Ka Elele, Volume 2, Number 11, 1 September 1846 — LAPALA HOAKAKA NA KE KOKUA LUNAKANWAI, I HELUHELUIA IMUA O KA MOI, ME KA POE AHAOLELO HAWAII I KA LA, O Augate 1846. [ARTICLE]

LAPALA HOAKAKA NA KE KOKUA LUNAKANWAI, I HELUHELUIA IMUA O KA MOI, ME KA POE AHAOLELO HAWAII I KA LA, O Augate 1846.

I na Alii Ahaolelo a me ka Poeikohoia, ' Leia Pae Aina e kau Kanawai; aloha ' kou. I ka la 24 o lune i ka makahiki 1845, , awi mai oukou ia'u i wahi hana nui; ua ( a hoi kekahi o ia hana, a ua hoihoiia , ua o oukou i kela akoakoa aua ma na [ ina Kanawai elua. Ua wikiwiki ke kau ana o ia mau Kanawai, no kamea, ( nui loa na hana e ae, a ua pilikia hoi , i na buke Kanawai ole, nolaila paha lauwili kauwahi, a ua hemahema paha | awahi o ua mau Kanawai la. Aka, j oluolu au, no ka mea, ua lilo ia hana i mu hooponopono i na Kanawai e ae. E lilo paha ia mau Kanawai elua i mau i a e kokua i ke Aupuni ma na mea | loko, a me na mea mawaho; a i mea i e nui ai ka waiwai o ke Aupuni; no < mea, ina aole waiwai o ke Aupuni, ] le mea e hoomaikai ai, a e hoonaauao i 3 like rne ka manao o ke Kuhina Ka- < lina, ame ke Kuhina Aopalapala. Ke | o nei na moku mamuli o ia mau Ka- ; vai, a ua pono. E loaa ana hoi na | te no na waiwai mai kahiki mai, a holo i lūwiki na moku liilii o keia Pae Aina I I ka makemake e imi waiwai, a e huiia i Imei keia pae moku me he Mokupuni i " )kahi la. Emo ole hoi ka lohe ana i i I mea e hana ana ia wahi aku ia wahi i

;<iku; nolaila, e hiki auauei i ka Moi ke innalama i na kanaka a pau. I Ua lana ka manao, e pau auanei kaemi ana o na kanaka i ka make, no ka mea, ma ke Kanawai, ua maopopo ka pono o ka mare ana, a he mea hoowahawaha hoi ka moe kolohe. Aole nae e loaa ia mau hope me ke kau wale ana i na Kanawai, o ka hoopili ike Kanawai kekahi. He mea wiwo ole ka hewa, a e like me ka ikaika o ke KaInawai, pela ka ikaika o ka hewa. Ua maopopo ia ma ka Ahahookolokolo o C. G. Hopkins, aole e pau ka hewa a me ke kolohe ma ka uku ana e like ke ano o ke Kanawai. Ua liuiia kela pepaaC. G. Hopkins, me keia, ua hoailonaia o A. E like me ka hana ana ma Oahu nei, pela ma na Mokupuni e ae, na’u e hoike aku, ma keia hope aku ke makemake mai oukou. I ka makahiki 1844, a ma ia hope mai ua mau no kekahi poe haole e ohumu ku e i ka hookolokolo ana, me he mea kaumaha la, a he pono ole ke hoopaaia i kt* papu; aka, aohe mea oolea maanei ke manao kakou iko na aina e ae. Peuoia, 1 ke Knlanakanhale o MonereaIa mulalo 0 ko Beritania he 45,000 kanaka, i ka makahiki 1845, ua hoopaa ia 5277; a ma Kueheka hoi he 40.000 a ua hoopaaia i kela makahiki 3437 no kela hewa keia hewa. Aole pela ma Hawaii nei. Ua hooemi pono rnai keli mau Kanawai i ka manao hoohaunaele, a me ka makemake hana hewa i paipaiia ma ka lawe ana mai i ka rama a me na mea e ona ai. Ua ikaika ka manao o na lahui e ae e hookomo m?.i ia mea ino loa ma ke Kuikahi. Ma !ve kau ana ia mau Kanawai, ua hooemiia ka poino o ke kuai wale ana i ka mea ona, ua aeia nae e kuai, aka, o ke kuai ana mamuli o ke Kanawai ka rnea e emi ai ka poino. I keia manawa, aole nni ka poe ona, aole nui ka poe i hoopii i na Lunakanwai no ka hoohaunaele, no na hana ino i ka po, no ka huhu kekahi i kekahi, no ka mea, ua emi iho ke kumu o ia mea, o ke kuai mma ana. Ina paha i ike maopopo na’lii 1 Kuikahiia me ka Moi o keia Pae Aina i

na hewa, u nae na poino, a mc na liaunaele, a me ka hoohioio ana i na pono a ko lakou poe iho i lawe mai ai a hahai no hoi mamuli o ke kuai mina ana, aole paha e hooikuika iakou e hoomau ia kuui una rna ke Kuikahi. Eia nae ka mea e pono ai. o ke Kanawai hoopai, nolaila, ke hooikaika nei au e kakau i na Kanawai hooj)ai hewa. Ua haawiia mai ia’u i ka la 24 o lune, 1845. Malaila e hoike maopopo ia i kekahi kunui uui o na Kanawai hoopai hewa, ku pono hoi me ke ano o ko Hawaii nei Pae Aina. Ple mea aneane hiki ole ke hoo])ili i ke Kanawai i kela ano keia ano o ka hewa; , ua pilikia pinepine na Lunakanawai no na hewa nui i hanaia, no ka mea, aolo i ( olelo maoli ia ma ke Kanawai. O ka , oiliana Lunakaaawai,-oia ka hoopili i ke ( Kanawai i kauia i ka mea nona ka hewa, ( aole e pono e kau i ke Kanawai ku pono [ i kekahi hewa. Eia kekahi manao nui | ma na Kanawai Berit.<nia. E iioopiiiia j ua Kanawai iioopai e like me ke ano ( mioli o ua mau Kanawai la. He mea i eha no ka hoopai mai ke Kanawai. O r ka iii.ea aloha, aole ona manao e hoopai me ka hooeha aku; aka, ina he Kanawai maopopo, hiki no. *

Kokoke paa ke Kanawai no ka hookoIokoIo ana. Na ke Kuhina no ke Aopalapala e hoike aku ia oukou, no ka mea ia ia no e hooiawe i ka olelo Hawaii. Ua manaoia, ao!e e pohihihi loa ia Kanawai. ua hanaia hoi ma nuli o na Kanawai kahiki. E kaapuni auanei na Almhookolokolo, a hiki i kela Mokupuni keia Mokupuni; nolaila, aole e loilii I:a hele ana i ka hookolokolo. He ano ole no ia i ka poe naaupo a noonoo ole; uka, i ka mea ike a hoomaopopo i ke ano o na Kanawai o kela aina keia aina, e maopopo no kona pono. Ua hoomakaia ke Kanawai hooponopono kanaka., O ka manao o ka ])oe Iioomalu aina, malaila kekaln mau kumu e P on p ai na aina, ka aina o na’Iii. a me na’lii iho, ka aina o na kanaka, ua hale, ka hooilma a.na, ka hookuke ana, ka pono o na Wahine, o na waikahe; e hoopono-

• ponom ia nmu mea nia ia Kanawai, ao - paha e piiikia na Lunakanawai i ka ho< ’ poloki ana. Maikai no ka hoonoho ai • i keia poe hoomaiu aina oiai e noho m 1 kekalii poe ike oiaio i ka mea nona k aina mamua. Eia ke kumu o ka ohumu nui ana o r haoie no ka hemp ana o ko lakou ain: Manao na liaoie ua haawi mai na’Iii i k( iuihi aina no ka haua paha, no ka w.aiw: i haawiia paha, a ua lilo mau ua aina ) in lakom aka, manao na’lii e haawi m ka haawi ana o Huwaii nei, haawi no. inahope lawe hou. Na kela poehoomal i ka aina e hooponopono i ka nui o i mau mea. Ua mahuahua ka hoopii ana i ke Ks nawai i ka makahiki i hala aku nei, o n mea kahiko ke kumu no hoi; ua manaoi e ola auanei ia mai. Kokoke pau kel mea pohihihi, lauwili, loihi loa o ka hoo ponopono i ka waiwai o Wm. Frenc laua ine Francis John Greenway. U haawiia mai ia i ka Ahahookolokolo, a u. nui loa' na mea i paa, koe kekahi me; (iuku, aole i paa. A paa ia, alaila, e loa; paha ia u ka manawa kaawale e noonoe a e imi i kekahi hana nui e pono ai kēii Aupuni, a e hana hoi mamuli o ka manao ka poe Kuhina.

Ua manaoia he mea pono ke hookaa wale i na kanaka a me na kauwa a k; poe haole i hoounaia mai ai e ko na ain; e, aole e hoopaaia lakou no ka oie. U; loke a’u ua kuhi hewa kekahi poe, manai lakou aole e hookupuia, nolaila, nui kf poe makemake e noho pu i poe kauwa n; lakou, ina pela, na ka Ahalunakanawai e imi i na mea e pau ai ke kuhi hewa ana. Owau no kaoukou kauwa hoolohe, JOHN RlCORD, ,, , , ... Kokua. LunakanaWai Hono'.ulu, lulai 81, 1846,

Uale palapala u ke'lL A iuainu Oahu ,• 14 Aupaie 1846. lu Aloha oe e ka Elele Hawaii. i,j Ua kauohaia mai au c ka mea hanoano, M. K» kuanaoa, e hai aku ia oe no a mea i liia i ka hora 12 o ke awakea o| t,i sia la, o Ahulike, ame Omali, no ko laua ;i epehi ana ia Kawaa. Maluna o ka aoao i- iauka oka papu ko laua wahi i liiaa. I ; e kakaliiaka oia la, iiele mai la na kahu1 * pope e papekema ia laua ma ko lakou i A i ka makaukau ana o ko laua ; ā li. hoouna aku la ka mea hanohano ■ I. Kekuanaoa ia M. Honokaupu, e niau aku ia laua i ka laua kahuna pule e lakemake ai e pule na ko laua wa e kooke ai e make. Hai mai la laua iko lua manao ma ke kupono, he makemake o laua ia Rev. L. Smith e pule no ko iua wa kokoke e make. A ina hora oomakaukau ia no ko laua make ana, a nui loa ka poe i hele mai e makaikai, ia ka manao ana ua umikumainalima iusani a keu aku. A make laua loaa lai la imua o M. Kekuanaoa ka palapala L. Makale ke kahuna pope, e noi mai ua i ke kino o na mea i liia, nana e kai u ko laua mau kino, no ka mea, ua mae laua ma ka aoao Kalolika wa!ū ana. r a ae aku no hoi ka mea hanohano e ke me ke noi ana mai. E na mea a pau e nana mai ana, e ike uanei oukou a pau ma keia, i ka liope o a poe malama ole i ka mea a ke Kanaai o keia Aupuni i papa ikaika ai. Oia a mea hai aku ia oe. Aloha oe me ka mahalo. J. W. D. Paalua.