Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 4, 3 July 1848 — Page 14
14 KA ELELE HAWAII, IULAI 3, 1848.
---------
kaia iloko o kuu olelo hoike i kela makahiki iho nei, penei, he pono no ke ae aku i na haole ano maikai, a me na haole lawelawe liana, ke noi mai lakou e komo mai a e noho maanei, a e haawi aku no hoi ia lakou i na mea e oluolu ai, ke hoia lakou i ke Aupuni o ka Moi e hoomalu, a e noho lakou me ka malama i na Kanawai, a me ka oluolu i na pono i loaa ma na olelo Kuikahi.
O ka manao paipai i na haole i hoakoakoa iloko o ka'i olelo hoike i kela makahiki, e hana lakou i Luakini Epikopa, ua lilo ia i mea ole.
Ua aeia mai me ka oluolu ko ke Alii Luna i kauohaia no ke Aupuni o Peru o Thomas R. Eldredge kona inoa e ka Peresidena o ua Aupuni, o Castilla kona inoa, a ua hana no ia i kana hana mai ka malama o Sepatemaba mai. Ua makemake ke Aupuni o Peru e hana i Kuikahi oluolu me keia Aupuni.
Pela no hoi ka makemake o ke Aupuni o Guatemala i hoakakaia mai e ka Peresidena, o Rodriquez kona inoa.
Ua waiho wale ia ko lakou launa pu ana me ke Aupuni o Mesiko no ke kaua me Amerika Huipuia.
Ua mahuahua iki aku ka holo aku a me ka holo mai i Kalifonia i Oregona a me ka aina o Rusia Amerika. E mahuahua auanei ko kakou kalepa ana me keia mau aina, a me na aian e ae, ka nui ka mahiai ana maanei. Kupono keia Pae Aina i kela mau aina i hoakakaia maluna no ke kokoke a me ka waiwai loa maanei, e like me na Mokupuni, i kapaia, na Mokupuni Inia Komohana i na aina i Europa; a ina i paumi na kanaka e noho nei ma keia Pae Aina, loaa no ke ola a me ka lako ke naauao ka hana ana.
E emi hope paha auanei keia Pae Aina a e holo mua paha iloko o ka pomaikai, aia no i na kanawai a oukou e kau ai no na aina mahi o keia Aupuni.
E Ola ke Alii i ke Akua.
---------
Na ke Aupuni.
---------
HE KANAWAI E HOAKEA AI I NA HAAWINA E HANA AI KA POE LINA HOONA KULEANA AINA.
No ka mea, ma ke Kanawai i kauia, e pau e ana na haawina e hana ai ka poe Luna Hoona Kuleana Aina mamua o ka halawai hou ana o na'lii i ka Ahaolelo a me ka Poeikohoia. A no ka mea, ua mahuahua nui ka hana o ia poe, e pono ai ke hoakea ae i ko lakou haawina; Nolaila,
E hooholoia e ana Alii o ka Ahaolelo a me ka Poeikohoia o ko Hawaii nei Pae Aina i ko lakou akoakoa ana e kau Kanawai.
PAUKU 1. E hoakeaia ka haawina o na Luna Hoona Kuleana Aina, a ma keia ua hoakeaiahoi, no ka manawa, mai ka la eha aku o Feberuari M. H. 1849 e pono ai ke ninaninau pono aku, a pololei loa, a me ka hooholo loa no na kuleana i laweia mai imua o ua poe Luna la.
PAUKU 2. E hiki na Luna Hoona Kuleana Aina ke koho i poe Luna malalo o lakou no kekahi Mokupuni o ko Hawaii nei Pae Aina, na lakou e hoopaa i ka olelo o na hoike no na Kuleana Aina i hoikeia imua o ua Poe Luna Hoona la; a o keia poe hope Luna , mahope o ko lakou koho ana e ka poe Luna Hoona, e lilo ia lakou ka haawina hoopaa i ka olelo a na hoike, a e koi aku i ko na aoao a me na hoike e hele mai imua o lakou, a e hoohiki i na hoike, e like me ka haawina o ka poe Luna nana lakou i koho.
PAUKU 3. E kauoha ka poe hope Luna Hoona ma la Buke ua kakau pololeiia, a e hooili mai i ua Buke la, i ke kakauolelo o na Luna Hoona ma Honolulu, a i ole ia i ke kope o ia olelo a na hoike, ua hooiaioia a wepaa, ke pau ka hana a paa na olelo, a ke kauoha aku ua poe Luna Hoona la e hooili mai.
PAUKU 4. E ukuia kela hope keia hope Luna Hoona, i elua dala o ka la no na la a pau ana e hana ai ma ka hoopaa ana i ka olelo a na hoike.
PAUKU 5. E kaaia keia Kanawai, a lilo i Kanawai o ka aina, mai ka la aku o ka hooholo ana.
Hanaia a hooholoia ma ka hale Ahaolelo ma Honolulu, i keia la 13 o Iune, 1843.
KEONI ANA. KAMEHAMEHA.
---------
HE KANAWAI E HOOKI AI I KA ONA NO KE KUAI ANA I KA MEA I KAPAIA HE "BIA."
No ka mea, ua nui ka hoopii ana mai no ka ona ana i puka mai no ke kuai ana i ka mea inu awaawa, ua komo paha ka awa, a me ka baka, a me na mea ona a me ke ino a ae, a kapaia e na mea hale Ahaaina he "Bia," Nolaila,
E hooholoia e na'lii o ka Ahaolelo, a me ka Poeikohoia o ko Hawaii Pae Aina i ko lakou akoakoa ana e kau Kanawai; penei,
PAUKU 1. Maloko o keia Aupuni o kela mea keia mea hana i ka mea inu e ona ai i mea kuai, e pili ia ia ka uku hoopai i elima haneri dala, a i hookaa ole mai oia, e hoopaaia oia e hoohanaia i ka hana ikaika no ka manawa, aole e oi aku i na makahiki elua.
PAUKU 2. O kela mea keia mea i loaa ole ia ia ka palapala kuai rama, a kuai a haawi paha ia hai i kekahi me ainu e ona ai; e pili ia ia ka uku hoopai elima haneri dala; a i hookaa ole mai oia, e hoopaaia oia a e hoohanaia i ka hana ikaika no ka manawa, aole e oi aku i na makahiki elua.
PAUKU 3. E kauia keia Kanawai i ka la i hoolahaia ma ka Nupepa Polunesia; aole hoi e lilo kekahi olelo o keia Kanawai i kue i na Kanawai e noho nei no ke puhi rama.
Hanaia a hooholoia ma ka hale Ahaolelo ma Honolulu i keia la 12 o Iune, 1848.
KEONI ANA. KAMEHAMEHA.
-----------
HE KANAWAI E HOOPAI AKU AI I KE KUNI KOLOHE ANA O NA HOLOHOLONA.
No ka mea, ua nui ka ino i puka mai no ke kuni ana o na holoholona i ka hoailona o hai, aole ka mea nona ka waiwai; Nolaila,
E hooholoia e na'lii o ka Ahaolelo a me ka Poeikohoia i ko lakou akoakoa ana e kau Kanawai.
PAUKU 1. O kela mea keia mea, ua ikeia kona kuni ana, a hoailona ana ma ke ano kolohe, maluna o kekahi bipi, lio, miula, hipa, kao, a holoholona e ae, no hai ka holoholona, aka, ua kuni oia i kona hao iho, a hoailona oki paha, a i ole ia no hai ka hao a me ka hoailona, a hanaia keia i mea e lilo ai ka waiwai nona iho, a no hai paha, e hookolokoloia oia, a i ku i ka hewa e hooholoia pela, a e hapaiia oia i na dala, aole e oi aku i ka haneri, no ka bipi hookahi, lio, miula, hipa, kao a holoholona e ae i kuniia a i hoailonaia pela; a e hoihoi no oia i na holoholona i ka mea nona ka waiwai a i ole ia, e pani ma ke dala. A i uku ole mai oia e like me ka hoopai ana, a hoihoi ole paha i ka holoholona, a i nele paha i kekahi o ia mau mea, alaila e hoopaaia oia a e hoohanaia oia i ka hana ikaika, no ka manawa i hooholoia e ka Lunakanawai, aole nae e oi aku i na makahiki elua.
PAUKU 2. E lilo keia i Kanawai, a e kauia maluna o ka aina, mai ka la aku o ka hoolaha ana maloko o ka Nupepa Polunesia.
Hanaia a Hooholoia ma ka hale Ahaolelo ma Honolulu, i keia la 12 o Iune, 1843.
KEONI ANA. KAMEHAMEHA.
----------
HE KANAWAI NO KE KOHO ANA I NA KAHUKULA HOU AKU.
E hooholoia e na'Lii o ka Ahaolelo a me ka Poeikohoia o ko Hawaii Pae Aina, i ko lakou akoakoa ana e kau Kanawai.
PAUKU 1. E hooponoponoia ka Pauku 10, Haawina 3, Mokuna 2, Apana 3 o "ke Kanawai hoonohonoho i na hana i haawiia i na Kuhina Alii," a ma keia Kanawai ua hana houia e heluhelu penei,
PAUKU 10. E hiki no i kela kanaka keia kanaka, ke kuuia, e uku nae oia i ka Lunahana, a i ole ia i ka Lunaauhau paha o ia wahi, a i ka Hakuaina paha, ina nana ka hana, i hapawalu no ka la hookahi; mamua o ka la hana e uku ai; aka hoi, e hiki no ika mea ku i ka auhau hana o ke Aupuni (poalua) ke pani mai no ka makahiki okoa ma ka uku ana, ke uku mua kau oia i ka Lunaauhau i na dala maoli elua, a i ole ia, i na dala ekolu ma ka waiwai; e anaia nae me ka dala e like me ka olelo a ke Kuhina Waiwai, a e haawi ka Lunaauhau i kela mea keia mea i pani mai pela, i ka palapala hoakaka i ka loaa ana mai ia ia i ua mau dala maoli la elua, a i ua mau dala waiwai la ekolu, a ua hookuuia'ku ka mea nana e pani mai pela, aole ia e hele aole hoi e uku no ka auhau hana, no ka makahiki hookahi mai ka la aku o ke kakau ana o ka palapala hookuu. E kakau pololei na Lunaauhau ma ka Buke no keia hana ana a e hoike aku i ke Kuhina Waiwai ma ka pau ana o kela hapaha keia hapaha makahiki, e hoomaka ana ma ka la 30 o Sepatemaba 1848, he okoa ka hoike ana i ko lakou uku ana aku o na Kumu e like me ka palapala kikoo o na Kahukula.
PAUKU 2. E hoopauia, a ma keia kanawai ua hoopauia ka Pauku 2 a me ka Pauku 3, o ka manao i hooholoia e na Lii Ahaolelo, a me ka Poeikohoia e na makaainana no ka Auhau ole a me ka hele ole i ka ahan o kekaho poe i hooholoia i ka la 12 o Okatoba 1846; a o ka Pauku 1, o ia manao e hooholoia ua hooponoponoia, a e heluheluia; penei.
PAUKU 1. Ua kuuia na kia a pau i kakau ponoia ke koa e na Kiaaina, a me na makai ua hookohukohu pono ia, aole nae e oi aku ka nui mamua o ka mea i aeia e ka Moi ma ka Ahakukakuka Malu, aole lakou e uku i ka auhau kuni, aole lakou e uku i ka auhau hana, aole hoi e kiiia lakou e hele i ka hana ma na la hana no ke Aupuni i oleloia ma ke kanawai.
PAUKU 3. Ua hooponoponoia, ka Pauku 1, Haawina 3, Mokuna 2, Apana 3 o "ke Kanawai hoonohonoho i na hana i haawiia i na Kuhina Alii," no ka auhau hana, a ma keia ua hoololiia a e heluheluia, penei,
PAUKU 1. O ka auhau hana i oleloia malalo e piliia i na kane kanaka maoli wale no i hanau i na makuahine Hawaii, na mea hoi malalo o ka Moi, ua umikumamaono makahiki a keu paha; aka hoi, aole e kauia keia auhau i ka poe i mai a i na elemakule nawaliwali loa, a i na mea i kuuia e na Kanawai.
Hanaia a hooholoia ma ka Hale Ahaolelo, ma Honolulu, i keia la 15, o Iune 1848.
KEONI ANA. KAMEHAMEHA.
---------
Na Palapala Maoli.
-----------
KA HANA PONO PLE O AIKANE.
Kailua, Hawaii, Mei 25, 1848.
Aloha oe e ka Elele; Eia ko'u wahi manao ia oe. E hoouna aku oe i ka Elele, ke kaa ahi mama i ka lawe i kuu wahi ukana ma kela wahi keia wahi o ka moku puni Hawaii.
Eia ka mea, i ka la 19 0 Mei, oia hoi ka poalima, la kula oia hebedoma, i ke kakahiaka o ka poalima, loaa iho la i ka mai kekahi kaikamahine opiopio i ko makou kula ana, i ke kakahiaka, e noho ana no oia a hiki i ke kula ahiahi, hea aku la au i ka inoa haumana, pau mai ka nui i ka hele a koe kela. Ninau wau, "auhea o Kanohoanu? I mai la ke kaikaina, "ua make i ka mai." Ninau aku la au, "Heaha ka mai?" Alaila, kii ia aku la ke kahuna lapaau, o Aikane ka inoa, a i kona hiki ana mai i kahia ua mai nei, hoomaka oia i ka hana; i ka hana mua ana, hanai i ka laau maloko a pau, hamo mawaho, a pau ia mau la i ka hana ia e ia; aole nae i loaa ka oluolu o ka mai, i kana hana ana. Mai ka la 19 o Mei ahiki la 25 o ia malama, alaila, ike makou i kana hana wahahee a me ka hoopunipuni nuil peneia, ninau aku la ia i ka mai, i aku la ka mai me ka ike ole a me ka naaupo, aole oia i manao e hoopaaia ana kona hanu, a me kona ola. Alaila, ninau ua wahi kahuna nei i na makua o ua mai nei, i aku la, "aole o oukou kapa?" i mai la na makua, "he kapa no," Alaila, nonoi mai la ia, i mai la, "ho mai." Alaila, hoouhi iho la oia i ke kapa iluna o ua mai nei; peneia ka uhi ana, he mau kihei lole pili maloko loa, a mawaho iho o ua mau kihei pili nei, he kuina kapa maoli. Eia nae ka nui ma ke kuina kapa hookahi, elima kapa ia, a elua hoi kuina, he umi kapa ia, pela ka uhi ana a paa loa ua mai nei, a i kona paa ana i ke kapa, aole ona wahi hoomaha iki, aole loa no, a i kona paa ana iloko, hea mai la ia ma ka leo nui, "pau kuu aho, pau kuu aho;" alaila, hea mai la kela i ua kahuna nei, oia hoi o Aikane, i mai la, "pau kuu aho, e Aikane, pau kuu aho," aole mae he ekemu o ua kahuna nei, i kana hea ana mai; alaila, hea mai la oia i na makua ona, peneia kana hea ana i ka makuakane, e Ipunui, "e wehe ae oe i ke kapa, make au." Alaila, iho la ua kahuna nei i ua mai la, 'aole e hiki ia lakou ke wehe i kou kapa, aia na'u e wehe, alaila hemo.' Alaila makau na makua a me ka nui o na makua e noho ana, i ka olelo a ua kahuna hoopunipuni nei. Kainoa he pono kena a he ola, aole ka! o ka make ka hope, i ka uhi mua ana he hora paha o ka waiho ana iloko o ke kapa, a i ka wehe ana ae ua kokoke ia e make; a kamau iki kona wahi