Ka Elele, Volume 3, Number 6, 17 June 1847 — NO KA ELELE. Helu 2. [ARTICLE]

NO KA ELELE. Helu 2.

Tī r uimea, JMaraki “23, 1847. Ja kaapuni au i ko’u haawina i keia mau e elima i hala iho nei. A kupu mai ka nao iloko o’u e hoakaka’ku i kekahi mau i a e pili ana i keia kihapai. I JVo na kula kamalii. Ua ike au i na i a a pau. Ua halawai pu au me na hau- I na, ua hea wau i ko lakou mau inoa, ua i na ’ku au i ko lakou ano, ko lakou ike, i ne na mea a pau e pili ana ia lakou. Eia I nui o na kula 21. Eia ka nui o na hau- i ma 934. Oia na haumana i aoia ma ia makahiki i hala aku nei. Eia na hau- I ma hou i liookomoia iloko o na kula oo- j i i kela makahiki 292. LSO haumana u i hookomoia iloko o ka heluhelu buke. ! 17 haumana hou ma ke kakau lima, 117 i poe hou iloko o ka helu naau. 68 kei- i hou ma ka Helukakau; a 131 haumana 'U ma ka palapala aina. Nui ka poe i 'opaanaau i ka ke Akua olelo. Nui hoi pauku i hoopaanaauia. Ina i huiia na 1 uku a pau i hoopaaia ma ka makahiki i 146, kokoke hiki aku i 50,000. 1500 I mku i hoopaaia e kekahi haumana i na i alama 4 a me ka hapa. Aka, eia paha i i hewa o ka hoopaa ana, o ka hoopaa wa-, I me ka malama ole. He nui ka poe ma|i l helu, a ma ka palapala aina. Aka he i ipa loa ka poe akamai. Ua pau ka poe ] Lamai i hele i ke kula nui ma Hilo. 6 ia I >e. Uuku loa ka poe akamai i koe. Ma | uli paha, ulu hou ae ke akamai. Hele I nepine na haumana i ke kula, aole kiko I ii ia kekahi poe, aole kiko iki ia kekahiil >e. O kekahl poe no nae, ua loihi loa ko|l kou lalani kiko. Kokoke 200 kiko o ke-11 ihi keikil Auwe! he leojiaki |xiha ia, ea! i Eia kekahi niea kaumaha. ua ninau au i i i kumu i ka noho ana o na haumana i ka |!

manawa kula. I mai lakou, pau lakou i ke kolohe, i ke kulikuli, i ka haunaele, aole hoolohe, aole noho malie iki; kakaikahi loa ka poe noho malie. Aole loaa iki ma kekahi mau kula. Oka nui o na keiki, ua hele lakou i ke kula Sabati, o na keiki liilii wale no paha i koe. Ua komo kekahi poe keiki iloko o na kula himeni, a himeni pu lakou me na kanaka makua ma ke Sabati. Uuku no nae ia poe. Ma ko’u nana’ku ua paa na kaikamahine a pau i ka lole, aohe kaikamahine i Koe, a ma kekahi mau kula, ua paa ka nui o na kaikamahine ika papale. Ao na keikikane, aneane pau loa lakou i ka paa i ka palule ame ka lole wawae. He hapa loa koe. Nui hoi na lakeke ame na kuka. Nui hoi na papale. Ke pii aku nei no na kamalii i ka naauao. Eia kekahi mea maikai. Pau na kula i ka hoohiki e haalele loa, a e pale mau aku i na mea awaawa, oia hoi ka ba ka, ka awa, ka rama; a ua hoolilo lakou i mau puali inu wai, a i mau Sosaiti pale baka. He hapa loa na keiki puhi bakn. Hilahila loa ke keiki puhi baka ke ikeia. Kupaa hoi ka nui ma ko lakou hoohiki. A o keia mau puali inu wai ua hui pu lakou me na puali inu wai o na kanaka makua ma kela haawina ma keia haawina nia i ka lakou mau hana. : Eia na hana a na puali inu wai. 1 Kaapuni, 2 halawai, 3 ahaaina. ! 1 Penei ke ano oke kaapuni. Ona kane mamua, na keikikane mahope, alaila na kaikamahine, a o na wahine mahope iloa. Kaapuni lakou ma kahi a lakou i inakemakeai. Ao ko lakou hoailona, he mau lepa, he mau kahili, he mau hua ma Ika paj)a!e, ma ka poohiwi, he ribini melemele, ulaula, keokeo. ma ka hapale kahi, a nia ka lima kahi. Nui na lepa ma Waipio 250. nui hoi na kahili 150. Nani hoi ke kaapuni ana e ka puali inu wai o Wai l pio. Ile keokeo wale no ka lole ona waliine a me na kaikamahine, a pakahi ke kahili ia lakou. Aoua kane ame na keikikane, he lole eleele oluna, a he keokeo ola;lo ko kekahi hapalua, a o ke kekahi hapalua, hc keokeo oluna, a hc eleele olalo: a pakahi ka Icjia ia lakou a pau. Manoinano ke ano o na k‘j’a. Nani wale keia huakai hele.

Ife irrau liimeni, a lie inau pualu i hanaiall ina ke kaapuni nna. 2 JVa halawai. Nani na halawai o na I inu wai. Piha na luakini i kanaka, a i hu no- mawaho, aole pau iloko. Eia na I hana ma na halawai, ka hiineni, ka pule, « pualu kainalii, pualu kanaka makua, hui pa- J kahi i ka pauku paanaau, he keiki i kekahi I manawa, he kanaka mukua i kekaki muna-| wa, he mau manao hoike ike ano oka baka, i i ka awa, ka rama, na mea ona a pau, a me 1 ka paipai e haalele, e paleaku; he mau paio i kekahi, oia hoi ke kainailio kike; a o ka ni- I nau aku hoi i ka poe hou i inakemake e ko-ji fno iloko o ka puali inu wai, a me ka So-!i saiti pale baka, a me ke kakau i ko lakou i inoa. i 3 Na ahaaina. Hui na kamalii a me|i kanaka makua ma ka ahaina- Nani no na! I ahaaina! Aia no mawaho kahi i ahaaina i ni, he lanai ma ke kau wuhi, he inau uhi | lole maluna ma kc kauwahi, a lie ulu lau-|l hala ma ke kau wahi. lloko o ka hale no|; nae kekahi ahaaina. * Nani ka lole ahaaina; nui na papa kau- I kau a me na noho ma kekaki mau haawina. il Nui na pa, na pahi, na o, na puna, na bola, i na kiaha, he pika nui kekahi. Nui ka ai al me ka ia. Nui hoi na hoaai kamaaina, u | , nie na hoaai malihini. Aka he hemahema . no kekahi mau ahaaina, ao!e papa kaukau, 1 aole nui na pa a me na pahi. Ma ka nana aku, ua olioli na puali inu ll wai ka lakou ahaaina ana malalo ae o koh lakou mau hae. Eia kekahi mau mea e ae i loaa ia’u rna i ko’u kaapuni ana i haawina. 1 Ka poe hoohiki e haalele i ka ai ma- i lalo, a e ai maluna o ka papa kaukau. Uu I irni na kanaka i ka lole, a ua lako. A na- i na lakou i ka hemahema i koe. a ike lakou I i ko lakou ai ana malalo, e like me na holo- | holona, a me na holoholona pu no hoi i kekahi manawa, a painnaele ko lakou kapa , maemae, a nahae no hoi ke kapa i kekahi mana, no ka hookulou ana ilulo, a hoopun-l puu, a pelu i na wnwae, na kuli. Nolaila,j manao kekahi poe e haalele i ka aoao kahiko, a e hoohalike me ka poe naauuo. Kakau makou, no keia mea, a puipui au iala-| kou, e hana e like me ko lakou manao. A ji niuau au i kela wahi i keia wahi, i ka poe ii makaukn i o hoohiki e ai maluua o ku papai:

Ikaukau, a loaa ia’u 190 kanaka i hool |v | A o ua poe hoohiki nei, ua loaa ka paj |i kekahi poe, a ke ai la no kekahi poe m n ua, ake imi la ka poe i koe i na paj)a a il |ko lakou lako. He aiua hemahenia k aia ko lukou mau hule kuai ma Hilo, n Lahaiua, ma iiouolulu. Aole palia 1: t ■ koke. 2 Ka poe lawe Elele. 200 Elele i iaw i ji keia makahiki 1 hala iho nei, a ua hool » ka nui i ko lukou hapawalu, he 20 el i maoli a keu aku i loaa ia'u no ka Elele. i ika inoa, e pii ana ka poe lawe Elele i k jmakahiki e hiki mai ana! aole ka! ua e iho la! Haalele kekahi poe uo ka powe Iwehi o ka ike, wahi a lakou, a haalele kahi no ka makau i ka hapawalu; ho »i |mai, aole loaa, wahi a lakou. Loaa no i jka bipi, ka lole he nui wale, ke elala no ilio. Auwe! ahe poe makai kekahi o k poe, na kanaka o ka Moi, he poe waiwai ka poe i haalele. Nani ko lakou naau) a me ka minamina i kahi hapawalu! A< , nae pela kekahi |ioe, ua loaa ia’u 170 kai jka e makemake ana e lawe i ka Elele. JVi ; kemake lakou i ka naauao, a me ka lolu Ina mea hou. I 3 Eia kekahi hana hon i hoomakaia mo nei; ka Sosaiti kokua i ke Aupuni o i Akua ma ka malnma. Oia hoi ka poe hoohiki e haawi i kekahi hapa o ko lak< |waiwai, i kela malama i keia malama, i Ike Aupuni oke Akua. Mai ka hapa ui a i ka hapa lua ke kokua ana ma ka mal lina hookahi. Ona wahine, mai ka lia| 'mni a i ka hapawalu, o na kane, rnai I (hapawalu, ai ka hapalua. Oka poe i ho« i liiki, e kokua pela, a paa ko lakou inoa, i kapaia lakou he Sosaiti kokua i ke aupu, O ke Akua, l(j Sosaiti i hookumuia ma ko ihaawina i keia makahiki. Mamuli e ike ' 1(0 lakou ano. 4 Eia ka hope , ko'u hoopakele knpnm ha<a ika make. Holo au me ko’u poe ho: iholo mai Waipioa i Waimanu. Pilikia il Ino ika holo ana’ku, puhi ioa no, aole nae Ipilikia nui. Hana wau i ka’u mau hanam iWaimami, halawai me na kamalii, me k puali inu wai, ahaaina pnali inu wai, hala [wai maoli, ahaaina a ka Haku, a hoi mr rna ke kakahiaka nui o kekahi la ae, a i k hoao ana e pae ma Waipio, loaa ka piliki lia makou, poi uiai ka nalu nui, a liookahu

akou a pau iloko o ka moana, aolel kaliuli loa ka waa i kinohou. N«jt ike ole i ka au, poho au ilalo a aneaue I i maloko o ka hohonu, aka hoomanaoi li hoaholo o'u ia’u a luu oia a hopu ' i’u a kaikai ia’u maluna ae o ke kai, I i ia’u ka hanu; hanu iki au, a poi houil a nalu, a hookahuli loa i ka waa, a mwale ia maua, a poho hou au mala- I 10 oka waa. Alaila manao au, aole I wau e ola. Aia no au malalo, noka ■ naluna. Aka imi hou ko’u hoa holok i hopu hou no, a hoopakele mai ia’u I >ko mai o ka waha o ka hohpnu. Mai 1 au, aka, ua kokua rnai ke Akua, a i i mai i keia hoahanau lokomaikai a me « ikaukau, i ka hoopakele mai ia’u. Na- < ke Akua lokomaikai. E na mhka- I a me na hoahanau o’u, e hui pu ou- < ne au ma ka mahalo, a me ka hoomai- i ku i ke Akua, no kona hoola kupana- J ai ia’u. 0ka hoaholo nana au i ko- I nai, o Samuela Kaaloa no ia, ko ma- I Kahukula. Na ke Akua oia e uku I na kela ao. i Laiana. 1