua pono.' , Ua uku iho nei no laua palua na haneri daia, a nolaiia, ua hookuuia. I ko’u manao, he uku ku pono ole keia; he uuku loa, aole like me ka nui o ka hewa. No ke Kanawai no nae ka hewa, aole no ka lunakanawai. Aole paha peia ke Kanawai no ka pepehi kanaka ma neia hope aku. I kuu lohe ana i na olelo a na hoike, penei ka make ana o Aki. 1 ka la 11 o Ianuari, ua ike o Hulipahu (Torbert) ua eha kekahi mau bipi ona; me he mea la ua houia, a ua okiia i ka pahi a ua nalowale kekahi bipi. Kuka iki oia me kona poe haole hoahana, e hele e huii ina bipi i nalo wale. A hele aku no lakou ekolu, o Hulipahu, o ka Amara, ame Toma (Cummins.) Lawe 0 Hulipahu i mau pu panapana elua ua piha; a lawe ka Amara i pu kau-[ poohiwi, ua piha i ka poka, a lawe no hoi o Toma i pahi. Eia ke kumu o ko lakou lawe ana i keia mau mea make, wahi a lakou, manao lakou, o ka mea hoeha ino loa i na bipi, hoeha no hoi la lakou, ke loaa ma ka nahelehele. Pela ka lakou olelo. 0ka hele no ia ahiki 1 ka hale o kekahi wahine mai, o Muolo kona inoa, o Toma ka mea hiki mua aku a ninau i keia wahine, hai aku kela wahine, “maanei na bipi i ka po nei a ua pau na mea kanu, a hai aku ina bipi eha.” Hai aku hoi o Muolo ia Aki, nana no e pepehi i na bipi. 0 ko lakou hele no ia i kahi o Luhi, he luna makai ia, a olelo ia ia e kii aku ia Aki, a hopu ia ia. Kena ae la o Luhi i kekahi makai, iho e kii aku

ij ia Aki; hele aku ia a hoi wale mai, ‘i aole o Aki kekahi. Alaila olelo o S Luhi ia Hulipahu, “o hele a hopu ia 1 ia a lawe mai ia’u, a na’u no e ma1 lama ia ia a hoihoi aku i ko oukou i wahi.” Pela o Luhi; oka hele no j ia o na haole ekolu i ko Aki wahi: a ,] hiki, Olelo o Hulipahu, “auhea o ( AkiV” E huai ana o Aki a me ke- , kahi kanaka i ka umu; ku koke o i Aki iluna a olelo ae, “owau no.” ij Lawe o Hulipahu i kona mau pu I panapana a waiho iho ma ka honua, i iawe no hoi i kona hainaka e naki- . naki i na lima o Aki a hoopea hoi ■ ia ia. Ika hana ana, kui o Aki ia i [ ia, o ko laua lauwili no ia a haule i[ pu ilalo iloko o kekahi lua; ala hou :! ae la, a hahau iho la o Aki ia Hulii| pahu i ka laau, aole nae pa; o ka i ialau no ia o Hulipahu i kona pu liii lii, holo aku o Aki, a hookani o Hu- ■ lipahu i kona pu maluna o ke poo o i Aki; aole ku o Akl, holo no. Alaila, . kena ae la o Hulipahu i ka Amara, } aia mamao iki aku ia, “e kipu i kona : wawae,” o ke kani koke no ia o ka pu a ka Amara, a ku ka poka ia } Aki, komo ma kona kua a holo iloi: ko o kona opu, a puka aku imua, malalo iho o na iwi aoao. Aole nae i hina koke o Aki ilalo, holo i aku no a moe iloko o ka nahe- . lehele. Mahope iho ike lakou ua : ku ika poka. 0 ka la hoomalolo . ia, a i ka poalua ahiahi make loa. Huli koke o Hulipahu i kahuna , haole, nana e lapaau ia ia; a hele : koke ae o Mahina i kahi o Aki, aoie ; nae lapaau, no ka mea, hoole ka i poe iloko o ka hale i kona lapaau i ana. A hele ae hoi kekahi kahuna } haole no Lahaina, i ka la noa kona i hele ana, a lapaau no, aole nae poi. no. Nui ka eha o Aki, a make illaku la.

Eia na kumu o keia poino nui loa. 0 ka heie ana o keia mau haole me na pu ame ka pahi. Aole loa pono ia. Ela kekahi; o ko lakou lawe ana 1ka oihana a ka Makai. Aole na laua ia hana. Eia kekahi; o ka paulele wale ana i ka olelo a keia wahine Muolo. E pono e hoolilo i keia mea weliweli i kumu ao no kakou a pau loa, e akahele loa kakou ma na mea e make ai ke kanaka. He mau haole noho malie keia mamua; akahi no a hihia laua; malama paha ua ike laua i ka pono ole o keia hana ana, a pale aku ma keia hope aku. Aole nae pono e noho a hoomauhala ia luua a hana ino aku; aole hoi olelo ua hoopaiia laua me ka paewaewa, no ko laua pili ana i ka aoao haole. Aole loa; ina i hewa keia hoopai ana no ke Kanawai wale no ka hewa.