Ka Elele, Volume 2, Number 4, 22 May 1846 — (E nana i ka aoao 24.) MOKUNA 4. NO KE AUPUKI KOKUA ANA I NA KULA PUALU. [ARTICLE]

(E nana i ka aoao 24.) MOKUNA 4. NO KE AUPUKI KOKUA ANA I NA KULA PUALU.

1 Pauku 1. Ina lie kula letera, a kula- , nui, a kula pimlu, a haawiia ka palapala j hoohui ma ke Kanawai, e like me ka olelo ( pili io ia nei ma ka hope o ka Apana mua , 0 keia Kanawai, a haawiia ka aina o ke , Aupuni, a haawiia na pono e ae paha i pili ( 1 ka waiwai i niea e aomaikai ai, a ina liaa- , wiia ke dala, a o ka waiwai e ue paha o ke t Aupuni, e hoakaka pono ia keia rnau men t ina ka palapala hoohui, h o ke Knhina no ( ke Aopalapala ka mea a ke Kanawai e ina- t nao mau ai i I.una no ka Moi e hoomaka \ kiu, a -Luna nana hoi i ka hooko ana o na t ulelo, a me na inanao no ia mau kula e na mea i hoonohoia no ia hana. Nolailu, hiki no i ke Kuhina rio ke Aopalapala i kona rna- ( nawa e manao ai e hele aku e ike i ke ku- ‘ la, a e ninau i ke ano o ka noho anā, a me ka hana ana; e hai aku nae oia i kona hele 1 i iwakaluakumamaha hora inamua o ka he- j le ana, a i ke kumu nui o ua kula la. Aole 1 loa e hoole mai ia kula i kona hele ana e ike, a e ninau, a me kona nana ana i na I |hnke, a me na mooolelo no ke kula. Ina < hooleia ko ke Kuhina hele: ana, a ina aua i la ka olelo e maopopo ai e kekahi luna i pili ia kula a keakea ia ke Kuhina i kona I mi ana, he kumu pono la e hoihoiia’i ka {Palapala hoohui ma ke Kanawai. Pauk.u 2 I ka hele ana o ke Kuhina ; iio ke Aopalapala, e ike i kekahi kula- 1 nui e like me ka olelo malūna, ina ma- [ naopopo ia ia na hana kue ia ka Palapala < I moliui, alaila. e hoike mai oia ia mea, a i : ke Kokua Lunakanawai o ka Moi, a nana i '■ hoopau i ka Palapala hoohui ma ke Ka- I iavvai, no ka hana ol*. a no ka liana hewa'i ma puha i na mea i oleloia ma ka Palapala.ji VIa ka palapnla hoike kumu e hana'i, e li ii ve me lia olelo ma ka Apana elima o keia | K.anawai, a me ke Kauawai hoonohonoho [. Lunakanavi’ai. i

Pauku 3. Eia ke ano oko ke Aupuni haawina i iminaoia ma kela mau puliku mahma, o na haawina wale no i oleloia ma ka Palapala liooliui, a kauiā na inoa, a me ka sila nui ma ka Ahakukakuka Mahi, e like me ka nianao i hoakakaia ma ke Kanawai hoonoiionoho i mau Kuhina Alii, a ma ka olelo pili io la nei ma ka hope o ka Apana mua o keia Kanawai, ka palapala hoi e lilo ai kekahi 'waiwai a o kekahi mea e ae paha o ke Aupui'.i, i mea e pono ai iu kulanui. O ka haawi manawalea ana, o ka Moi, a me na Lii, u me na Kuhina, aole loa e manoia ia mea he haawina Aupuni ma ke ano 0 ka olelo a keia Kanawai, aole hoi e rnanaoia kela manawalea ana, he kumu hoohalikeia. a pono ko koi aku i ke Aupuni, i mānawulea hke no kekahi kula g aku. Pauku 4. O na kulanui ma Lahainaluna. u me ke kula wuhine ma Wailukuma !vci Moku|)uni o Maui; a ma Koolau ma ka Mokupuni Oahu, u haawiia ka aina, e manaoia ua komo kela inuu kulu iloko o keia Kana wai, nia nu mea pili i ka hele ana o ke Kuliina no ke Aopakipala e ike. Pauku 5. Oke kula ina Honolulu ma ka Mokupuui Oahu, i waeia na keiki Alii, a e noho ana lak ou iloko i keia manawa, e hoomauia kela kula, u e kapaia, ‘Ke Kula Alii.’ No ke aopalapala, ame ka pono o ka noho ana, hiki no i ke Kiihina no ke Aopalapala ke hookomo hou i na keiki e ae, na keiki hoi iloko o ke kuamoo o ka Moi, a me na keiki hooiiina paha o na’lii nui a pau. Pauku 6. I mea e komo ai na keiki e ae, aole na mea i oleloia ma kela pauku malona, hiki no i ke Kuhina no ke Aopalapala, ke hoilm mai i ka Moi ilokoo ka Ahakukakuka Malu, ma ka palapala e hoike ai 1 ke ano Alii o uu keiki la, a me kona mau imaka! liki, a me ke kilmu o kona manāo ana ;e hookomo in keiki iloko o ke kula A!ii. I Alaila, ina oleio mai ku Moi iloko o ka • Ahakukakuka Malu e kau pu no ke Kuihina i ka inoa o ua keiki la, me na hau-

mana o ke kula Alii, i aoia oia maiaila, un ]■ ka makua nae e uku e like me ka olelo i i hooholoia ma ka Ahakukakuka Malu, a e < haawi ke Kuiiina no ke Aopalapala na ka 1 makua i pulapala hoike i ke komo ana o ka- ! na keiki iloko o ke kula. Pauku 7. Aia no i ke Knhina no ke Aopalapnla ke kiai nui ana mulaiwa aua. hanai ana, ao ana, a me kalii inoe.o ua p>K ;i kc iki la; a uolaila, e m.ilanui makaukau oia!' i hale, i lako i na mea a pau i kupono.i ke|i ao ana, a mc na keena i kupono 1 ke Aii: ana, a me ka oluolu o iea nol:o ana o na 1 hauinana. K mau no ka noiio ana o na keiki iloko o ia hale malalo o :ia kahu, a me 1 na kumu e noho la malaila; aka, ina i pqu ; ka nolio ana o ia mau kaiiu, a me na kunui 1 no ka mai a no kekahi mea e ae paha, aluila, pono i ke Kuiiina no ke Aopalapala, me ■ ka ae mai o ka Poe Kukakuka Malu,e hoo- 1 makaukau i mea e ae e hke me ka mea i ‘ manaoiq.ua kupono ia mau haumana, i mau j mea hoi i malaiha i ka poh'o. a pono no na - kamalii ke hoomahui ia laua, imaumea hoi ( e hiki ke kaohi i na mea ano ino o na ka- ( mnlii. Na laua e malama, i lokahi ka noho I maikai ana o lakon me na kamalii. E na- ■ na aku ke Kuhiha no ke Aopalapala ia !anq, a ia laua ka hana o ke ao ana, a ine ka | hooponopono i ka noh’o ana, a me ka hoo- f nani ana i na haumana; pono no hoi ia i laua ma ko laua ikaika nui e kaohi ia lakou i i na hana hewa a pau, a ma ia ikaika no e | hooikaika ai ia lakoa e hana i na mea a i pau i ku i ka maikai. E hilii no hoi i ke | Kuhina no ke Aopalapahi ke hoopau i ko laua noho ana, ina ho kumu e pau ai i ko- i na ike ana. He «!ai makahiki ko laua < , hko me k i ' i IV kakuka Malu. Pauk ■ • .••,■•=:■» i • Aopalap la ka !iooiioI:o i na kumu pono ea e. ! na mea akamai liui, a poap no hoi ka noho | Mia, a nmia hoi e ao aku i na kamalii, i ke • i kamai, a me ka ike hohonu i kupono i na- ., ’i i, a me na luua o ke Aupuni, na mea e n akaukau ai lakou i ka hana nui e kau ana j. n ahma o lakou, i ka wa e hana ai.lakou i ka hana hqnohano o ke A::;nini. E iiil;i i o i ke Kuiiina no ke Aopnl.-p-iia,mn ka ar i> n ai o Ka Moi; a me c-!ua hapakolū o ka poe 1 Kulaiwaiwai, ke kuai i wailionu buke no ua : i

kuia la, a na ke Aupnni e iiku; a hiki no hoi ke.knai i eiiona hpike kmnu, a me ,ka oiiiana hoike hui, i inea e pono ui ua kula la, a i mea e pono ai na haumana, a e lilo loa ia mau mea no ke kula. Hiki no hoi ia ia ke hoililli i na mea mauao imi ia no ke kula y a e hoohlo ina keeua no ki mea. Pauku 9. He mea pono' i na kumu i iiioonolioia ma ke kuia, ina loaa mna ka olelo ao na ke Knlūna AopaIqpaIa, kc hpopai pololei aku 1 na Iiaumana e. like meia mea ikupono. i ieo lakou hoololie ole, a me ka hqna ole i ka hana, a me ka hana ino pali», a'ina hoehaia ke ki-no, oia no. Ina he hewa pau ole. a lilo kekahi i kumu no ka iiewa i hoohahkeia e na haumana, alaiia, iua ae aku ka Moi, a.me ka nui o ka Poe Kukakuka Malu,- hiki no i ke Kuhina no ke Aopalapaia, e hoonolio i ua keiki hewa la mawaho o ke kula, a e holoi hoi i kona inoa ma ka papainoa o na haumana, a e noho loa paha mawalio, e like me ka manaooka Moi iloko o ka Poe Kukakuka Malu; a ina e noho loa mawalio, alailu, e laweiu kekahi o kona waiwai hooilina e like ka nui me ka ka Moi e olelo ai iloko o ka Ahakukakuka Malu. Pauku 10. Aoīe loa e pnno i kekahi kanaka, aole i ke kanaka muoli, aole i ka haele i hookupaia, aole i ka lalini.e, iloko o keia Aupuni, ke hoowal;wale ak’n, a hooikaika aku i na kamalii iloko o ia kula i ke kolōhe, a me ka hewa, a me ko Kena ana i kekahi makemake, a me kekaiii kukoanao ke kino, aole i ka imi ana i kekahi mea ona y aole hoi i ka hana ana i kekahi mea kne \ ke Kanawai, aole hana maoli pela, anle h.oi pili ke ano ilaila. Ina hoowalewale kekaiii, a iiooikaika, n hookoni i na haumana e hana i kekahi o ia mau meq, a ae wale aku palia m:x ka ike ana, e manaoia he kalohe nu’i lo» kona a e hooukuia oia i ke eiala, ao(le e oi aku i ke tausani hookahi, e like me ka mānao o kekahi Lunakanawai koikoi, aole iioi jure i keia nna: a hiki no ke hoopaa ia ia i ka halepaahuo, a pau ia uku i ke kaa. Pauku 11. Penei e hookaaia’i ka aie o ke kula Aiii. I ka hana mua ana, na ka Poe Kalaiwūiwiii e hoakaka i ko keluila haawina, alaila, hiki no i ke Kuhiua no ke

- - _ : Aopalapala ke kikooaku i ka Waihoiia Wai-ji wai, g na ke Kuhina Waiwai e uku maho- I pe iho o ka nana lielu r ana. I kela liapa- | 3ua keia hapalua o ka makahiki e hoike mai ; Kuliina no ke Aopalapala i ka Moi imua . % ka Ahakukakuka M.ihi, i palapala lioaiwi- ; ka ina dala i lib iua hale kula Alii la. K j hoike mai ia palapala ma kekalii lalani i na ; mea i liio no na mea paa mau o ke kula, a ( hookaawale hoi ma kekahi lalani i na mea , i lilo no na huke, a me na oihana kah'aka- j ha, a no na kumu, a no ka ai a na hauina- j na, a no na kahu nui nana lakou e malainaA a e auhauia keia maa li!o o ka lalani hope, maluna o na makua, a me na makua liailai, a me na kahu o no haumana, na ke Kuhiha Waiwai e auhau, a c uku like mai lakou ia, ia i ke Aupimi, a hiki no i ka Moi ke ohi ] iwale mai ia mailoko mai o ka waiwai o na I Emakiia, a me na makuahanai, a me na ka- ; hu, me ka hele ole imua o ka Ahahookolo- ; kolo. i I’auku 12. E komo kapa like na haumana o ke kula Alii, na ke Kuhina no ke Aopalapala, lakou pu me na kumu me ka 1 le nae o ka Poe Kukakuka Malu, e hoo- | holo i ka olelo no ia kapa, a me na mea e f nani ai ke kino; a na ke kumii ka olelo no [ <c kuai ana, a e hoaie oia i kela hauipana f j like ime ka nni o ke da!a i l;lo nona, a na|i \oria makua, a o kona kahu paha e uku al ( nki no ke ohi wale e like me ka olelo ma ( vela pauku maluna. j Pauku 13, O na kula pualu a pau, a f ne na kula lctcra a kanaka i hana’i me kep Aokua ole ia e ke Aupuni, ua 'hpoponopoia j, lae i ko ‘lakon d,ala iho, ua pono no, ma,j lole he ano hewa o ke ao ana; a o na kei-j j ;i i hele ia mau kula, a me na miikua, a , ne na makua hanai, a me na kaliu i hoou- i ui i na lakou keiki, a me ka lakou hanai, j m keiki hoi maialo o na makaiuki i okloia, j 1 manaoia ua inalama lakou i na plelo o keiu j Canawai, e like me ka mea i hele, a rhe ka nea hoonna i na kdla a ke Aupuniekokna i. E hoike inua ia nae ka hookumu ana j • ia kula pnaln, a knla letcui paha, a i ke 1 Cuhina no ko AopalapiHa, a e hai ia nmi no ! ioi kona wahi, a me ka inoa o im inakua, na 1 iiakua hanai,*a me na kaliu.i pill ia kula,a Iio ka nui o na kauui iim, i paa ka inoa un i kula a !oaa ka palapāla hoolaha, a i ole ;

jia ku palapala hoike i kekahi ka ae ana o ke-'Aupuni ia knla. Aka, ina hoopii mai kekahi i kfe Kuhina no ke A.ojialajiala no ao ana, a me ka hoike ana, a me ka hana ana jialia i ka hewa ma ua kula la, alaila, iua hoikeia mai a maopopo na hoike e like mo ka olelo ma ka Apafia elima o keia Kanawai, a nie ke Kanawai iioonohonoho Oiliana Lunakanawai, a i ke Kokua Lunakanawai o ka Moi, alaila, pono ia ia e koi aku e papaia ka poe nana e ao i ua kula la. aole e ao hou no ke kue i ka pono maikai.