Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 2, 15 June 1848 — Olelo Hoike na ke Kuhina Waiwai: ua heluheluia imua o ka Ahaolelo i ka la 27 o Aperila, 1848. [ARTICLE]

Olelo Hoike na ke Kuhina Waiwai: ua heluheluia imua o ka Ahaolelo i ka la 27 o Aperila, 1848.

x ■ v * E na Lii Ahaolelo a me ka Poeikokoia, No ke kauoha ana mai o ka Moi ke Lii, ia'u ke kuleaua olioli e hoakaka aki: i?nna o ouko'i, ka hoike iiui o ka Oihana a ke K'uhina Waiwai 110 ka iiiakahiki e pau ana i ka la 31 o Mijraki, 1.848. ■ O na loaa iloko o ka Waihona Dala o . . ke Aupuni. he . . . . . . . . $155,158.13 Ao na lilo hoi, he . . . . . . 143,594.14 ■ : —■ ■ ■ r —- Puka mai ke; koetia loaa, he §11 563.99 Ke hoike aku nei au imua o oukoii i ike pono ,oukou i na kuinu liilii o ka loaa ana mai a me na kumu liilii —o. ka lilo ana aku oka waiwai, 'pepa. hoailona-A. Oka nui o ka loaa hou no keia makahiki, ua loaa niai no pa Dute maluna o kawniwāi kahiki, no ke kuai ana i ka aina, a no ka aulmu hana i hool'.loia i mea e kokua ai ina Kula. Ua nui na-makahiki oka hoolilo ana o keia auhau no na Ku!a, aole hoi i akaka ka lilo nui ana i keia makahiki i haia aku nei; aka, e ike auanei oiiko i ua oi loa aku na elaia i hoikeia iuai i keia niakahiki, lie.si 9,285.4 9- ōi. aku ka hoike an«* i) keia iliakaiiiki. Ke manao iiei auvua puka maj~~keiamaikai. noloko mai oka hooponopo:io ana o h k a Waihona 'no ka atihau ana mauka nei. a ina aole i make eke Kuhina Aopa lapala, alail' ina ua ikeia ka maikai loa o kana hoike ana no ka Oihana Aopalapala. E ike auanei oukou rna ka palapala hoakaka, hoai lona E, i ka oi ana a me ke erni ana o na loaa iloko o ka Waihona Dala o ka Moi, no ka makahiki e pau ana j ka-la 31 o Maraki 1848, ke hoolikeia me na makahiki mamua, a ma ka hoao ana i na makahiki elua i hala aku nei e hiki ai ia oukou ke hoomaopopo i na kumu 0 ka loaa nui a rne ka loaa uuku. Ke hoike alui nei au m.i ka palapala hoailona O, i ' - na kumu lilo aku oke elaki mailoko aku oka Waihona Dala o ke Lii, mai ka !a inua o Aperila J846 a hikj 1 ka la 31 o Maniki ,1848, a malaila hoi oukou e ike pakahi ai. No ke ano uui o keia mau mea e pono ai ke Aupuni, ke hai aku ne» au i kuu makemake. e ka poe hanohano, e hookaawale oukou i la okoa, e hoi ; hou ma keia mau hoike. a e makaukau no wau i ka wehewehe liilii i na mea a pau ke hiki pono ia'u ke hoakaka. Ke waiho nku nei hoi au ma ka papa, i ka Palapala kaulike, hoailona U. Ma keia lioike ana a pau e ike oukou, ua hiki pono na loaa o ka Waiaona Dala ke hookaa i na lilo o ke Aupuni, ke hōoponoponoia ma keia hope aku, a ke nialama ponoia ka waiwai e.liko me ke ano o ka hana e noho nei; aka, aole paha e liuliu, a hiki mai paha ka • manawa e pono nui ai keia Pae Aina ma ka hoolilo nui ana'ku ike dala e pono like ai ina mea a pau. E hiki pono ke hoolilo aku i hookahi haneri tausani dala ma ka hana alanui a me na iiolopapa i mea e hiki ai ke kwe i ka waīwai o ka aina a hiki i kahi e kuai aku ai, hookahi hanen tausani dala ma ka hoomaikai ana i na Awa, a ma ka hana ana i na Uaoo, hiki no hoi ke haawi aku i kekahi hanen tausarti daia i ka poe mahiai a na 1-kou e uku mai i ke kumu lilo aku a me ka uku hoopanee pu, a e hiki no hoi ke hookaawale aku i na dala oi aku i mea e hana ai i Pamia Aupuni, me ka manaoio ana. Aole paha e liala ka hanauna hookahi a Imli mai keia mau dala, a hio nui i īnea e hooinahuahua in ka loaa makahiki o ke Aupuni i hapalua miliona dala paha, no ka mahuahua loa o ka ikaika a no ka niahuahua !oa o ka waiwai o kela kanaka a o keia kanaka o ka Aina, O ka aie wale no ka mea e loaa mai ai na dala he nui, e like me keia: a no ka nui loa o ka uku panee ma, keia Pae Aina; i ,keia wa, aole loa e pono ke aie. | Malama paha e luki ke aie i ke dala ma Europa, ma ka uku panee i eha, a eliina paha hapa-hanen o ka inakaiiiki. Ina pela. aole e nele ka hookaa ana ika uku panee, a me ke kuinu paa no iioi ke hiki aku i ka manawa e hookaa ai. Ma keia ifiau olelo, aole au,eo]eloanahc.pono ke aie i keia maniv r a; aka. e kuhikuhi uuku aku wau iaoukou i keia niea nui i keia wa. i noonoo ai oukou i keia mea| i ka wa kaawale, a i makaukau oukou i mana- j wa okoaaku, ke hana e like me ka niea i ikeia he meai e pono loa ai ka Aina. E hiiahila ana wau i ka olelo ■ aku ia oukou. he niea pono ka aie- no ka mea, ua ko-! hoia au e'ka Moi ika makahiki 18i k 2 i mea imna e| liooko i ko oukou makemake e hooj>onofM">no hou i ka j -waiwai o ke Aupuni; no ka manao e hookaa aku i na'

aie oke Aupuni a pau ioa. Ua ike oukou, aua hoopono loa oukou i ka maikpi nui * keia hana oiaio ana o ke Aupuni. a no ka oluolu o ka'noho ana, aole ks aie aku i kekahi, aolepaha e liiki ia oukou ke ae aku e l aie hou me ka noonoo "ole ika aie he nui loa. Aka, ; iīīa paha e maopopo a-na ia oukou ka hookaa ana o ka aie me ka.oiaio a nie ka pololei, a maopopo ka iilo ana| j o keia aie i mea e pono ai ka aina wale no, alaila hiki r j paha ia oukou ke hooholo ia mea. Aka, aole au e j ! ka/ialua i kā hiki pono o ke aio o ka hoomaikai ana! j o ka ai|ia e noho nei, ke kamau aku ia pela a iiuim loa! [ akik'alaila uliuli ka lepo ma ka mahiai aria r a puka mai! jka waiwai o keiia Pae Aina. He hakalia nae keia, a ® j no ke komo ana o kakou iloko o ka heihei ana me na ' j Aupuni-e kokoke ana ia kakou rim ka hoomaikai ana, 1 !e pono ia kakou ke haiia i na hana a pau e mau loa ai ' I ka pono p ko kak'ou wahi, a me ka oluolu o ka aina, i | j lawe oleia'ku ai kō kakou pono, mai o kakou aku, no j | ka pakela loā aku o ke akamai o na hoalauua ikaikn a! j me ka pomaikai. } | Ona aie .o ke Aupuni i kakauia ma ria | | Buke,. 1 aie aku ia i keiamea i keia mea j in ikald 31 o Maruki, 181??, hē . . , $21,891.53 0 niaie o ke Aupuiii ua hoomPeia, he 14.G6L05 i *■ _| *-■ liui ka nui oka aie, he . . . $35,952.58: A o ka nui o Tvo h«i aie i ke Aupū7ii mā . na Buke, he . ... . . . . . . . $ 13,342.531 ! Qna aie o hui i ke Aupuni ua i moeia, he . . . . . . . . ; . 46.929.71 Dala ma ka pahu ia la, he . . . . 3.979.91 J Huiia he ... . . . . $fj4,*52.20| A maloko olaila puka mai ke koena o ko ke Aupuni! waiwai ke na aie'a pau, he )$28.299.(>2. I kuu hoakaka imua o oukou i ka mii o ka loaa 1 manaoia e loaa ia mai e ke no ka makahiki i hoomakaia mai hei. Aole au e iuhikuni aku ike kumu hou o ka loaa, o ka auhaii hana waie no; ina paha e hoolilo maikai ia keia auhau no ka Oihana i hookaawaleia'i e oukou, ina 'paha e hoike poloiei ia mai hoi ka loaa no i&. auhaii, ina no e hiki aku keia waiwai i ke i keia makahiki« a e hoonuiia ka liio o ke Aupuni i $20,000 hou aku noloko o ia hana. Eia ka hoomahuahua ana o ka waiwai o ke Aupuni no na makahilii ekolu i hala aku nei. - No ka makaliiki e pau ana 31 o Maraki. 1816 #11.901.53 " u 1847 $51,907.93 1843 $27,303.12 Eia ka hoomahuahua ana o ka 'lilo no ia mau makahiki. No ka makafiiki e pau arra 31 o Ma- ■ raki 1846 $7,283.61 " u 1817 $37,150 56 u 1 4 " 1818 $28,022.99 | Ma ka palapala hoakaka hoaiiona H, e akaka mao- | popo ai keia mea keia mea e ike ai oukou i na liio pono o ke Aupuni i keia makahiki e noho nei a me na kumu i manaoia e loaa mai ai ka waiwai. L pono ia'u ke hoakaka la oukou no ke kauwahi o ka ioaa o ke Aupuni, ua hoohio hou ia ma na wahi e ae o keia Pae Alna e na ohi, a hoike po- , no ia mai, a o kekahi waiwai o ke Aupuni. aole e hiki |iau ke hoike aku no ka hoike oleia mai ia'u. Ke noo- | npo mua nei au i ka loaa o ke Aupuni a pau loa no ka | makahiki e pau ikala 31 o Maraki 1549 penei; ! Dala ame i loaa .nia'i ana ika Wai- ' ! houa Waivvai 0 ke Aupuni, a hooli- ! I loia'ku go hoi, he . ..... . 0120,000 Dala me Waiwaj ioaa mai a hooiiloia no na kuia, a hoikeia no hoi, he . , . . 40,000 Na loaa a me na liio o na Luna e ae, a e hoikeia mai v he . . . . . . . 15,000 Na loaa a rne iilo ona Luna i hoike oleia nuii, he .|. . . . . . ... 25,000 Huiia, . . , §200,000 Ke hoike aku nei hoi au ia oukou i ka papa hoike lioailona K, ua ku.kauia malaiia na kumu Auhau mai o a o a puni keia Aina, e like me ka pololei e hiki ai ke wehe maioko mai o na palapala hoike o na Lunaauhau. ua hemahema no; aka, ma keia hoike e ike uuanei oukou, i ka holo lea o ka hooponof)ono ana i Oihona. Ua hoike mai na L\inaauhau a pau, koe hookahi i ka mea i mai, a aalaila hiki ole ia.ia ke hoike mai. Ua hana p<ino |a nui o keia poe Luna oke

Aupuni, me ka ikaika amc ka maliHiia ponono hor h# i kakaikahi ka lawe wale ana o ka raiwai, aole iike me mamua, a i ka wa i ikeia ka hewa, ua hooponopon©" - koke ria Kiaaina. Ke hoopii pono mai nei na Lunaauhair*mr kekahi poe lu«a a me na kumu kula, no j ko lakou lawe ana i ka aina, a me ka lio. a me kai ilio, « a nie tia waiwai e ae o.*hai, mamuli o» ko kkou inoa i , niea e hookupu ole mai ai ko lakou poe makamaka ike } Aupuni, ama ia hana ana!polio wale ke Aupuni. E po* !no ke hoopololeiia keia-hana ino ana, o ka poe i hoo* : punaheleia e ke kanawai, a e hiki ia'u ke lawe *nai i | palapala e hoakaka pololei aku ai i keia hihia ia oukou; . aka, aia no ia oukou ka imi, ke hiki ia oukou, i mea o pau ai keia hihia, a me ka hoi hou ole paha o ka auhau ana mahina o keia poe i hoopunaheleia. Oka nui ona Da!a o na Auhau a pau loa, ua oi aku mamua o kaloaa mai, he §4.953.1'!, e ikeia ia ma ka hoolike ana o jka pnlapala hoailona K, me hoailona K. Aia ika au- ! imu aina ka nui o keia emi ana, jO ka waiwai o na Aina e i laweia mai, ! ma ka makahiki e pau ana 31 o Marak", iB4B, ....... $822,729.02 . Ua laweia niui ka waiwai e'na Moku Okoliola, aoie i^ae-i hooukuia i'ke !_ dute ' he • • •• • . 9,528.91 < Laweia mai e na Luna o na Aiipuni eae, -a nie ira Mii?Torrari7aote i liooukūia? v ' ike Dute, he . . . . . . . 43,120.66 j Huiia, he . . . . $52,649.51 ! Ua laweia aku ka waiwai ona aina e, a hoihoiia ke | D".te he $41,843.62« !,. ; -A6le- liiki ke hoakaka aku ika nui oka waiwai eae j i laweia'ku: aka, ua noonooia he $4&4,265.61; aole nae i konio ilofeo olaila ha kikoo dala. Waiwai o na aina e i lilo loa mauka nei; ma ka noo» noo aiia, he $569.154.18. " Afa ma ka palapala, hoailona L, ka hoike liilu, ua unuhiia noloko "mai o ka papa hoike a ka Luna Dute> Ke- hana nei Hale Dute a ? u i paipai aku ai e hana i ka makahiki i hala aku nei; ua hoomakaia ma ke ka hua niaikai e kokoke ana i ke kai, kahi e oluolu ai na 'moku ke pili mai. Kokoke e paa*fel roaka«kra no ka waiiio aiia mai o ka waiwai o na ainae iloko, aia" no ia oukou ka hooholo i na ru!a no ka iiookomo ana ilaila o na waiwai a pau o na aina e i laweia mai ma lI(HioluIu, manao e lawe houia aku mahope; i hikiai i ka Luna Dute ke hoopili aku malaiia ma kana Oihana. Ua pono kekahi poe hoopukapuka waiwai, a ua hoo> weliweli wale mai kekahi poe; aka, i ka nana aaa, ua mahuahua ka pono o ke kalepa ana ma keia Pae Aio* a pau i keia makahiki i hala aku nei. Ua nui ka waiwai o na aiaa e, ua eini fce ana, aole nae i eminiii e iike me ka manao mua ana. Ua mahuahua ka mahiai ma ke ano akohele * me ke onipaa. me he inea la e huli ana ka manao o ka iehu* lehu ma ka maliia: ka nui, a ma ka hanai holohoiona ka uuku o ka ana, aole like i na makahiki mua, aole hoi inea hiki ke hoole; ina e )ik> keia Pae Aina i lehulehu na kanaka a me ka waiwai* iim no vn« ka niahiai ka pomaikai. O ke Aupuni kahu holoholona e ilihune ia; no ka mea, aole nui ka mahki e hiki ai ma ka aina i piha i na holoholona, o ka waiwai emi loa ke lawe i iva aina e, Oka pa aina ka mea e j pono ai ke manao na kanaka mahiai e noho pu me ke | kaiiaka hanai hoIo!.clona; aka, he pilikia ia hana o ka } pa ? no ka iiuku o na laan ma keia Pae Aiua, a he nui ! ke kumu iilo 110 ka pa ke hana aku. j Aka, ke hoolana nei au i kuu naau no ka hwao ana mamuii pau keia pilikia nui, mamuli pahajpsu oa kumu o ka hoemi ana i na kanaka no m hanauna eiua i hala aku nei o Hawaii nei; aoie paha e liuliu a . pau ka wniho aua o na aina ke kula panoa, pm noho ana o na holohoiona wale no, n* bipi m* na lio; aka* e kikokikoiia a e kikoolaia hoi o na mala ua mahi maikai ia, a ua pea i ka pa, a me na hale maikai qo ki noho ana. Ina paha e ikeia keia mau mea maikai loa e ka ha* nauna e noho nei, ma no e oiuolu k>a ana ka poe e nei i keia hana, aoie o iakou makemake i ka uku e ae ma ka honua nei; o ka tke pono ikv i ka potnaikfii me ia. Ina hoi e hiki i ka uhane o Ka* mehameha L, ame Kaahumanu, a na Lii eae o ka wa kahiko ke hele hou mai e nana i ke oni hanau, |ina no e hoohauoli loa iakou me oukou pu a pauloa* no ke aoo hou ana o ka aina i kem wa iiou, aofe km I peia i ko iakou noho aua.