Ka Elele, Volume 3, Number 23, 3 March 1848 — He wahi Kaapaai. [ARTICLE]

He wahi Kaapuni.

I ka la 28 o Dekemaba iho nei, holo au mai Honolulu aku i Molokai, i Maui, a me Hawaii e nana i ka pilikia o na Kula. Pono paha ke hai iki aku i na mea a’u i ike ai i keia kaapuni ana. Eia no, ma Molokai ua holo mua i a hana maikai. Ma kela Elele ua hoikeia e Hikikoke na kula, ka ahaaina makahiki, a me ka ekalesia ilaila; ua ike au i keia mau mea a au i kuu kaapuni ana, he oiaio. O ke kula oi aku ka maikai, aia ma Kamaloo, mahalo au i keia Kula no! kona ano maikai. Eia kekahi nani kekahi mau kula o Molokai, o ka ana maoli\ ua hele pu na kumu a le na haumana i ka mahiai, a ua ui ka ai a kekahi mau kula i mai, a kuai aku no hoi. Heaha ka mea e maikai ai na ula ma Molokai? Eia, o ka hanaj ono ana a Kaluna, ke Kahukula a ie kona hooikaika pu ana me na visionari. Nolaila holo keia hana laikai. la Kaluna ka oihana luaauhau a me ka oihana Kahukula iu, ua malama oia i keia mau oihaa elua; aka, i keia wa, ua hookaaraleia keia mau hana, a o Kaluau e Kahukula no ia mokupuni. O ka pa ko li kekahi mea i ao ono ia iloko o na kula o Molokai; la oi aku i na kula a pau o Hawaii lei malaila. No ke akamai o Aneu keia hana nani; pomaikai ko Haraii nei ke holo keia hana; he lea-, ea pono ka mele i na mele maikai. Mahuahua ka lako o ko Molokai! keia wa; aole like me kuu ike ana

mamua ika mak. 1838. Hapa ka lole, a me na hale maikai, a me na lako a pau ia wa, he nui i keia wa. Hookahi mea kaumaha loa au i ike ai ma Molokai, oia hoi keia, he 187 ka poe make iloko o 1837 ma ia mokupuni, a he 101 na keiki hanau; 86 ka emi! He ikaika maoli kolaila ekalesia i ke kokua i ke Aupuni o ke Akua. E nana pu kakou, e $624,00 i kela makahiki; he poe kuaaina no hoi lakou. Pau ka hana ma Molokai, holo au ii Lahaina; aole nui o ka hana malaila. Launa pu maua rae D. Ma;!lo, a olelo mai oia, aole pilikia o na ,'kulao kona apana; aole aie, aole , haunaele. Holo au i Kaanapali, a ike au i kolaila pilikia nui, oia hoi o na hipi; holo wale no na hipi ma kahi o ka ai, a o ka pau no ia o ka ai; wi loa llakou. No kahi o wale no ka ai. ,| Ua pau nae paha keia pilikia i ke , Kanawai hou no na holoholona; ina hoopii ko Kaanapali, pau koke no; , no ka mea, he Kanawai oolea loa keia. Ua ike au i ke kula ma Lahainaluna he maikai; maluhia, a holo mua ka ike. He poowai keia Kula no ka naauao ame ka pono. O Mi. Alekanckero laua o Mi. Hana na Kumu i keia wa, a ua maikai ka laua hana ana. Eha o’u mau la ma Maui, ho- ■ 'Io au i Hawaii ma Mokuola; poalua jpae makou ma Pololu i Kohala. illa la ae, halawai makou rae na Kuimuame na luna kula. He helehe-

lena maikai ko na Kumu malaila; 1 ua ike no, a ua makaala no; ikaika I lakou i ka lakou liana. I O ke Kahukula ka mea i hewa; o ka Lunaauhau kekahi. No ka he- i wa o ka laua hana ana, nui ka aie i 0 na Kumu, $800 dala a keu aku. I Ua hoopauia ,nae keia mau luna I elua, aua hooemiia ka manawa Ku- 1 la, hookahi kula no ka la, a pela no I hoi ka uku o na kumu; he mea keia i e pau ai ka aie o ke Aupuui i na Kumu. O Kauwe ke Kahukula mamua a o Naihe ka lunaauhau, o Paku ke Kahukula hou i keia wa,-a ua i lohe hope mai au ia E. Bona he i maikai kana hana ana. He kula hanai ko Bona ma kona i hale iho; eono haumana ana, a he ' mea keia e pono nui ai na kula ma | kela wahi. Ikaika maoli o Bona i keia hana. Akahi no a ike au i ka hale pule ma Kohala; he hale nui, a me ka ikaika, ua paa i ka papa hahi; maikai hoi ka awai; he koa aeae i ka i waniki. Paapu keia hale i na pu- I nee loihi, a ua piha pono no hoi i i na kanaka, i ka la Sabati. O keia < luakini ke pookela ma Kohala. Pau ka hana malaila, holo au i 1 Kailua; ma ka lio a hiki i Puako, a 1 malaila aku, a hiki i Kailua ma ka 1 waa; maikai ka holo ana. Hooka- I hi pilikia o na kula ma Kailua, oia i hoi o ka aie; ua like pu me Kohala, I $800 a keu na dala. He aie kahi- • ko ka nui; pela no ma Kohala; he 1 aie kahiko ka nui. Ua maikai nae ka hana a Kapae ke Kahukula ma < keia apana, a ua maikai hoi na ku- i |a. No ka aie ua hooemiia na kula 1 keia wa; he kula kekahi uiki a he 1 hoomaha kekahi uiki. Ma Kona hema, aole nui loa ka I aie; kokoke eha hanei'i dula; a no 1

ka maikai o ka hana ana a Lilik lani ke Kahukula, kokoke paha pi keia aie. I ka la 18 o lan. holo au i Kau nana ina kula malaila. He nui i kula malaila, he maikai no hoi; a lc nae pau ka aie o na Kumu; i like me Kona hema kokoke $100. keia wa. Sabati au ma' Kau, ua | ha maikai ka luakini i na kanaka, ua hoolohe pono mai i ka olelo. Eia kekahi mau mea maopoj ia’u i keia kaapuni ana. 1. Ua kawalawala hemahema 1 noho ana o na kanaka ma Kona me Kau. E aho e hoopumehai ma kahi māikai; ma kahi kokoke na Kula, a me na Kumu, a rae 1 wai a me ka lepo momona. Ii pela, holo ka naauao a me na hai maikai; pau iki paha ka noho ii ana. 2. O ka hewa o na lunaauhau me na Kahukula kekahi pilikia keia aupuni. Ua kaulana ka heu o na luna nui a me na lunaliilii; m laila pau e ka waiwai o ke Aupur aole lioi holo kana hana. Pehea e pau ai keia pilikia? 3. Ma Kona, Hawaii maikai I kope. Waiwai auanei kela aina ke kope; he hana oluolu ia no r kanaka; ku pono i ka wahine ke hana. Hookahi wahine a’u i loll ai ma Kealakeakua ua kuai i nol lio nona i ke kope ana i kanu ai; L $30 ke kumukuai o keia noho II Nani ka wāhine naauao. Olelo mai ke Kiaaina, o Kapea' e 1500 pauna kope ana i lawe < iloko o 1847 no ka auhau. E na kanaka o Kona, mai hoopr laleha i keia hana maikai; he nai keia no oukou ke hapai ikaika oi kou i keia hana oluolu. Kokok lako oukou i na mea a pau e pon

ke kino, ke holo ke kanu kope < la ko oukou walh. I 4. O ka holo nui mai o na kanaa o Hawai i Lahaina a me Hono- I ilu. la’u i hoi mai ai, paapu loa i ahi kialua, o Puakelehua i na ka- i aka, niai Kona mai. He 127 laou; pela wale no i na manawa a I au; holo nui mai kolaila kanaka ' laanei. i Heaha ka hewa nui o keia holo i oa mai i Lahaina a i Oahu ? Ēia. 1. Kaawale na kane me na wahi- < e, na keiki a me na makua; holo i lai ke kane a noho aku ka wahine; I olo mai ke keiki a noho aku ka lakua; he mea ia e poino ai. Lii i ka hoowalewale i ka noho kaaale ana; pilikia no hoi ka noho na. i 2. O ka poe holo mai, haule ilo- i 0 o na hoowalewale o keia mau ’ ulanakauhale; lilo i ka hookama- I ama, a me ka aihue, a mai ke ki- 1 o, a paa i ka hao paha. Olelo na I uaaina, he nui wale ka poe hoi aku i le ke kino mai. Lohe au ma Kau i kekahi wahie ui, i holo mai i Honolulu, a liuliu i laanei, hoi aku oia ilaila me ke kao- i ao; aia ke waiho la me kona kino I awaliwali; elua paha makahiki o i ona moe ana i ka mai. 3. Eia kekahi hewa; he mea ke1 e poiuo ai na kamaaina o Honoilu, a me Lahaina. Holo wale mai ka nui, aole uku i ka moku e holo mai ai; aia hiki I lai i Lahaina a i Honolulu, na na i lakamaka e uku. Poho ia wahi ala; alaila, kipa nui ma ka hale o a makamaka, a pau ka ai, a me a ia, a pilikia ka hale ia lakou; aapu loa iloko. Olelo kekahi poe | ono ma Honolulu nei, oia ko lakou iea e ilihuae ai, oi ka he|e nui mai

o na makamaka a kipa ma ko la~ kou hale. 4. He mea hoi keia e neoneo ai ka alna, aole kanaka; nui ka poe make no ka holo ana mai maanei, no ka noho pono ole ana. Nolaila, ea, aole anei pono, e kau ke Aupuni i Kanawai no keia holo wale ana o kanaka kuaaina i Lahaina a me Honolulu? He pono no; no ka mea, he hewa nui keia. Mamuli e hoike nui ia’ku ka nui o na haumana a rae na kumu a me na mea a pau no na kula; aole makaukau loa i keia wa.