Ka Elele, Volume 2, Number 20, 25 January 1847 — NA PILIKIA MA HAWAII. [ARTICLE]

NA PILIKIA MA HAWAII.

. Wuimea , līawaii, Innuari 5, 1347. Auhea 6e, e ka Elele. He mau ninau ka’u e haawi aku ai ia oe, a nau e imi a noonoo, a hoakaka koke mai. 1. 0 na mea keiki ekolu, eha, ua akaka ko lakou hookuu ia inn la hana a na ’lii, ma ke Knnawai hou; aka, aole akaka ko lakou kaawnle ana i na la hana a na konohiki. Pehea lakou ma ia mau la? 2. Ka auhau kino hoi o namakua mea keiki lehulehu. Aole maopopo lea ma ke Kanawai hou. Ua auhauia paha, aole paha, pehea? 3. Ina ua auhauia o ua mau makua nei, no ka makahiki 184« anei? no ka makahiki a ma ia hope aku anei? Kanalua keia poe makua i keia manāwa, no ko lakou lohe ole; aole lakou i auhauia mamua; a kuhi lukou e mau ana ko lakou hookuuia ana. Nolaila, pilikia loa lakou i keia wa no ka loaa ole oke dala oke kino. Ina no ka makahiki 1847 ko lakou auhau ana—pono; hiki ke imi. 4. 0 ke dala maoli wale no anei ka mea e kaa ai na auhau? Aole anei e pono ka lole, e like me kela manawa mamua? Ke uwe nei na kanaka onei no ke dala ole. Kaumaha loa lakou. Nohea la ko lakou dala maoli? Aia ma Oahu, ama Hilo ke dala. A e pau anei pa kanaka a pau malaila, e imi i ke dah? 5. Ke i mai nei na luna, ina hookaa ole ia ke dala o ke kino i keia mau malama elua, alaila pii ke dala i elua dala. Nohea mui keia kana-j wai? Pela anei ke Aupuni ina kumu palapala? Ina kaa koke ole ka aie o na kumu, pii no ka 10 dala i

ka 20? Pela anei na aie e ae, hot papalua ia, ke hookaa koke ole ia! (i. Pehea ka poe ilihune, mea b pi hookahi, a elua paha, ke lawe ol iiku lakou i ka hao kuni i ke Kiaaiii a uku ole aku i na dala ekolu a m ka hapaha? Ke uwe nei na kanak, mea bipi hookahi, a elua paha,|ni ko lakou kaumaha. Ekolu-dala|in ka hao kuni, a ekolu dala a me k hapaha no ka hoakaka’ku i ke ano ka hao imua o ke Kiaaina. A h> mau dala maoli wale no keia mai dala ekolu a me ka hapa. Ua ho oleia na mea e ae a pau. Aohi loaa keda)a. Nolaila, pihoihoilakou No ka mea, ke i mai nei na luna ina aole kuniia ka hipi a me ka lio a laweia’ku ka hoailona kuni i k( Kiaaina, me ka uku aku i na dali ekolu a me ka hapuha, e lilo ka hip a me ke lio i ke Aupuni. Da pai |nae ka bipi a me ka lio i ke kaula kela ia i keia la, aole i hookuuia ( hele wale. Pono anei i ka luna l;t lalau i ka bipi i paa i ke kaula, a lawe iiku no ke Aupuni no ke kun, ole ia paha, a no ka lohe ole paha 0 ke Kiaaina i ke ano o ke kuni ana! 7. Pehea ka lio i halihali pinepihe 1 kp kanaka i kela wahi i keia wahi, a holaila ke maluma ana i ka lio, i jmea kokua i ka mea nona ka lio i kona hele ana ma kahi loihi, nuhuu ia anei ia lio? Ke i mai nei na luna e auhau ia o ua lio nei; aia ka lio kaawale ka lio kauo kaa, a halihali ukima. Ka inoa, o ke kanaka ka ukana ponoi o ka lio? 8. No ke aha i hoolako oleia’i nn luna auhau a me na lunakanawai i ke Kanawai, e like me ka olelo u ke Kanawai? Hana wale kekahi poe luna nui me ke Kanawai ole. Hana me ka naaupo. I. W. K.

ke au i keia palapula mai Uawaii: 1 1. W. K., ma Waimea, i kakau; ua na mau ninau, a ua pono hoi kona ma, a ua hele “aku au i na mea ike, a uku nei au i ka oiaio, i lohe na kapau mai Hawaii a Kauai. 3 na Kanawai kahiko no na mea ehulehu, ke paa la no, aohe mea hou nea. Ina ekolu keiki a kekahi, aole :Ie i ka paahao, ina eha keiki aole ka po alima o na Konohiki. aole hoi i ke dala okoa no ke kino, ua like uo me ke Kanawai kahiko. 3 ka poe ma Hawaii i loaa ole ke laoli no ke kino, hiki no in lakou ke ka waiwai e ae. Eia ka waiwai ake li e lawe ai; ili kao, he hapawalu ia. ili ilio, he haj>awalu ia. ili hipi, he dala okoa ia. kofe, elima j)aoua, hookahi dala in. kapa uiamake, e like me ke ano kuai nau. la kaikamahine i noho pono me na a, aole lakou e auhauia. O na kaihine i mare i ke kane, aole lakou e iia e like me na wahine mukua. a hala ikahiki he iwakalua. mai ko lakou ha.na. ka auhau iloko o ke. Kanawai hou, no ikahiki 1847, aole 1846. Ina kaa ole ka auhau e like me ka o ke Kanawai, eia ka hana a ka hmaii, e hele aku oia i ke kauaka, a e imi wai ku pono ke lawe i knhi e, i waiwai loaa ai ke dala maoli e like ka nui me ii oka auhau i kaa ole. Aole nae e ka luna i mea e loaa ole ai ke dala, e ne ke Kuhina Waiwai i olelo ni i nn auhau. Aka, oke kuala, aole ia hua e Kanawai liou, aole hiki ke hana peile loa no. No ka lawe ana i na hao kuni i ke ina, aia no i ko ke kanaka makemake. he kanaka waiwai, a nui koua mnu bilio paha, o ka hao kona pono nui, ain ae i kuna manao. Aka, ina aole huo. ;a lua o na mea i olelo ia ma ke Kaaa-

wai, he -hoailona e ac.’ Ina iie hao kuni, oia, ina he hoailona e ae, oia no. He nui wale na hoailona e hiki ai ka hana; e hou i ka pej)eiao, a kaha paha, elua hou ana, jelua kaha ana', kaiia mua, kaha hope, hou iuua, hou hope, j)ono no kela hoailona keia hoailona, ke akaka. Eia hoi ka uku, ina I;e liao kuni, ekolu dala me ka hapaha, ina he hoailona e ae, he hapalua wale no, e like me ka oielo o ke Keuiawai. Ua hanaia keia mea i ikeia na holoholona, a malu hoi. 5. E auhauia na lio a pau, ina oka halihali i kanaka wale no ka lakou. Ua aneane pilikia ke Aupuni i ka nui loa o na lio a me ka manao nui ana o na kanaka ia mea, nolaila, pono ke auhau. Aka, ina ao kekahi kanaka i kona lio, a hoohana maoli ia ia i ke kano wahie,a i ke kauo i ka v\aiwai e ae, a i ka halihali i na mea kaumaha i kalii loihi, alaila, na waiwai maoli ia lio, a ua hana kela kanaka i mea e pono ai ke Aupuni, aole e auliauia kona lio. E hana io iio nae ka lio. aole i mea iki wale no i mea e pakele ai ka auhau. 6. Eia kekalii, o na Kahukula, a mo na lunakula a me na kumu, aole lakou e hele i ka paahao, aole i ka j:oalima o na konohiki, aole auhau kino, aole e auhauia ko lakou aina, aole hoi e hiki i na konohiki ke lawe i ko lakou kihapai, ua malu no i ke Kanawai. 7. O na la paahao a pau, ua hooliloia i mea e jx>no ai na kula, aole o ka poaina wale no, ona la hana a pau oke alii. () ke dala, a me ka waiwai a pau i j>uka no ia mau la, e hiki no i na kahu ke kikoo aku ia e like-me !;a olelo o ke Kanawai. a me ke kauolia o ke Kuhina no ke Aoj:alaj:ala, a kaa ka aie i na kumu. a koe ka waiwai koe no ke Kuhina Aopalapala. Pono i i.a luna a me na kunaka a jiau ke manao rnai i keia mau oielo hoakaka he oiaio, no ka mea, na ninau aku au i na mea ike, a ine na mea riana ka olelo, a ua hooiaioia moi keia. Jna hana ku ena luna i keiahoakaka ana maluna iho, e hoopii koke na makaainana i ke Kuhina Kalaiaina, a nana e hooponopono. Aele makemake ka Moi, a me na lii e hooknumaha i na makaainana ; makemake ka Moi e ola, a pomaikai, a oluolu na makaainona. A ina i hana keekee na luna, o ka hoopii ka pono.