Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 2, 15 June 1848 — Na ke Aupuni. [ARTICLE]

Na ke Aupuni.

O KA OIIIAiiLL^AkANA \YAI.

* E hooholoia e na Lii o ka Ahaolelo a me ka Poeikohoia 0 keia Pae Aiua o iiawuii r»ei. i akoakouia e kau Kanawai; O na dahi koini o kela Ahaliookolokolo keia Ahahookolokolo i hoonohoia ma ke Kanawai Hoonohouoho Oihana l>uiiakaiiawai uo ko Hawaii Pae Aina; peneia Ua ukii ana, : Palku 1. . MA JVA AIIAHOOKOLOKOLO HAAHAA. No ka olele» kii a 110 ka palapala kii paha, no ka palapala kena, no ka pal(ipala hoomalu, 110 ka palapala olii, a no na palapala e ae paha i hoopukdia e kekahi Luiiakanawai Apaua; pakahi ke dala. No ka palapala kii hoike; he hapalua. No ka hoohiki ana i ka hoike; he - hapawalu. No ka malania ana i kela pe.pa keia pepa i waihoia ia ia e kela aoao paha keia aoao ;>aha; he hapaha. No ka hooholo ana a no.ke kaiiau ana ika OMO hooholo loa; hookahi dala. #No ke kakau ana i ka olelo hoopii a me ke kumu o ka hoopii, a no ka haawi ana aku 1 kekahi Lunakanawai Kaapuni; hookahi da!a. Uku no na hoike. —No kela hoike keia hoike i hele mai, a i hoohikiia ma ka hookolokoio ana no ka waiwai; J he hapaha. j Uku no naMakai.- - No ka hookauwa ana na ka palapala kena, a i ka paiapa«a kii paha; kookahi dala. No ka hookauwa M»ia na ka palapala hoomalu, hookahi dala; anoke ko rjia oia mea ā īne ke kope oka papa hoakaka i ka waiwai i hopuia, a me ka Waiho apa i na kope me ka niea nona ka waiwai a i kona hale i noho ai paha; elua dala pakahi. No ka hele ana me kii, a aie ka palapala kena paha, a ine ka palapala hoomalu puhā, a me ka palapala ohi paha, a me ka palapala eae paha; elima keneta no ka mile hookahi, ke oi akq ka hele ana mamua o ka mile hookahi. No ka hookauwa ana na ka palapala kii hoike; 'he hapawalu, no kela hoike keia hoike. • No ka hookauwa ana na ka palapala ohi; he umi keneta no kela dala keia dala i ohiia a hiki i na dala he kanalima; a i oi aku, alaila eiima keneta no ke dala hookahi i oi aku. PAl'ki l 2. NQ NA AHAHOOKOLOKOLO HOOMALU. No ka palapala kii, palapala kena, palapala hoomalu, a no kekahi palapala e ae i hoopukaia e kekahi Lunakana'' ai Hoomalu; pakahi ke dala. No ka hoopanee hookolokolo i noiia e kela aoao e keia aoao; he hapaha. No ka palapala kii hoike; hookahi dala. No ka hoohiki ana i ka hoike; he hapawalu. No ka malama ana i kekahi pepa i waihoia ia ia e kekahi aoao hookolokolo; he hapaha. No ka hoohoio ana a no ke kakau ana i ka olelo hooholo; hookahi da!a. No ke kope o ka olelo hooholo; he hapaliia. No ka palapala hoopaa, a no ka mea hoopaa e ae i palapalaia e ka Lunakanawai; hookahi dala. No ke kakau ana i ka olelo hoopii a me ke kumu o ka hoopii, a no ka haawi ana o ia mea; elua dala. Uku no na iioike —O kela hoike keia hoike i hoohikiia ma ka hookojokoloana i kekahi mea no ka waiwai; he hapaha; a ina i hele mai, mai ka Apana e mai, he hapalua no ka la hookahi i noho mai i hoike. Uku no na Maka.i.—No ka hookauwa ana na ka palapala kii, a i ka palapala kena paha, a i ka palapala hoomalu paha, a Lka palapala e ae paha no ka Lunakanawai h<x>malu ; elua dala pakahi. No ke kope o ka palapala hoomalu a me ka papainoao ka waiwai, a no ka haawi ana i na kcj>e i ka aoao i hoopiia; ekolu dala. No ka hookauwa ana na ka palapala ohi, umi keneta no ke dala hookahi i loaa a hiki aku i na dala he kanalima, a ina i oi aku, elima uo keneta 110 ke dal& hookahi i 01 aku, okoa nae na dala i lilo no ke pai ana ma ka Nupepa, a no ka hoolaha ana i ka manawa ku dala paha. . Elima keneta no ka mile hookahi ke oi akq ka hele ana o ka Makai mamua o ka mile hookahi, e hookauwal ana na kekahi palapala hoopuka. No ka malama ana i ka waiwai i laweia ma ka palāpa'a hoomalu; ka uku kui>ono no ka malama ana. Aohe uku o ka Makai nui a o kona mea kokua no kona noho ana ma ka Ahahookolokolo hoomalu. Pauku 3. NO KA HOOKOLOKOLO ANA MA NA KEENA IMUA O NA LUNAKANAWAI KAAPUM. No ka palapala kii a me ka palapala e ae paha 1 hoopukaia i kekahi mea e heie mui i ka hookolokoloia no ka hoopii; elua dala pakahi. No ka hoopanee hookolokolo ma ke noi ana o kekahi aoao; he hapalua, No ka palapnla kii hoike; hookahi dala. No ka hoohiki ana i ka hoike: tie hapaw&lu. No>ka maiama ana i kekahi pepa ma ke noi ana o kekahi aoao; he hapaha. No ka hooholo ana i ka manao a me ke kakau iho: hookahi dala.

No ke kope o ka manao i holo; he. hapaiua. No ka hoopau ana i ka manao i holo; he hapalua. No ka «'leio hoopaa a he mea paa e ae pāha i kakauia e kekahi Lunakanawai Kaapuni mamuli o ke Kanawai: hook&hi dala. No ka hoopuka ana i ka palapnla ohi; hookahi dala. No ke kakau ana i ka olelo hoopii. me ke kumu o ia hoppii ana, a me ka hauwi ana i ka Aha Kaapuni paha i | ka Aha Koikoi paha, a i ka Aha Kiekie paha; elua dala. O ka uku no ke' Kokua a me ke Koo, aoie e komo iloko o keia mau hookolokoio ana; aka, o ka uku no na hoike a me na Makai e like 110 ia me ka ka pauku elua o keia no na Ahahookolokolo Hoomalu Ma na Ahahookolokolo a pau o keia Aupuni. e oiiiia 1 ka uku no ka hookauwa ana na na palnpala ohi waiwai, a I no ka ohi ana i ke daia e like me ka olelo i hoohploia a | no na lilo e ae a pau hiahope mai o ka hooholo ana i ka olelo, aole nae i komo iloko o ia olelo, e like no ka ohi ana o keia dala okoa ine na dala i kauohaia'i maloko o ka palapala oiii waiwai. Pal-ku 4. NO KA AIIA KAAPUNI AME KA AIIA KOIKOI A ME KA AHA KIEKiE. Uku no ke Kakauolelo.—No ka malama ana i ka palapala noi, a i palapala hoakaka paha, a i kekahi pepa eae paha ma ka noiia eke kahi aoao; he hapaha. No ka' palapala kii, palapala hoomalu. palapala ohi a o ka palapala e ae paha i hoopukaia noloko inai o ia mau Aha; elima dala pakahi. No ke kakau ana i ka palapala noi, ka palapala hoopuka, ka palapala hoopaapaa, a o ka palapkla e ae paha i kakauia ma ka Buke; he hapaha no ka hai.eri huaolelo iiooknhi. No ka palapala kii hoike; elua dala a me ka hapaliia.; No ka unuii; ana i ka poe jure ā me ka hoopuka ana i ka palapala kii jure; elima dala. No ke kahea ana a me ka hoohiki ana i ka poe jure; hookahi dala. No ka hoohiki ana i ka hoike i ka wa hookolokolo; he hapaha. No ka hoohiki ana i ka Ilamuku a i'.ka mea e ae paha nann e malama ii'ka poejure; he hapaha. No ke kakau ana i kekahi mea i ka moohihia no ka Ahahookolokolo, a no ke kope o ia mea no na Loio; hookahi daia. !_ " No ka lawe ana mai i ka olelo !tolo a ka jure a me ke kakau ana mni ka Biike; hookahi *dal;i. No ke kakau rfna i ka olelo i hooholo ioa ia; hookahi dala. No ke kope o ka olelo i hoohoio loa ia; hookahi dala. : No ke kakau a:i 1 i ka hooko aoa i ka olelo i hooholo loa ia; hookahi dala. I No ka huli ana iloko oka Buke Kakau, ano ka palapala hoike oiaio, ma ka noi'ana o kekahi; he haf>alua. No ka auhau poiuo i ka palapala hoaie a i ka palapala e aē paha 1 , hookahi dala. No ke kakau ana -i kekahi rula, kauoha, a i ka olelo hooholo paha a ka Ahahookoiokolo, a no ke kope pahao ia mea; he hapaha no ka haneri huaoleio hookahi. j No ke kakau ana i ka olelo hooki, a i ka hoopau ana i ka hookolokolo no ka hana ole mai o kekahi aoao; hookahi dala. No ke kakau ana i ka palapala hoopaa a i kekahi palapala hooiaio e ae paha mamuli o ke Kanawai; hookahi dala. No ka hookauwa ana na ka palapala hoakaka i kekahi aoao mamuli o hookahi dala, Uku no ke Kokua.—No ke kakau ana i ka palapula noi a i ka palapala hoopaapaa paha; ekolu dala; a 110 ke kope hookahi oia mea; he dala me ka hap^lua. No ka olelo hoakaka no ka hookolokolo, o ke kope, a me ka hoike ana;jhookahi dala. No ka olelo e>ae no ka iiihia, a no ke kope a me ka hoike ana; he hapalua. No ka hele ana i ka hookolokolo, a no ka wehewehe ana pāha i ka manao; ekoiu dala. No ke kakau ana i ka bi|a dala koina, no ke kope hoi a me ka hoike ana; hookahi daia. No ka hele ana imua o ka Lunakanawai no ka auhau ana ma ka bila dala koina; hookahi dala. No ka hoike ai}a i ka manao e hooholo loa, a me ka inanao iike e ae; l*e l»apalua. O na dala lilo a pau a ke Kokua i hoohiki ai ua lilo, a i nxanaoia hoi pono ika mea auhau bila koina e aeia no ia ma ka auhau ana. - j Uku no ka ano ka Makai nui paha.— No ka iiookauwa ans na ka paiapala- kii, a i ka paiapaia hoopuka e ae pidia elima d«la no kela aoao keia aoao. No ka hele ana ina ia hana, he umi kenela no ka miie hoc»kahi, ke oi aku inamua o ka mile hookahi. No ke koj>e o ka palapala kii, a o ka paiapaia noi, a i ka palapala iioopuka e ae paha ke kukauia e kn llamuku, a o ka Makai nui jpaha, e iike 110 ka uku me ko ke Kokua. No ka hookauwa ana na ka paiapala ohi a i ka p;d«ipala hoepuka e ae e ohi ai na dala, he umi keneta pakahi ke dala i ohiia Q hiki i na dala eiima haneri; a eiima kepola pakahi ke i oi aku inaimm o na dala elima 'ianen.

N<Tha dala a pau i hookaaia e ka llamuku a e ka Ma« kai nui paha i ka pai paiapala no ka hoopuka ana i ka olelo hoakaka no ke kuai ana i ka waiwai. 4 No ka Bila kuai oka waiwai; liookahi dala. V. No ke kakau ana i ka palapuia hooiilo aina maimkK o kekuai kukala ana i ka waiwai paa; ekplu daīa, naSka mea nae i Toaa ia ia ka aina e iiookaa niai. No ka palāpaia hoopaa inānmli o ke Kanawai; hookahi dala. No ke Ilii ana i ka poe jure e hele mai i ka hookolokolo ana i ka inauawa i ok lo mua fa;<iima c!»la. No ke kii ana i ka poe jme ano e; ekolu dalaNo ka hookauwa ana na ka a i ka | paiapala iioihoi palia e hanwi ana i kekahi i kona ku!< una i ka waiw'ai paa, a e hookuke- anu i ka mea iioho inamua, mamuii o ke kauoha a ka Ahahookolokoio; eliiua ! d;iia. ' . No ka iawe ana i ka men pio e hook olekoioia mamuli 0 ka palapala kuukino e hoike a e lioakaka i ka Ahahoo kolokoio; elua dnla. No ke kuai ana i kekahi waiwai mamuli o ke kauolia a ka Ahahookolokolo. aole naoiinauuili- o ka palapala ol.i, e like no ka uke me ke k'.mi ana mamuii o ka paiapala ohi. No ke k r >kua ana i ka Akahookoiokolo; eli.ma dala no *ka ia hookahi. No ka hookauwa ana na ka paiapala kii hoike; hookahi dala no ka hoike hookahi. Uku no na Hoike ame ka poe Jijre.—-Aia no ua hoakakaia ina ke Kanawai Hoonohouoho Oihana Lunakanawai. Uku no na Lunakanawai.—No ka fioho ana ma kē keena e hoolohe i ku manno hoopuka hou, elima dala. . No ke kauoha ana i Poe Luna e nieie aku i ka poe hoike rna kahi e; ekolu dnia. ; ! No ka noho ana ame ka hnoponopono ana a me ka hoomaopopo'ana i na niele e liuipuia me ka palapala hookohukohu i na Luna Niele; ekolu daia. No ke kauo'ia e niele aku i ka hoike ke pono ia, a i inea paha e paa ai kana olelo hoike; hookahi dala. No ka no'io ana me ka nieie aku i ka hoike; hookahi la, elima dala. | No ka palnpala kauoha oiaio e hooponopono ?na ika hihia ke pono ia: hookahi dala. No ka auhau tpa i ka hila dala koina; hookahi dala. No ka n'oho ana e hooponopono i'ka hil'iia, a i ka palapnla iioole paha; hookahi dala. No ke kakau ana i ka aeia mai o ka olelo hoohoio loa ua pau i ka hookoia; hookahi daJa. __No kakau ana iknae i ka olelo I oo'nukia ike kino a i ka waiwai palia o kekahi; hooknhi dv.fo. - No ka l.ana ann paiapaia 'h'oopaa uiamuli o ke Kanawai; hookahi dala. No ka hoohiki ana i kekahi mea; he hapaha. v No ke kohoaim ina mea paewaewa ple. ame ka hooian i ka lakou ūooaohonoho ana; ekolu dtila. No kekahi pakipala kmioha, palapala kena. palapala hoomalu, a he paiapala e ae paiia ke hoopukaia ma ke ano e; elima dala pakahi. No ka olelo hoakaka na kekahi aoao, iuna, a i ka mea e ae paha e pono ai, na ka Lunakanawai e hoike aku ai; hookalii dala. No ka palapiila hoike a me na palapala e ae a pau e pono ai ia ia e kakau i kona inoa mamuli o ke Kanawai; hookahi haneri huaolelo; he hapaha. Pauku 5. NO KA HOOPŌNOPONO WAIWAIIIOOILINA. No ka palapala kii; elima daia. No ka palapala kii hoike; elua da!a a me ka hapalua. No ke kope o ka palapala kii, a o ka palapala kii hoike paha; hookahi daja. No ke kakau ana mk ka jx\la]xila knuoha m hoikeia he oiaio, a no na niea hof>iaio e ae e pouo ai; i:e hapaiua. No ka hoolohe aua i na hoike a nie ka hooholo ana i ka olelo no ka oiaio o ke kauoha; eiima dala. No ke kope ana iioko o ka buke ka palapala kauoha, a me na oieio e hooiaio ai, a me na palapala kauoha luna hana i kauohaia, na paiapala luna hoi>ponopono, me ka hoonoho ana i ke kahu, a me na hana e ae e pono ai ke koj>eia, |xthaneri na huaolelo, he iiaj.aha. No na kope o na paiapaia hooinaopopo i ke kauoha, no na palapaia kauoha iuna hana hoi a no na pakpala luua hoopopopono, a no na pnla[a':i e ae no na mea i hanaia imua o ka Lunakanawai hoi>ponopoiio waiwai hooiiina; he umikuinamaiima keneta paimneri na huaolelo. No ka hoonoho ana i ka luna hooponopono ? i ke kahu % 1 ka mea koho waiwai paha; elua dula. No ka hoohiki ana i ka hina hooDono|>ono } i ka iiioa koho \vaiwai, a i ke kahu paha: he hapaha. Nola palapaia hoopaa na kekahi luna hooponopono waiwai mai, a na ke kahu paha, a na ka mea eae e pono ai ka palapala hoopaa; hookahi daia. No ke kakuu ana a nie ka maiama ana i ka pniapala haaiele i kona iilo ana i iuna hooponopono a i kahu raha; hoi»kt»hi dala. V No ka niaiama ana i ka palapala moowaiwai, a m* ka Biia e akaka ai ua pau ka hana, a no ke koj* m<a iioko o Ka Buke; i>ahaneri na huaolelo, he hapaha.

No ke kakau ana i ke .kauolm kuai aina, a i ke kauoha j e ae pa!va e pono ai; hookahi dala. No ka lawe ana a ine ka hoomaopopo ana i ka Bila d:i!a i hoikeia, a no ka hooholo ana i ka olelo no ka mahele a:ia i ka waiwai lewa; elima dala no kā la i hanaia'i. No ka hoolohe ana a me ka hooholo ana i ka olelo no ka nianao hoole o kekahi, aole e pono ke koiio ana i ke* k ini lima 'iooponopono waiwai, a no ka palapala noi i hoopii-uia knna hana ana, a no ka hoopau anai kekuhi kri!i ano ka ipala noi e pau ka hooiaio ana ika oielo ka'.ioh-i waiwai hooilina; elima dala no ka la i hanaia ma ia mea. . Xo ka hnolohe ana a mo ka hooholo ana i ka manao no ka pal:ipala noi V hoolimalima, a e lioolilo ina ka palapala nioniki. a e kuai maoli paha i ka waiwai paa elima dala. N ) ka liuii ana i na buke o keia Oiliana. a no ka pnlapala hooiaio; hookahi (dala. No ka hoonoho ana i poe nana e mahele i ka ka \vahine kane make hapa: elua dala. No ka hoolohe a me ka hooholo ana i ka olelo no ka palapala hoakaka a na poe la, no ka mahele ana i ka hapa o ka wahine kane make; elua dala. No na dala lilo no ke pai palapala ana. No ka loaa ana n me ka hookaa ana i na dala i loaa no ke kuai ana i ka waiwai paa; elima hapa haneii o na dala a pau malalo ae 0 jia dala elima haneri, a elua hapa haneri a ine ka hapaliia, ke oi alvu na dala mamua o na dala elima haneri. UK.U N0 NA LUNA HOOKOKAUOIIA AME NA LPNA HOO- - a mē na KAHU.—No ka loaa ana a rne ka uku aiia i na d:ila, aole nae i oi aku mamua o na dale iiookahi tausani: he 11:11 i keuela pakahi ke dala. No ka loaa aiia a me ka ukii aua i na dala i oi aku maniua o na dala he tausani, a emi mai no hoi malalo o na dala elima tausani; na kenela no ka dala hookahi. No ka loaa ana n me ka uku ana i na dala elima ,tausani a oi aku; palima na kenela no ke dala hookahi. Ma na haaa a pau e uku hou i;i na dala i lilo ma ka hooponopono ana, e like me ka manao o ka Lunakana wai, he pono a he maikai. īna paha e hoakakaia ma ke kauoha waiwai o ka niea hookokauoha no kona luhi, oia no kona uku, aole hoi ka uku i oleloia maluna: aka, e hiki i ka mea hookokauoha ke hoole i ka uku i kauohaia'i, a waiho i ka palapala hoole ma ka lima o ka Lunakanawai hooko-kauoha. 0 kela kahu keia kahu, ina i lilo ia i kahu ma ke kauoha, a ma ka manao o ka Luuakanawai paha; e malama pono oia i ka waiwai e pili ana i kaua hanai aia no i kona lima, aole oia e hooaiaunaana aku, aole hoi e ae aku 1 ka hoomaunauna ana o ia waiwai, e malama maikai no nae i na hale, a me na ki'iapai, a me na inea e ae e pili | ana i ka-aina o kana hanai, a o na lilo o keīa hoomaikail ana, e paniia noloko mai o na daia puka o ia waiwai oaa, a i ole ia', noloko mai o na kala e ae a kana lianai, aia no ia iloko o koaa lima, a e haawiia aku ia mau waiwai paa i kana hanai i kona wa e 00 ai; i like hoi ke ano o ka waiwai i ka wa e haawiia'ku i kana hanai me ia i ka* wa i waiho mua ia ai ika lima t o ke kahu, aole nae e manaoia na ino i hiki ole ja ia ke""pale aku, a e haawi aku no ke kahu i na dala a me ka waiwai i loaa mai noloko mai o ka waiwai paa e like me ke ano o ke Kanawai; a no kona mal ima ana i ka waiwai, e !oaa no ka uku no kona lilo, a me ka hapahaneri no ka ohi ana a no ka uku ana aku i na dala, e lil.e me ke ano o ka olelo ma keia Pauku maluna no na Luua liana a 110 na Luna Hooponoponovvaiwr ai*hooiliua. UkU NO KA PoE l HOOVOHOIA E MAHELĒ WAIWAI hooilina, a i ka wahine kane make paha.—No kela I la hana keiaja hana, elima dala, e ukuia 110 hoi na.meai e hlo no ka ana aina, n.o-ka palapala aina, a ia mea aku ia mea aku. Uku no ma Hoike, ano ka II amuku, a no ka Makainui.- —E like no ia me ko ka Lunakanawai manao he po<io a me ka maikai. ! 1 na hana hooponoponopo waiwai hooilina a pau, ina aole e oi aku ka 11 ui o ka waiwai e hooponoponoia, mamua o na dala hookahi haneri, aole uku; o ka uku no na eula i lilo wale no; a ina e oi aku ka waiwai e hooponoponoia mamua o n& dala hookahi haneri, a malalo hoi o nadalaelima haneri, aia 110 i ka manao o ka Lunākanawai e hooemi mai i ka uku ke manaoia he pono, e noonoo nae oia i ke ano o ka hooilina a o ka poe hooilina paha. Mahope aku o ka hooholo ana o keia o ka Haawina 2, Mokuna 2, Apana 5, Kanawai 2, o Kamehameha 111., e pili ana i ke Kakau Kope ana i na kauoha, waiwai, moo aie e ke Kokualunakanewai; e pau 110 ia me ka noa aku. Okoa ka uku ana i ok loia ma keia Kanawai, okoa hoi na dala i lilo 110 ka Hoailona Pai, i kauia ma na palapala hoopuka ā pau noloko mai o na Ahahookolokolo, koe iho 110 ua palapala hoopuka noloko mai ona Aha Apana.l O na uku a }>au loa 110 na Lunakanawai a me ke Kakauolelo, i oleloia iloko o keia Kanawai, e hoikeia lakou i ke Kuhina Waiwai i kela hapaha keia hapahao ka makahiki, a na k-e Aupuni ke dala. h pili no keia Kanawai a e lilo no oia i Kanawai no keia Pae Aina, mai ka la aku e hooholoia'i. ] Hanaia a hooholoia ma ka Hale Ahaolelo, raa Honolu-I lu.'i keia la o lune, 1818. • KEOM ANA KAMEHAMEHA. !