Ka Elele, Volume 2, Number 15, 6 November 1846 — NO KE AUPUNI DENEMAKA. [ARTICLE]

NO KE AUPUNI DENEMAKA.

Eia paha ka wa pono e hoike iki aku i I mea o Denemaka; no ka mea, eia kola nau alii a me kolaila kanaka a me laila manuwa maanei; a ke launa mai [I kela aupuni kahiko me keia aupuni 1 11 ■ He aupuni uuku o Denemaka; ua liikai nae, he aina papu. aole pali, aole I ihiwi. Hookahi muliwai, o Eiela kona; s>a; he auwai nui kahi e holo ai na mo-

Iku kēkphi; ua eliia e kanaka mai ka muliwai o. Eida a hiki i ke kai o Baletika. I Eia na mile huinahalike o Oenemaka, 22,680; eia hoi ka nui o na kanaka 2,200,00. Ua heluia nae ko ka Ainahau &me i<o kekahi mau mokupuni. 6,000 na ludaio ma kela aupuni. Ua kaulana na kanaka o Dcnemaka no ko lakou hoololiolo ana maluna o ke kai i ka wa kahiko loa. Ua maa loa ia hana ia lakou. Ika wa kahiko loa holo lakou i Beritania a me Sckotia i ke kaua; aole nae i ikea ka panana ia manawa, holo wale no ma ka ike maka. Lanakila ko Dcnernaka ma Beritania i ke kau ia Alefcrea, a lilo ke aupuui Beritania ia Kanule he alii Denemaka i ka makahiki 1017. A make oia, lilo ke aupuni i kana rnau keiki, a mahope mai, ua hoopauia ko lakou noho aupuni ana ma Beritania. Mamua ua huiia na aupuni .o Denemaka, o Suedena, a me Norewai i aupuni. Iiookahi; a mahope mai ua hookaawale ia, Ua manaoia ua imi na kanaka o Denemaka i ka aina o Ameiika, a ua loaa ia lakou, i ka wa kahiko loa. I ke kau ia Ferederika I, ua hoolahaia ma Denernaka ka olelo a ka poe hoolo pope, a na huli nui kolaila kanaka ma ia uoao. Aia kela aupuni mamuli oka Lutera olelo a hiki i keia wa; he pule aupuni ia; aole nae kapu na aoao pule e ae: pule no kela mea keia mea e like me kona manao, a komo no iloko o ka hana aupunī na aoao Kristiano a pau. He 1580 na Kahuna pule i kokuaia e ke aupuni Denemaka. Aole he kumukanawai ma kela aupuni? he Kanawai wale no. Aia i ka manao o ka Moi ka hooponopono i ke aupuni. Lokomaikai no nae ka Moi o kela aupunl Kristiano i na makaainana; he oluolu ka auhau ana a me na Kanawai a pau. O Kristiano VIII. ka inoa o kolaila Moi e noho nei; ua alo.ha nui ia e kona poe kanaka. 1 ka la 18 o Sep. 1786, kona la hanau a i ka la -‘3 o Dek. 18-39* ikona hoaliiia ana. I ka la 1 I o lune 11806 mare oia i ka \\ahinc ia KreIota, ,elua keiki i loaa ia la.ua.

Make 5a wahine, mare hou kela Lii ia Kalolaina i ka la 22 o Mei 1815. He nui wale na kula ma Henemaka; ua oleloia he 3000 a keu na kula nui a me na kula liilii. Nolaila ho aupuni naauao loa ia. Elua kula nunui, a kaulana; aia ma Kopenahekana kekahi; ma Kiela kekahi; ua hoolakoloa ia kela inau kula nui e ke aupuni. Eia ka nui o na koa o kela aupuni i hoomakaukau loa ia, he 15.700. Ina nae manao ke alii e hoonui 72.000 na koa makaukau. He rnau manuwa kekahi; he 30 a keu aku, ke heluia na mea’ nui a me na waa kaua uuku. He 15.000 na luina makaukau ma ia aina, a he poe ikaika a me ka hooinana■wanui nia ka moana. Eia na waiwai kalepa o Henemaka, kulina, waiu paa, palaoa, lio, bipi, ili, aila bipi, io paakai, ia paakai, hulu hioa, harani; oia na waiwai i laweia i na aina e, a na laweia ilaila e kalepa, ka waina, paa■kai, laau, kepau, lanahu, ko, kofe, pulu'pulu, kilika, aniani, lole paina, hao a me jia inea e ae: oia na waiwui i laweia i Dememaka e kuai. O ka waiwai ponoi o kela aupuni, ua aneane like me eono miliona dala 000.000) i ka makahiki. O ke aupuni Henemaka, oia ke aupuni hoopau mua i ka hopu ana a me ke kuai •■ana i na negero o Aferika. Eia kekahi hana maikai loa a kela aupuni, o ke kokua mamuli o ka poe mahiai. Penei ke kokua ana; he waihona ■waiwai okoa no ia hana, a haawi ke aupuni i mau dala kokua i ke kanaka mahiai, i lako oia ma na mea e pono ai kona -aina; kuai hipi kauo paha, oo palau paha, hana pa paha, a pela aku no. A pau ka pilikia o keia mahiai a waiwai iki ae oia, alaila hoihoi ae ia mau dala i ke aupuni, me ka uku ole. Pono paha ke hana me ia ma Hawaii nei; e kokua iki ke aupuni i ka [ioe mahiai, i lako, a holo ka lakou hana. Nui ka p< e makemake i ke kuai aina a me ka mahi no hoi, o ka nele loa ka hewa; aole waiwai e hiki ai.

HaunaeLe i ka la Sabati. 1 keia n Sabati i hala ae nei, ua lona kekahi hi naele ma Honolulu nei; eia ka mea h< haunaele, o ka holoholo lio, a me ka h hei lio ma ke kula; o na haole luina la; ke kolo moku iloko o ke awa, "me ka v\ laau. O ka hele ma ke alanui me 1 paipu, a ine ka pahiolo rna ka lima, a n na mea e ae. Oka holo ana o na hae iuka i ka auau ika la hoano. Pono e keia mau hana i ko ke Akua la. I keia Sahati iho nei (Ok. 25) hap kekahi luna oielo i koha leo no keia hvva, a lohe pu na kanaka a me na’lii, ka hele koke no ia o kekahi luna io nei ma keia kulanakauhale e papa ikaik ana i ka haunaele. Oka maluhia kok no ia, kaawale loa na alanui. Eia naek hewa, o ka ivalaau nui o keia luna\ u aneane like pu me ka holo lio, a me n mea i hoakakaia maluna. E aho, e helka luna i ke ahiahi o ka la hoomalolo, kala e ma na alanui, i ole e walaau i k i ka la Sdbuti. IIe bea. Ua laweia mai heheaahinu hinu mai Oregona mai i Honolulu nei; hhea opiopio, uuku, eha paha ona mai malama. Ua loihi nae na maiuu, ann na niho; nui na kanaka hele e ike i keii holoholona. Ua make ka Pope. O Gerikori XH kona inoa; ua make oia ma Roma i ka li 1 o lune iho nei; aole hoi i lohea ka inoi 0 ka mea i kohoia e pani i kona hakahaka Ua oleloia he kanaka noho pono no keii Pope, aole hana hewa e like me kekah poe Pope mamua; ma kona hanau ana, h( kanaka uuku keia, a no kona akamai u£ hookiekieia i Pope. Ke ike la keia Pop( 1 keia wa, i ka hewa a me ka pono o ki Anekristo aoao.