Ka Elele, Volume 3, Number 3, 1 May 1847 — Ka wawahi o J. Ii i na olelo a P. A. Brinsmade. [ARTICLE]

Ka wawahi o J. Ii i na olelo a P. A. Brinsmade.

Ua heluhelu iho nei au i na olelo a Berinemake i hoike mai nei, kahaha loa ko'u manao ia mau olelo, a me ka hiki wawe o kona manao e hoopuka ma ia mea. No ka mea, he hoaloha ia mamua, ahe hoahanau haipule, a ua makemake na’lii ia ia no ia ano, a pela oia i makemake ai na’lii, a me ka poe pono, a ma ia mau olelo, ua’kaka he ano e kona i keia wa e hana nei. O na kanawai a ka Elele 22 i hoopuka mai ai, aole ia he mea e ehaeha’i ka manao o ke kanaka pono, e noho haipule ana; Ua hewa ka ia ia Berinimake! Mai pono kona hoohewa’na ia mea, ina i lilo maoli i kanawai no ke Aupuni. No ka Elele no paha ia mau kanawai; he mea weliweli io no nae no ka poe e hana ana ma ia mau mea; nolaila i aloalo malu ai na maka o ka poe e hana ana ia mea no ka ikeia mai. Aole nae o'u manao he kanawai maoli ia. No ke aha ka makau ana ona! Make hewa ka makau o ka poe

pono ma ia mea, no ka mea, ua kauia kanawai no ka poe hana hewa wale no. Olelo Berinimake, ‘O ke ko ana kanawai ma ka Elele 22, o ka pau n o na kanaka Hawaii i ka lele i ka aina o ka ahakukakuka malu paha kekahi ko o ka malama hookahi, a ina i hoihi mai pau loa lakou i ka liia.’ He kupanaha maoli keia olelo ana ka mea i kahaha loa’i ko’u manao a nao no hoi au ua paipaiia paha oia e ole na olelo ino mai i kona hoaloha mam ia manawa olelo mai oia ma ke ano o aloha, i keia wa hoi he hoapaio ka! no la ua hoomanao au i ka Ioaba hana ana Amasa. O kana olelo, ua pau loa na naka Hawaii i ka moe kolohe i keia Oia ka mea e maopopo ai i na mea na ao noho pono a pau, ua okoa loa ka olelo i kela wa a me keia; no ka mea, a pau na kanaka a me na’lii i ka moe kolohe i keia wa. He moe kolohe no nae i keia wa, o ka poe no i piha a hu ka manao kuko mai la, o lakou wale no, aole i mahalo ka pono ia mea, aka, ua lilo pu i poe moe kolohe na mea a pau ia Berinimake, pela oia e olelo mai o ka ahakukakuka kekahi, pehea la i loaa’i ia ia ka olelo pela? Ua ike anei oia i kela poe, ua p pu i ka moe kolohe? Ma ka manao wa paha. Ina pela, aole no he kanaka he ole ke ino ka manao maloko o kekahi nolaila ka hookaawale i na makamaka. Eia kekahi, ke olelo nei, o Berinimake ‘He oiaio, o ke ao ana a me ka pule Kris tiano a ka poe misionari hoole pope i a i hoolaha mai ai hoi, ua pakuia a ua a hau waleia e ka mana a pau o ke aupu i loaa mai nolaila, mai ka wa ia Kalaimoku a me Kaahumanu a hiki i keia wa lilo loa’i ka hooponopono ana o ke aupuni i na lima misionari.’ He olelo kupanaha no keia ana; no ka mea, aole no oia i olelo iki ma keia mau mea mamua, i ka wa nui wale o na olelo hoino a na haole, ma ka M. H. 183 paha. Nui wale na olelo hoino ia wa eia no ke waiho nei ia mau olelo, pilikia ka manao o Kinau a me na’lii, nolaila hele Kinau, a ninau i kekahi o na misionari

ole mea i ekemu mai e like me kona make, o ka lakou i kauoha mai ai ia E paulele ia Iesu Kristo, oia ke koIa manawa ike au i kona hui pu me na’lii, a olelo i na mea pono e i, a e pau ai ia pilikia, nolaila ua i aku na’lii ia lakou me ka manao e kanaka pono; pela no hoi ko’u o no ka wa pono ka paha ia. A hii ka wa ino, alaila hoopuka mai i na a ka poe huhu a me ka hoomaloka. e anei oia ia Kaahumanu, a me Kaku i ko laua wa e ola ana! O ko’u o, aole; pela no ka lawe ana i ka hoino wale a ka poe hewa. Ina pee mea anei ia e kaawale ai ka mea a me ka mea hewa? Manao au aole, i wa hookahi o laua. Aole ma ka o na’lii i laha’i ma keia Pae Aina ka a ke Akua, aole hoi ma ke koi ana lii a me ke Aupuni ka hele ana o na ka i ka pule a me ka hele ana i ke i, aole hoi au i ike ua hoopaiia ma au mea mai ka wa o ua mau alii la a Berinimake i hai a hiki i keia wa. Aka, mea i hoomanakii, a i hoohaunaele i Sabati ke hoopaiia, a me na makua ele ole na keiki i ke kula. a ka’u e hai aku, aole paha owau waka wa o Kaahumanu i ku ai imua o a me na kanaka, na makaainana c manao, ku no oia a hai ia lakou i kona hewa he nui ana i hana’i, mai ka wa mai ai ka olelo a ke Akua a hiki i wa i ike ai i ka pono a me ka oiaio mea, hai aku no oia ia lakou i kona ana ia Iehova, oia kona Akua; a hai no oia ia lakou o Iehova wale no ke o keia Aupuni, no ka mea, ua hooe ko kakou alii K. II., i na akua mamua o ka hiki ana mai o keia Aa ua olelo mai no hoi oia, Mai mahou i na akua laau, i keia Akua no ka pono e malama’i, pela ke ano na olelo ana. Nolaila, aohe waimaka o na’lii a me na kanaka i ke aloha, a ka hooiaio mai no. Pela no oia, a me i i hele ai i na aina a pau e hai aku ia ano o kona mau manao mc ka olunolaila huli mai no na’lii a me na kana makaainana. Oia na hana mana

mua a ke Akua ma keia Pae Aina, a pela no na’lii haipule i hana’i; pela Kalaimoku, no ko lakou ike i ka oiaio o ka ke Akua olelo a na misionari i lawe mai nei. Aka, ua hoole paha o Berinimake i ka ke Akua hana ma keia Pae Aina, a o na’lii a me ke Aupuni ka mea mana ka! A ke manao nei o Berinimake o na misionari kekahi poe hana kanawai. Aole pela ko’u, no ka mea, i ka wa i hoomakaia’i e nalii e hana i kanawai no keia Aupuni, e hana kanawai hookapu i ka moe palua o ke kane i ka wahine hookahi a me na wahine elua, akoakoa lakou a pau maloko o ka hale laau ia Mi. Krawene e noho nei, i ka wa e ku kokoke ana i Pohukaina, 1827 paha ia; eia lakou, Kaahumanu, Hoapili kane, Hoapili wahine, Kaikioewa, Kuakini, Kalaimoku, Poki, Naihe, Kapiolani, Namahana. Aole au i lohe o na misionari kekahi malaila. A i ka 1828 paha, akoakoa ma Haliimaile ko Kinau hale, aole misionari malaila, pela no i ka M. H. 1831, pela no i ka M. H. 1834, a me M. H. 1835, a me M. H. 1836, aohe misionari malaila. Aka, i i ka wa i koho aku na’lii ia W. Rikeke i kumu ao kanawai a i hoa kuka pu me lakou M. H. 1838 paha, mailaila a keia wa aohe ia he misionari, he kanaka Hawaii nae. Pela no G. P. Judd, a me kekahi mea e ae, aka, ma na halawai ana o na’lii me na haole malihini, alaila komo na misionari: ina he mau palapala, olelo aku i na haole, a i na’lii paha a me na misionari kekahi no ko lakou akamai i ka olelo Hawaii a me ka pono no hoi o ko lakou ano. Eia keia, olelo o Berinimake, ‘Aole i i hoopomaikaiia ka nui o na kanaka Hawaii ma ke kino, ma na ohana hale, a me ko lakou noho pu ana, ma keia hooikaika ana a na misionari. Aole hoi he mea e pono ai ma ia mau mea ko lakou hooikaika ana.’ Aole no i pomaikai nui na kanaka Hawaii e like me ka pomaikai o na haole a me na ohana a me ko lakou noho ana; no ka mea, he noho ana okoa ko lakou, a he okoa loa na kanaka Hawaii. No ka mea, he hele wale me kahi kihei ma ka ili, ua