Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 3, 22 June 1848 — Olelo Hoike na ke Kuhina Kalaiaina: ua heluheluia imau o ka Ahaolelo in ka la 27 o Aperila, 1848. [ARTICLE]

Olelo Hoike na ke Kuhina Kalaiaina: ua heluheluia imau o ka Ahaolelo in ka la 27 o Aperila, 1848.

Na na Lii Ahaohlo a niie ka e na Ma- i kwiinana o ko Hawaii Pae Aina, i akoakoa iloko :o\ ka A/uwlelo. i * ' . .. : " J Ke aku nei au ra oukou i na nioa e pili aiia i j ka'Oihana KnlaiaiiiM, no ka niakaliiki i pau iho nei i | ka ia I o 1848. — Mai ka la iho nei, p Cimrles E. Hitcheoek ka Puuku Paipalapala o ke Aupuni; ua kohoia oia e ke Alii T paui hakahaka no Janies J. Jarves i Kaa* iele aku la. ' Ia la haawimai o M' Jarves i hoike# na dala i loaa ia ia a uku ia'ku no h'oi mai :fca iiianawa i komo ai oia iloko o kela haha|L fuki i. ka la ana i haalele ai._ Eia ke 'waiho nei au i ua palapala la iniua o onkon/i ike oukou; ua hoailonāia Hē!tf IV Ma, ko oukou ike ana ia palapala> e inaopopo ananei ia oukou ka nui o na dula i loaa mar, Tnailoko mai o ka Oi- ( hana Paipalapala, ia Mr. Jarves e malama apa, ;eia i)o ■ $:27,254.44; a ia wa 110 hoi, -,t ia nui o na dala i | nkuia'ku, eia ho 032,"230.86;« ua emi ī na dala i lilo aku, eia no k4 emi %4,976t42. Ia \vsi no nae, nui ka hana a ua Pai * Palapafft nei * i hana ai no'ke Aupnni, aole hoi i palanalaia kekahi uku no ia hana ma kpia palapMa. hoike ii ka Lōna. . lii'a *i j uku pono ia keia ha*ia "a kfe Aiipunii jna like Die .na[ ■$<11,549.83.;. honhuilu keia, me na elaU. loaa i -kakaia, ma s kela» paiapala a ' ka Luiia f ei». ka uui §33,804, £7 f p. ua; na dala o. ke» Atspuni, v |!»enei «o-HalēPrfipalapnhC •.», * . ' 0 ka halē hou no ka i pteV>ia ma kela olelo hoi!*e inakahiki;; aa 4>aa ia ha{e. £ia i*& ftela i ):l > no ua hale'nei Wi." Nō ke. kokoke o a hale ! i Honolūlu Hals, nol.aila, ua oluplu ka hanft.a a lvuhina, a-ole'like uie kela Iy*le kahiko. .Mailiope mai o kela' olelo hoike mukahiki ua la^ei#-n«*,, k tpai B >setoria mai kekahi mpa me ka maikai; ua 1 10011 ui^ keia Pepa, a o na 'palapalii ī pa;ia, ua ULe me na palapala o na aina e; ua pilikia iki no kn Joaa ole o ka lako o na mea.e hana pono ai." *■ . . 1 ko'u manao, .o keia hale Paipalapala,-Jie mea"-īa e pono.ai. k.e "auafjOrto nafo malama ia ia 4 no ka mea, ua hikt,no ke.pāi i -na pa!apltfa i wa ana e manao ai, a e like hot'fti£kofta , ' . ' y Ma ka niana iloko a ka' \sVĪili6ntt tfd ke (iiia» nei, eia na daia i ho' na ".PilapaW ae $12,171.23 no keia* mikah&i *ia oi aku o keW makahiki, $81 1v43. ke komu o keia oi kēla olelo i hooholoia e oukoii iloko o ka Ahaolelo i ka la 15 o lune, 1847, e hoonai ana i'-k* u&u nb kekahi mau palapahi ae i ke v * - Elua PalapaJa Ae koai Kukala nm Hmioluhi Hei i laweia Hoko a 'f£47s-$5OO ka «ku no ka Palapala ae i fekak » wa; a no ka pii ana o ka uku $ 1.000, h«©kakLwfete n« Palapala -ee i ke kuli Kukafa i kiiia ¥hai no keia Ehakahiki: nolaiia, ua mnkeJie wa kela olelo i hoakakaia malwia e hoonui .ana t ka uku no ka Palapala'ae. I ko ? u (mjiiao, mahufifeua ka waiwai o ke Aupuni ke kuai ia'lpu iia Palaps)a ae i ke kuai Kukaia i kela mea i keia mefi, no ke.sso, o ka niakaluki, e uku e no nae a has.wj mai hoi i waiwai q'pau% iakōu e Kukala ai. CJ ka nui. o ka waiwai i nW Hpuoiulu iloko o ka makahiki 1,847, ua Jike m«b ī ela mai na niea Kukala. 4 *' ifl i luina e like rne fct <>lelo maluna iho, ina, ua puka ka waiwai p k« -i\upuni. peoei, Elua palapala ae i ke Kukala, . $50:āt$ 100.00 Dute o na \vaiwoi i kuai Kukala ' ia dala, . . . *2^85.00 Hui, . .$2,388.00 O na dala loaa mai i keia niauawa no keia hana ,<* 1,000 wale no. - » Eia na Pala;>ala ae i ke kuai a paur i laweia mai» keia Waihonaaku. Hale Kuai Kukaa, . . , . . . » £3 Kuai Liilii, . . . . .• . . £4 Kuai Kukaa i ka raina, ... . . B Kuai Liilii i ka rurna, .... . . 13 , \;i Hoiele/ . 6 Na Hule Ahaaina, . ... . . . 26Na Pnpa Bilidcia, ..... . . 6 Nn Hale M\iika, . . . . . . .10 *

Kuai Kukala, . . . . . 2 - Kuai Piele a Maaunu», . V . , 3\ Nupepn. . . . , . . . . .. 3 Ua hoo[)ii nui na Luna Aupuni ma Lahaina a me Houolulu; no Lahaina nae ka nui, no ke kuai ia ana'o ka tfia, iloko o ia wai na meii mai a ine na inea ona,' *Ua makaukau no wau e hoike aku iinua o'oukon no, keia m4u hoopii i na mea loaa ia'u/i ka wa a oukou e manao ai e noonoo i kpia mea, v a ke ake nei au e loaa ia oiikou kekahi rtiea e pau ai keia mea ino. Nui na*hana hou i keia i hala ae. nei> N.ui hoi ka maiwwa a rrffe.kn hana'i li|p i 'ke alanui," mai' Nuuanu a -Kooiau Wa ka paii. TO, ke ala i hanaia ma ka pftlr i kdia makajiiki, ua hanee rka ua, a nōlaila, ua k'hhiia* ke ala Hako o .ka paii;pati. Ua- lohi keia' hana ! rna ka pali* no ka mea, na ka *poe Lawehalā e h£Lna me. fnā lim», aot<s uua ka wawHhi me *ki p&uia. «Eiua |alanur i hanaia mai a i kfeia aono o Nuuanu/ \-i pono ka heie malaila; a o ke alanui kok-fc holo i like ai mai Nūuanu a i Kalihi. īliua'alahaka i ha- [ nāia a pak m£ kē' alanui mai HonoUilu, a NuuUau/a eia jna dala ililc» malaila .-Eia ka ipea :i.nuV?fi na dala lilt> no keia mīiu alahaka, no &a hiki 'ana inai 0 k'a wai nui'i ka w,a aole paa lea na alaiiaka, e Kke me ka wai i. hoohmlo i na ala haka kahiko. V j lVla'Haui, ua hanela kekahi mau aianui hou ame na hoir, a me na mēaJiou-e ae; na ka poe [halft'kti hui ,o ka haha., Ma Lahaina, ua h&nhia ~he 1 Halfe 'Pakuai, £ he Hale Paūda, a.iiie nd nie&i? ae ilo--lio t>lta Paprtj.« *; - • O na o!e(ō liōike makajiiki o na Kiaa'w>a o ,fC3.uai & mfe llawaii no'na "Ua hanaia a pa& he Hale. no'ka Poe Liiwehala ma Hilo. | 0 ib4 alanui maikai< he mek m?|keiiiāke nui ia auar>ei Ma keia wahi wahi, ke'iiiahiiii na «ina waihō *wate, a loaa mai ka waiwai laWe aktt e knai m« na ainir e. 'Nolaila, ke maliemake nei avi, e haawi mai oukōu ia'u ika moa : e hiki ai ke Hana ina Alanui ame na' Al% bak,a. . , • . ':;l '■ 0 ' ~ Iloko g"keia maka-Hiki i hala ,ua hanaia he' nei, ma kahi ainaj>J&e Aupuni keia hale, a i>a kokoke ina Uapo. Malalo oua hale v nei, ua liauaia ka waihpna wai no na Moku. Ma ka biula i «kahe mai ai kela o ka waihona wai ijia ka Hikina Akau o Kulaaiakauhaie. Ke kahe . nei no ka wai i, ktjia manawa, a i ka n&oa aku, he mea m e puka mai ai fea wai\\ai. Eia na dala i iilonokeia Waihofjft Wafiw,ai,. $12.647. Ua h3.riclia. htn fjTiite Pauda iloko'o _lv& Papu Jma Honolulu ,ne*r A heihale paa loa ia, olia akoakoa ka haku. *Ke hahāia n&i hoi hē hale hou no kā poe LnweKala ma Ua wahi la no; eonō keena "maloko, Ua pio ia malūna oka pohaku. A paa kei& iiaie,' kupouo loa 1 ka mea-i harraia'i. Ke hanaia nei uō hoi he Haie Dut*?; he haie na no ho< ia ma Hoholulu nei, ua pati ka h£hlUi' anao ka pohaku. O kona ioa hfe nhe 40 kapuai lauia', ekolu papa hele maloko. Na na ka> naka mapli wale no % i haliavi na pahaku. . I o, lune, oJelo ka Luija Awalo Honolulu nei, ke piha mai ne[ ke Avva i ku lepo o lie* Kahawaip •Nuuauu* kekahi ouia e hoie e hana, a e hoakaka j»aij ka- mea e ai, eia, o Kapena JLe Borgne' no< ka Moku Mauaw| Farai\i ,"S>a^c^lle^ , $ai|Jiōjrio ka Manewa [nta.nia «ae lja mi Mahaloia Wūt% Lee. plelo nai 6e "paie wki e §fMiQfc «i» i mea e kahe oie (nai ai4a lepo rajfcita, a ua iike me ka:Jakoujolelo.. j , Ua hanaia no hoi kekahi mau Pa no na Holoholona hele hewa, ma kela wahi keia wahi o keia Pae Aina. O ke Kanawai pili i na holoholona hele hewa i hooholoia iloko o ka oukou Ahaolelo i ka la 7 o Novemaba 1846, aole i hooko nui ia a hiki mai i keia mau malama eha i hala iho nei. Ke manao nei no hoi au, a lawa pono keia mau pa holoholona ma keia mau Mokupuni a maopopo hoi na Kanawai pili i na holoholona hele hewa, alaila, pau ka hoopii ana o ka poe mahiai no keia mea. He aina mahiai keia mamua, a no ke komo wale ana o na holoholona nunui, nui na pilikia no ka nele i na mea e paa ai na aina i ka pa. E kaumaha auanei paha na mea holoholona i na Kanawai hoomalu i ka poe mahiai, ina pela e pono ke hoololi hou ae, aole nae akaka ka hewa o ia mau Kanawai i keia manawa. Eia ka nui o na Mare i mareia i na Kahuna Pule o kela aoao a me keia aoao iloko o ka makahiki 1847,

. . v 490 Maui, . . , . . £61 Molokai, . . . . 65 Oahu, . . , . . .. 506 Kauai, . . . 113 Hui a pau, . ... M&l Ua emi na'mare o keia makahiki i na nmre iTOakākaia i kela makahiki 1846, 3CO a keu ke emi. E like me ka'u kauoha, ua paiia kekahi mau pala ? pala hoopaa, no m.a. haole, i mea e ko ai, ke Kanawai Mare i hooholoia e oukoii, i ka la 7 o Sepatetaaba 1847; aia no ia mau palapala iloko o ke Keena Kalaiaina ma HonolUlu nei; aia ia penry S. Swinton i Lahaina, a ia Benjamin Pilihan ma HiloJiekahi. Pono paha ke hana hpu i kein Kaaawai. , O ka mii o na kailaka Hawaii holo i kāhiki iloko o ka makalliki 1847 i'hoakākaia nmi, eia no, J -■. mā Lahaina, \ , . . , 4 j o > ina Hdnolulu r . • , . 247 ' Hui'apaii, . '' . 6.^ " Ua oi ftir(niua 6 kela 1 makahiki 125. O kefcahi poe hāpa loa o keia poe holokahiki, he mau haole lioohiki. Eiā ka nui o na Makai i. lioiktia ma»keja Pae Ai'na, * " *\ " v . .Hawaii * ; , • • . t &0O 1 ' Maui, Molokai, .Lanai, - ; . ; /' £08 I . Oahu, /. ./ . . ; v ... . " d()8 . i Kauai, . ,1 . . . . " 80 | • ; • ' "Hui pau loa, . . . , 991 Aole i f)oonohonohoia na &Qa £ like me'Jta oklo ke K-anawai; ua like 'pu na kofc i keia wq fne kela ma» kahiki martoiia. v O.ka* nui o r.a koa ma • OaKu* nei i hoakaliaia n\ai,e ka Jlea Hanohano ke Kiaaina,. 629; Uuku na. puali koa ma nā iVlokupuni e 'āe. * Aole no hoi j. hanaia e like. ine a .ka Moi »imua o oukou i ka. l.<»omaka ana o kf»ia, 4 na koa, pu&lu tna rta Kulanakaufj|i)6 mai^ kai io w6 ia keNhaha' aole'nae $im -fceia.i ke Aaia W. - m i nt na mea kaua nsa k$ )afcf>u wa'hiki no hei ia'u ke h'oikē aka iiiea i ka a oukoti«e mukemake ai. . Aole nui'iia lIMI9 F ke* « lf£« me na makahiki i' D g! o na haole hoohiki i ka 3f o Uamlū (847, he 9-i; » iloko o ><!&' 1 80. 0 na haole hoohlki af pdii l6af. ™rldfS& i!ioihōiif Wi ai ke A Ul ītoi,;»od.- Oiki j3u! wahine VAtoo' flfcW \ik ¥?wVi^( A. • 1 kuu napa aiw, i kei*poie hōakHmnwn* o kakoū, o4 ponwikai keia mh ko ka pono * me ko ke' kino. Dta£ iMe&K- tte'fir wkhi. ua hoihoi ū» kou i ke kol'uā f nk kuK*W na hkoa nMikai a ae. Ma lea Imahiai, ot di itkt Kkou maiouk o d% kimaki mMi, * -di mo k* ike !ktno hoi j k%olelo $*wau, * • ' lo'u manao ia feoe hon ae i ke KanAmi nii*dbno »* |Se' ftoopono, teoho»a pauiia hjki elua e Uke iiia k<iim wa, '1 kwM mahmoa om ana 1 k<4aoihafta«6 ka hoohiKi * ua m&wkwīU a*e hoikē aku ia oukoii <%oleia Kaqawki e iloho nei, a ke paipai nei au ia e noonoo kc>r .ke- i Weis-wea. ; . • " •; Q Kanawii no* hoo!tili i keia mana»*a e noh« nei, rto!& |KRv6 loi ka hoOßO*ana, nōlnilu kekahi lilikui ppnA ole a haKaliH ttbko o ka % u Oihana. • Jffoko o \rtakahiki i hala ne nei, ua holo ka hana no ni Palipaia Moku; o ka hoo(ilo ana i na palapala moku maniua, aw?ka haawl aim i na palapala hou. Eia ka nm o ha ton& o na Moku i kauia i ko kakeu hae» Na toua o naMoku, lanuari 1,1847, 1,578 lowu " " u M*raki3l; 1848, 2537 tona. O oi o na tona iloko o na maianm 15 he 959 Lon», oia hoi 60 hapahaoen. O ka nui o na Moku i paiapalaia, he 74. Eia wau ke paipni nei ia oukoū e noonoo i ke,K»» nawai o na Palapala Moku, pono p*h& ke ae. Ma ka haoa ma u» akakA ka j>ono ok% nui ka piHkia np ka maof>opo ole. E hiki no ia'u ke hai iku k out kou | na mea e maopopo ai Jia pono ole o keia Kaaawai ke makemake H»i oukou maliopo. Mt • m uioku e hoohoio ana ma keia P*e Ai* na i |oaa kl Pala|xi(a ae, he 50, a o na da!a i msi

o na Palapala Ac i i;;al>ahiki i pau i ka la 31, o Marāki ihn riei he h£so< O na <iaia i lo.ia niai no ka ia kapn o ke Aupuni i keia uiakahiki. he S kvo7.S f x ua oi keia inaniua o i;a dala v ioafv i kela makahiki inamua no ka ia; $7(33.55". Eia ke kumn o keia oi ana, no ka inakaukau o ka ohi ana. 0 ka rnii o iia Palapala Alodio i haawiia'ku īloko o keia makaliiki i pau ikaia 3 o Maraki, he-68. He 52 na pa'apwla aloelio no iea aina kupono i ka mahiai, "•a ua- hoolilnia'ki!' m r akila -na eka 2.360. O ka nui: o na Palapala HoohinaUma Anm i keia makahiki 9, Ēkolu no na alna mahi, a. iloko o ia mau aina, 135 eka, hui me kela maiuua, 3,100 e4a aina i iīlo aku i keia ninkahiki» Eiiina hoi Aloelio i "haawiia iio na aina i hoonaia e ka Poe Hoona Kuieana Aina, no ka makemake o ka ia mau kuieana. 1 ka la 18 o I>ekemaba i hala aku nei; ua kohoia kekahi Poe Luna e ka Moi a ine ka Almkukakuka Malu. e mahele i na Aina o ka Moia me na "I.ii a me na Konohiki. Eia no ua Poe Luna nei. Keoni Ana, (r. P. Judd. M. Kekuanaoa, a me lona Piikoh I. ka lako'i hana ana, ua niaheleia.na aiua e like nie ka oluolu ia lakou a pau; ua akaka keia,ma ke 'kope p ka lakou palapala hoike a'u e waiho nei. imua o oukou ma ka Papa, ua hoailonaja,Helu-2. Eia kekahi manao ia oukou,- e koho onkou i kekahi Lunā ; a i kekaiu mau Luna paha, no na aina o ke Au]>uni, a nana e malama a e kuai paha i ka aina.I ka la 14 o Feberuari iho nei. j>au ka wa i fyakakaia e haawi mai ai«.ia Kuleana Aiha imua 'o ka Poe Hoona ?Cujeana; a eia ka nui o na Palapala Kuleana e waiho ana imua o ka Poe Hdona ia la 10,735, no na haole 300. i T a lianaia e, ka Poe Hoona 939; 97 kuleana i hoohoioia. a^h.e-() i hookoia. , . Ma kej>ahi olelo i hooholoia iioko o ka Ahaolelo i ka la 1 o Mei, 1817. waiho iki iā ka Oihana Kokua Lunakanawai, a o kekahi- inaū hana e pili āna īlaila, ra I\poiliia maluna. o r u. ■ No keia hana i haawna mai ia'u, vvaih6 nei'aii jna ka'Papa i kekāhi palapala hoike a F[enry Sea ka liamuku o keia Pae Aina, no lja makahiki i pau i ka la 31,. o Mamki; a me kekahi hoike a J'ohu Jasper ke Kakan Kope, mai ka la 8 o Mei, 1818, a hiki i Maiaki 15, 1848, ua' hoailonaia kesa mmi palapala, Helu 3, a me ka Helu 4. O na Dala*i loaa māi o ke Keena Kalaiaiua, iloko q mak"ahikr, a i haawiia iloko o ka i)ala,o ke Aupuni, eia no, 1T.*236.69;- ua pau ika hoakakaia ma keia pepā a'u e waiho nēi mā kā Papa, ua hoailonāia Helu 5. v