Ka Elele, Volume 3, Number 3, 1 May 1847 — OLELO A KA MOI. [ARTICLE]

OLELO A KA MOI.

E nd Lii, a me ka Pōeikohoia, Ua kauoha aku nei au ia oukou e oakoa ho\i mai e kukakuka pu ma na sa e pomaikai ai ko’u poe kanākā, a me l malihini e noho pu ana malalo o ko*u ilu. Ua kauoha aku au i ko’u mau uhina e hoike ia oukou i ka lakou hana. i oluolu āu i ka hai aku ia oukou i ka »ho kuapapanui o ko’u Pae Aina, a me i inalu maikai, a me ka mahuahua maii la o ka naauao, a rae ka mālama i ke kua, a me ka pono. Ua eha au i ka hai ana aku ia oukou i l wi ma kekaki inaii moku, no ka maloo a ke kau wāhi, no ke kololie o na bipi a ke kauwalu, no ka nui loa o na moku a ke kauwahi, a nc» ka molowa i ka maai ma ke kāuWahi. Eia ko u manao ia oukou, e imi oukou mea e mahuahua ai ka mahiai ana ma ua Pae Aina, a me na hana e puka ai i waiwai o na kānaka a pau. Ua make-

inake au e loaa i ko’u poe kanaka kaainā i ma ke ano paa loa, i mea e mahuahua aī ko lakou Waiwai, a me ko lakou pomaikai* ( i mea hoi e hiki ai ia lakou ke malama i ka lakou mau keiki i na hewa o na wahi ’ kii moku. 1 Ua lana au i ko’u manao ana ina Luna 1 hoona kumu kuleanā, e hoopaa ia lakou i 1 na kuleana oiaio i hoopapaia, e hana hoi •ma ke ano like, a me ke ano pono; Ua . makemake no hoi au e imi oukou i wāiii e L hiki ai ka mahele pono i na aina lehulehu L na mea kuleana maloko, a i mea paha e hiki ai ke kuai kekahi me kekahi, i pau hoi ka pilikia o ka poe makemake kuai 1 aina; no ka mea, ina hanaia pela, alaila, o 1 ka mea aina, ina aole hiki ia ia ke mahi, 3 hiki no ke kuai aku i ka mea waiwai e . hiki ai. Aole hoi e hoopilikiaia na mea aina i ke komo ana mai o na kuleana o hai. Eia ka hemahema nui o ko’u poe makaainana mea aina. Aole o lākou waiwai e hiki ai ke kuai i ka bipi, a e hana i nā ; pa e paa’i, ā e mahi pono ina āina. E L noonoo paha oukou i meae loaa’i ke kumu , na nā haole māi, ka mea e hiki ai ka hooL mahuahua i na hana nui o ka aina, a puka ( ka waiwai o keia aina i kiipono ke lawe aku ika aina C. E noonoo no hoi i ka ’ pono o ka lewe ana i waiWāi o ke Aupuni , i loaa no ke kiiai aina, a haawi aku i kaL naka mao-li, a me na haoh hoohiki, na mea , hoi hoopuka i ka waiwai mailoko mai o ka lepo, e hooaie nae ia lakou ma ke ano e j hoi io mai ai ia dala i ke Aupuni. > Ua makemake au e noonoo oukou ika i pono o ka hoano hou ana i na Kanawai i pili i na makai, a me na lialepaahao, mā - ke ano ikaika, a me ka pono o kā hoano hou ana i na koa, a me ka hoonoho hoii i ana i poe ac wale i koa, a na lakou e koi kua ma na āwa i ka hoomalu ana, ke kiiia i lakou i ka wa c haunaele ai i na sailor o - na aina e, a me ka pono o ka hoonoho i

mau alii kulanakauhale ma na awa kuj moku. Ua makemake au e noonoo i ka pono a me ka hewa o ka hoonoa ana i ke Kanawai e koi ana i na haole e hoohiki mamua o ko lakou mare ana i ka wahine maoli. E malu anei na wahine, a e loaa anei ka pono ilaila? Aole au makemake e hana oolea ia na haole mamua o ka mea kupono i mea e mare ole ai na haole ma ke ano hikiwawe kupono ole, i mea hoi e haalele ole ai na kane i ka lakou wahine. Olioli au i ka hai ana aku ia oukou i ka oluolu maoli o ka Moi, ke Aliiwahine o Beritania Nui a me Irelani, no ka mea, ua ' hooko oiaio mai oia i ke Kuikahi o Maraki 26, 1846, ma ke ano e hoolilo ai i ke kuokoa ana o ko’u Aupuni, a me ko’u noho oluolu ana me Beritania Nui, i mea paa la maluna o ke kumu hiolo ole. Ua hoonoho wau i mau Luna nana e hana i Kuikahi me ka Komisiona o Amenkahuipuia. Ua olioli au ika hai ana aku ia oukou, ua like io no ke ano o ko kakou noho ana me ia Aupuni me ka olelo oluolu mua ana, a me ka nonoi mua ana o ka Paresidena. Ua oluolu no hoi ke ano o ko’u noho ana me ko Eaiani. Eia kekahi mea e akaka ai, ke hooikaika nei ke Kanikela Farani e uwao iwaena o’u a me ka poe i i hoopii e uku au, a ua imi oia i mea e pau oluolu ai ia mea. Ua hana au i Kuikahi me ka Moi, ke Alii o Denemaka, na kona Haku Puuku, na Kapena Steen Bille i hana, a ua lana mai au i ko’u manao ana e hooko no ka Moi iua Kuikahi la. Ke manao nei au he mea nui ia e mau ai ka noho oluolu ana o kakou me ia Aupuni, a loaa pu i na Aupuni elua ka pomaikai nui no ua Kuikahi la. O na hana a pau a’u i hana’i me na Aupuni e ae, ua oluolu no. Ua makemake au, a ke koi aku nei i na Lunakanawai a pau a me na Luna hooko o ke Aupuni, i ko lakou noho ana mamuli o’u, e hoomalu i na haole a pau, e like loa no rae ko lakou hoomalu ana i na kanaka maoli, a e haawi like loa hoi i na haole a pau i na pono u me na pomaikai, ine ka

Ipaewaewa ole, e like ine ka haawi a ko ka aina i aloha nuiia. Ua hoonoho au i ka mea Hanohan William Lee, i Lunakanawai hou ma nolulu. Ua makemake au e noonoo kou i na Kanawai e pono ai ke hoe hou, a e hooko ano e paha, i pili pol paewaewa ole, ke Kanawai i na mea a e noho ana malalo o kona malu. Ua makemake au e noonoo oukou, paha e loaa ia oukou kekahi ano ho oluolu ai na kanaka i ka malama ana i kula, a hemo ka paahao ; a e imi h mea e hoomalu ai i ka poe hune i nak maha ia lakou no ke kuhihewa, a no hooko hewa ana i ke Kanawai. Eia ka hope, ua makemake au e h malu pono oukou i ka aopalapala, u ka malama i ke Akua, i mea i loaa lik» mau pono i na kanaka a pau, i paewi ole hoi ka hana ana i kekahi aoao a kekahi, i malu like na manao, a me waiwai. Na ka mea Mana e hoonaauao ia ouk a e alakai ia oukou ma ke ala oiaio, a ka pololei, e lilo hoi ka oukou olelo a | a ine ka oukou hana i mea nani i ke Ak a i mea e pomaikai ai ko’u poe kanaka A pau ka olelo ana a ka Moi, Ikohoia o Paki, loane li, a me Ms kuia e pane ae i ka ka Moi; eia lakou olelo, O makou, o na Lii a me ka Poei 1 hoia maloko o kou Aupuni, ke haawi ; I nei makou ia oe, e ke Alii, i ko mal i pono haahaa, a me ko makou mahalo. Ua olioli makou e hoolohe i kau kaui e halawai e kokua ia oe i ka imi ana i n e pomaikai ai kou poe kanaka makaaii na a me na haole a pau e noho ana ma lo o kou malu, no ko lakou noho 8] maanei. Ua olioli makou a pau me ke aloha a no na hua olelo maikai a ka mea Mam hookomo ai iloko o ka naauoke Alii M hine o Beritania, a me Ire!ani o Viketo hoi i kona hooko ana i ke Kuikahi ok£ 26 o Maraki. Ua heluhelu nui ia kela m hua maloko o ka Elele e na kanaka ol

loa. Hookahi wale no manao nui ilo0 na kanaka ou a pau loa, ua hilinai - lakou ia mau hua me ka manao, ua 1 ka malu ma ia mau hua maikai a ke Wahine o Enelani. Ja olioli makou i ka noho kuikahi ana na Aupuni a pau. Ja olioli makou i ke kuikahi me ke i o Denemaka, a lana makou i ka ma- • ana e hana ia auanei ke Kuikahi me ia Ameiikahuipuia, ka aina i hoopomaimai i keia Aupuni i ka holo ana mai o lakou mau moku me ko lakou waiwai epa, a me na misionari. Ua lohe makou i ka hana maikai ana o Kanikele Farani i mea e Kuikahi ai, i a hoi e pono ai ka poe i aieia e Lada , a ua olioli makou i ka manao e ko io kana hana maikai. He mau mea nui no ka hoomana i ke ua, a me ka imi naauao, a e kokua no kou ma na mea a pau e hoomahuahua ia mau pono, e hooluolu i ka poe mai, ne ka poe poino, a e hooikaika i na kaka ma na hana, a me ka pono, i mea i e mahuahua ai ke kuai ana. I ko makou manao, o ka mahiai ke kui e waiwai ai ke Aupuni, a he mea i ikemake nui ia ma na wahi a pau ma ' ano a pau e hiki ai e hooikaika i na naka i ka mahiai. I mea o hiki nui ai ia mea, ke hilinai li nei makou i na luna hoona kumu kuma au i koho ai e ka Moi. I ko makou ike ana he mea mana ole ; kanawai i ka hoomalu i ka poe pono i ka hoopai i ka poe hewa, ke loaa ole ke Aupuni ka mana e hooko ai. No ia ea, ua makemake nuiia na koa a me na akai, a ua ae aku makou e hana e like e oe e ka Moi i olelo mai ai, a imi no }i no ka hoonoho i alii kulanakauhale ;a na awa moku. Aole kakou e pono i ke kau ana wale o i na kanawai maikai. Eia kekahi mea ui, o ka hooko ia mau kanawai ma ke no paewaewa ole, me ka hoomalu like i a mea a pau ma na ahahookolokolo i na anaka maoli a me na haole, a me ka aawi aku ia mau poe alua i na pono a •au i pili ia lakou malalo o na kuikahi.

Nolaila, e olioli makou i ke kokua ana ia oe i ka hooponopono hou i na aha lunakanawai. Ua noonoo makou mamua aku i kela kanawai i pili i ka mare ana o na haole, a e noonoo hou auanei makou ia mea, no ka mea, ua makemake makou e hele mai kekahi poe haole pono na mea e hoopomaikai ai ike Aupuni a noho maanei. O ika poe lewa wale a me ka poe kolohe e |poino ai na wahine a me ke Aupuni,o lakou ka poe a makou e manao nei e hoole. Aole makou e hooki i ka noonoo i na mea e pono ai na kula ma ke ano oluolu i na kanaka, a i ka manawa e hiki ai e hoopau no i ka poalua. O makou kau poe kauwa hoolohe, A. Paki. Ioane Ii. Maakūia. 1 Hale Ahaolelo, Honohilu, Aperila 28, 1847. Na ke Akua e malama mai i ka Moi!