Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 3, 22 June 1848 — Page 10

Page PDF (1.05 MB)

10 KA ELELE HAWAII, IUNE 22, 1848.

--------

o na Palapala Ae i keia makahiki i pau i ka la 31, o Maraki iho nei he $1,250.

            O na dala i loaa mai no ka ia kapu o ke Aupuni i keia makahiki, he $1,207.35; ua oi keia mamua o na dala i loaa i kela makahiki mamua no ka ia; $763.55. Eia ke kumu o keia oi ana, no ka makaukau o ka ohi ana.

            O ka nui o na Palapala Alodio i haawiia'ku iloko o keia makahiki i pau i ka la 3 o Maraki, he 68. He 52 na palapala alodio no ka aina kupono i ka mahiai, a ua hooliloia'ku malaula na eka 2,360. O ka nui o na palapala Hoolimalima Aina i keia makahiki 9. Ekolu no na aina mahi, a iloko o ia mau aina, 735 eka, hui me kela maluna, 3,100 eka aina i lilo aku i keia makahiki. Elima hoi Palapala Alodio i haawiia no na aina i hoonaia e ka Poe Hoona Kuleana Aina, no ka makemake o ka poe nona ia mau kuleana.

            I ka la 18 o Dekemaba i hala aku nei, ua kohoia kekahi Poe Luna e ka Moi a me ka Ahakukakuka Malu, e mahele i na Aina o ka Moi a me na 'Lii a me na Konohiki. Eia no ua Poe Luna nei, Keoni Ana, G. P. Judd, M. Kekuanaoa, a me Iona Piikoi. I ka lakou hana ana, ua maheleia na aina e like me ka oluolu ia lakou a pau; ua akaka keia ma ke kope o ka lakou palapala hoike a'u e waiho nei imua o oukou ma ka Papa, ua hoailona Helu 2.

            Eia kekahi manao ia oukou, e koho oukou i kekahi Luna, a i kekahi mau Luna paha, no na aina o ke Aupuni, a nana e malama a e kuai paha i ka aina.

            I ka la 14 o Feberuari iho nei, pau ka wa i hoakakaia e haawi mai ai na Kuleana Aina imua o ka Poe Hoona Kuleana; a eia ka nui o na Palapala Kuleana e waiho ana imua o ka Poe Hoona ia la, 10,735, no na haole 300. Ua hanaia e ka Poe Hoona 939; 97 kuleana i hooholoia, aohe 29 i hookoia.

            Ma kekahi olelo i hooholoia iloko o ka Ahaolelo i ka la 4 o Mei, 1847, waiho iki ia ka Oihana Kokua Lunakanawai, a o kekahi mau hana e pili ana ilaila, ua hooiliia maluna o'u. No keia hana i haawiia mai ia'u, ke waiho nei au ma ka Papa i kekahi palapala hoike makahiki a Henry Sea ka Ilamuku o keia Pae Aina, no ka makahiki i pau i ka la 31, o Maraki; a me kekahi Palapala hoike a John R. Jasper ke Kakau Kope, mai ka la 8 o Mei, 1848, a hiki i Maraki 15, 1848, ua hoailonaia keia mau palapala, Helu 3, a me ka Helu 4.

            O na Dala i loaa mai iloko o ke Keena Kalaiaina, iloko o keia makahiki, a i haawiia iloko o ka Waihona Dala, o ke Aupuni, eia no, $17,236.69; ua pau i ka hoakakaia ma keia pepa a'u e waiho nei ma ka Papa, ua hoailonaia Helu 5.

 

---------

Na ke Aupuni.

---------

 

HE KANAWAI E HOOPOLOLEI AI I KEKAHI MAU HUA PAEWAENA IWAENA O KA OLELO HAWAII A ME KA OLELO ENELANI O NA KANAWAI.

            No ka mea, ua ikeia ka paewaena iwaena o ka olelo Hawaii a me ka olelo Enelani, no ke pai ana; Nolaila.

            E hooholoia e na Lii o ka Ahaolelo a me ka Poeikohoia o ko Hawaii nei Pae Aina, i ko lakou Ahaolelo ana; penei.

            PAUKU 1.        E hoololiia ka olelo Enelani, Pauku 8, Haawina 1, Mokuna 2, Apana 1, o ke "Kanawai hoonohonoho i na hana i haawiia i na Kuhina Alii." a ma keia Pauku ua hoololiia, a e hookomoia na huaolelo, elua haneri dala, (two hundrer dollars) ma ka hakahaka o "elima haneri dala dala," (five hundred dollars) i like ai ke ano me ka pauku kumu ma ka olelo Hawaii.

            PAUKU 2.        E hoololiia ka olelo Enelani, Pauku 2, Haawina 4, Mokuna 2, Apana 3 o ke Kanawai hoonohonoho i na hana i haawiia i na Kuhina Alii," a ma keia Pauku ua hoololiia, a e hookomoia na huaolelo, ka la hope o Dekemaba, (the last day of December) ma ka hakahaka o "ka la mua o Dekemaba," (the last day of December) ma na wahi a pau i ikeia ua mau hua la iloko o ka olelo Enelani o ia Pauku la.

            PAUKU 3.        E hoololiia ka olelo Enelani, Pauku 1, Haawina 2, Mokuna 6, Apana 1, o ke "Kanawai hoonohonoho o na hana i haawiia i na Kuhina Alii," a ma keia Pauku ua hoololiia a ua weheia na huaolelo (or in part) "a ma ka hapa paha" i ike ai ke ano me ka Pauku kumu ma ka olelo Hawaii.

            PAUKU 4.        E hoololiia ka olelo Hawaii, Pauku 10, Haawina 1, Mokuna 4, o ke "Kanawai hoonohonoho Oihana Lunakanawai, a ma keia Pauku ua hoololiia a e hookomoia na huaolelo, i hookaawale ole ia, (unliquidated) i pani hakahaka o "i hookaawale ia," (liquidated.)

            PAUKU 5.        E hoopauia, a ma keia Pauku, ua hoopauia ka Pauku 26 a me ka Pauku 31, o ka Haawina 1, Mokuna 4, o ka olelo Hawaii o ke "Kanawai hoonohonoho Oihana Lunakanawai."

            PAUKU 6.        E kauia keia Kanawai ma ka ia o kona hooholo ana.

            Hanaia a hooholoia ma ka Hale Ahaolelo, ma Honolulu i keia la 6 o Iune, 1848.

            KEONI ANA.                                                                            KAMEHAMEHA.

 

-------

 

HE KANAWAI HANA HOU A ME KA HOOPONOPONO HOU I NA KANAWAI NO KE DUTE.

            E hooholoia e na Lii o ka Ahaolelo a me ka Poeikohoia o ko Hawaii nei Pae Aina i ko lakou Ahaolelo ana; penei.

            PAUKU 1.        E hoololiia ,a a ma keia Pauku, ua hoololiia ka Pauku 6, Haawina 1, Mokuna 1, o ka Apana 3, o ke Kanawai elua o Kamehameha III., a e heluheluia penei; A hiki mai ka moku kalepa ma kekahi o na Awakomo i weheia e ke Kanawai, e hoike koke ke Lii moku i ka Luna Dute i ke kuleana i holo mai ai ua moku la iloko o ua Awa la, e haawi mai no hoi oia ia ia i ka palapala hoakaka i na ukana hooili a pau loa oluna o kona moku; aohe koe; a e hoohiki mai he oiaio ua palapala la; e kakau liilii no nae i na hoailona a me na helu a pau o na ukana, a me ka nui me ke ano o ka waiwai maloko, a me na inoa o ka poe nana i hooili mai, a i ole ia, o na inoa o ka poe e haawiia aku ana. Ina e hana ole ua Alii Moku la i na hana a pau i oleloia maluna, mawaena o na hora he kanaka kamamawalu mai hona hiki ana mai, alaila e hiki ke hoopai aku ia ia i dala, aole nae 'e oi aku i ke tausani hookahi.

            PAUKU 2.        E hoololi, a ma keia Pauku, ua hoololiia ka Pauku 3, Haawina 2, Mokuna 1, Apana 3, o ke Kanawai 2 o Kamehameha III ., a e lehulehuia; penei, I mea e loaa'i ka palapala hookuu i kekahi moku, e pono i ke Lii moku ke haawi mua mai i ka Luna Dute i ka palapala hoakaka i ka ukana a pau e laweia aku ana maluna o ua moku la, a e hoohiki mai ua oiaio ua palapala la, e kakau liilii no nae i na ukana a pau maluna o ka moku, a me ke ano, a me ka nui o ka waiwai oloko a me ke kumukuai, a e kuhikuhi okoa i na waiwai kahiki, okoa na waiwai maoli.

            PAUKU 3.        E hiki no ke haoia a me ka hoolilo loa ia no ke Aupuni na ukana hooili a pau i laweia mai maluna o kekahi moku ke kakau ole ia, ma ka palapala hoakaka i ka ukana lawe mai, a e hiki no hoi ke hoouku aku i ka moku a me ke Lii moku i na dala, aole e oi aku i ke tausani hookahi.

            PAUKU4.         Ina paha aole i hoikeia a i hoakakaia i ka Luna Dute ka waiwai a pau i kakauia ma ka palapala hoakaka ukana lawe mai, alaila hiki ke hooukuia ka moku a me ke Lii moku e like me ka nui o na dala o ia waiwai nalowale i hookoloia, a me ke Dute maluna a me ka uku hoopai, aole nae e oi aku i na dala hookahi tausani.

            PAUKU 5. E hiki no i ka Luna Dute ke ae aku i ka hoopololeiia i na kakau hewa ana ma na palapala hoike ukana lawe mai, a me ka palapala hoouka paha, ke maopopo lea ia ia, aole he manao hana ino mai, aole hoi hana kapulu nui wale; aka, e noi mai lakou e hoopololei mawaena i na la he umi mai ka la mai o ke kakau ana i ka palapala hoike waiwai lawe mai, a o ka palapala no ka hoouka ana.

            PAUKU 6.        E kakauia ma ka olelo Hawaii, a i ole ia ma ka olelo Enelani na palapala hoike ukana laweia mai a pau, a me na palapala no ka hoouku ana mai i ka ukana iuka nei, a me na palapala e ae a pau i laweia mai no ka Hale Dute.

            PAUKU 7.        Ina e kiiia mai ka palapala no ka hoouka ana mai ma ka Hale Dute, e hoike mai ka mea nana i hana i ka palapala hoouka mai a ike ka Luna Dute i na palapala kuai i kinohou a me na Bila o ka hooili ana, a e hoohikiia he oiaio.

            PAUKU 8.        E hiki ka Luna Dute ke olelo aku e laweia mai ma ka Hale Dute i hookahi ukana noloko mai o ka Bila waiwai i laweia mai iloko o keia Aupuni, a i hookahi hoi noloko mai o na ukana he iwakalua i kakauia ma kekahi Bila, aia no ia   ia ke kuhikuhi aku i ka mea e laweia mai, a nana no hoi e wehe a e nana pono ia loko, a o ke Lii moku, a o ka mea nona ka waiwai, a o ka mea nana i lawe mai, a o ka mea e haawiia aku na paha ka waiwai i hoole i ka olelo a ka Luna Dute, e hiki ke hoouku aku i hookahi tausani dala.

            PAUKU 9.        Aole e hiki i kekahi ke hookomo waiwai, a e hoomalu i ka uku ana i ke Dute, a e kau i kona inoa ma ka palapala hoopaa ma ke ano kumu, ke ole oia ka mea nona ka waiwai, a o ka mea e laweia ana ka waiwai i ka wa i komo mai ai ka moku iloko o ke Awa, aka, e hiki @ mau hana i ke kanaka ponoi o ka mea nona ka waiwai a o ka mea e laweia mai ana paha.

            PAUKU 10.      O na waiwai a pau i laweia mai iloko o keia Aupuni, aole nae i oi aku ke Dute mamua o elima hapa-haneri o ke kumukuai i kinohi, a laweia'ku ia waiwai, e hoihoiia i eha hapa-haneri ke waihoia ua waiwai la iloko o kahi waiho ukana o ka Hale Dute; a ke emi ole mai ke kumukuai malalo o na dala elua haneri a me kanalima ma ka Bila o ka hooili ana.

            PAUKU 11.      Aia hiki mai kekahi moku ma kekahi Awakomo o keia Aupuni, he waina a he rama, a he waiwai e ae ua pili ke Dute oi aku mamua o elima hapa-haneri o ke kumukuai i kinohi; a e hooili ana paha maluna i ka waiwai o ia ano, i mea e lawe aku ai, alaila e hoonoho koke ka Luna Dute i kona luna e nana aku ai i ka hooko maikai ana i na Kanawai no na Dute, a no ke Awa; E noho no ua Luna la maluna o ua moku la a pau i ka hooleiia ua waiwai la iuka, a i holo paha ka moku; a na ka moku e uku i ua Luna la i elua dala me ka hapalua no kela la no keia la o kona noho ana maluna o ka moku a e haawi hoi ia ia i ka ai a me kahi hoi e moe.

            PAUKU 12.      Aole loa e hooleiia ka ukana, aole hoi ka waiwai mailuna mai o kekahi moku, ma na Awa a pau o keia Aupuni, i ka la Sabati, a i kekahi la kapu o ke Aupuni; a ma na la e ae mawaena o ka hora ehiku o kakahiaka a me ka hora elima o ke ahiahi wale no e hoolei mai ai.

            PAUKU 13.      Ina o kekahi Luna o ka Oihana Dute, e hopu apuka, a e hoihoi wale paha, a e hooholo paha i ka olelo hoihoi wale, a e hope ole paha i kekahi moku, waapa, a waiwai paha, ina kupono maoli i ka hopuia, a e lawe paha ma ke ano lawe pololei a ma ka lawe ano e paha, i ke kipe , a i ka makana, a i ka uku, a i ke kokua paha i ka hana i haawiia ia ia e hana; e pili i ua Luna la i hana hewa pela ka uku hoopai, no kela hewa keia hewa i oleloia maluna elua tausani dala, a ma ia hope aku, aole loa oia e hana hou i ka oihana, aole hoi i ka hana malalo ae o ka Moi; a o kela mea keia mea e olelo mai e haawi, a e hoike mai, a e ae i ka haawi mai i ke kipe, makana, uku paha, i kekahi Luna a e hooholo i olelo apuka e ae paha me ia, e pili i kela mea keia mea i hana pela ka uku hoopai i elua tausani dala, me ka manao ole i ka aie aku a me ka lawe ia paha o kona, a me ka hooleiia'ku paha.

            PAUKU 14.      O ke Alii moku o ka moku okohola i hoike ole mai i kana palapala ae i ka hoolei mai i ka ukana nei ke oleloia aku, e hiki i ka Luna Dute ke hoopau aku ia ia, aole malalo o na dala he umi, aole oi aku i ke kanalima dala.

            PAUKU 15.      E hiki no i ka Luna Dute a i kona mea i haawiia ka hana, a i ka Ilamuku, a i ka Makai Nui, a i ka Makai, ke hopu i na moku, a i na waapa, a i na waiwai a pau i pili i ka haoia ia no ke Aupuni e like me keia Kanawai, a o kekahi Kanawai e ae paha o ke Aupuni no na Dute, mauka no a, makai no hoi, a ma na wahi a pau loa e hopu i mea e pau ai ka lawe malu ana mai i ka waiwai me ka uku ole o ke Dute, a o na moku a pau, a o na waapa, a o na waiwai a pau i hopuia pela, e hai a e haawi koke ia i ka Luna Dute e noho kokoke ana i kahi i hopuia'i.

            PAUKU 16.      E hiki no i ka Luna Dute a i kekahi Luna o ia oihana ke holo maluna o kela moku keia moku i kona komo ana a i kona holo ana aku a kekahi Awa o keia Aupuni, a i na manawa e ae a pau ke manao oia he pono, a e huli no hoi i ka moku.

            PAUKU 17.      E hiki no i ka Luna Dute a i kona mea i haawi aku a i ka hana i pau ka hoolei wale ana mai i ka waiwai me ka uku ole i ke Dute, a i ka Ilamuku, a i kekahi Makai Nui ke holo maluna o kela moku keia moku mawaena o na mokuna o kekahi Awa o keia Aupuni, ke loaa mai ia lakou ke kumu pono e manao ai ua hunaia maluna kekahi waiwai kupono i ke Dute, aole nae ukuia; ke hoike aku oia i ka palapala hookohukohu ke oleloia mai e hoike, alaila huli, a e hopu, a e hana paa i ua waiwai la.

            PAUKU 18.      Ina ua loaa i ka Luna Dute a i kahi Luna e ae o ia oihana ke kumu e manao ai ua hunaia kekahi waiwai i uku ole ia ke Dute, aia no ma kekahi hale noho, hale hana, hale kuai, hale lua, hale papaa, keena, moku apulu a ma kahi e ae paha, e hiki ia ia ke kii aku i ka Lunakanawai, a i ka Lunakanawai Haahaa paha, a e olelo aku ma ka hoohiki ana i na mea ona i ike ai, a ina i manao ka Lunakanawai he kumu io kona, e haawi ia ia i palapala huli, e komo ai oia iloko o ua hale noho la, hale hana, hale kuai, hale lua, hale papaa, keena, moku apulu, a o kahi e ae paha, a malaila e huli ai oia a e hoopaa i ua waiwai la; a ina kue mai kekahi, e wawahi i na puka, a me na pahu, a me na holowaa a me na umu, a me na laulau e ae, a malaila e hopu ai e lawe aku hoi i na waiwai i hoolei wale ia mai me ka uku ole ia o ke Dute, a e waiho aku hoi malalo o ka Luna Dute, e noho kokoke ana i kahi i hopuia'i.

            PAUKU 19.      Ina e manao ka Luna Dute, a o kekahi Luna e ae o ia oihana; he pono, alaila hiki ia ia ke olelo aku i ka Ilamuku, a i kekahi Makai Nui, a i ka Makai paha, e kokua ia ia ma ka huli ana a ma ka hopu ana, a o ka Ilamuku, Makai Nui, a Makai paha i hoole i ke kokua mai, e hiki no ke hoopai ia ia i elima haneri dala.

            PAUKU 20.      Ina i keakeaia, kuaia, a hoopilikia ia kekahi Luna Dute a o kekahi Luna o ia oihana. a o ke