Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 4, 3 July 1848 — Page 16
16 KA ELELE HAWAII, IULAI 3, 1848.
-------
Na Ke Aupuni.
-------
KUIKAHI ME DENEMAKA.
No ka hooiaio ana i ke Kuikahi iwaena o ke Aupuni Hawaii, a me ke Aupuni o Denemaka; ua hanaia keia Kuikahi e R. C. Wale, ko ke Alii Kuhina no ko na Aina e, ka me ai kauoha pono ia e hana i keia hana, a me Steen Anderson Bille, ke Kapena o ka manuwa Galathea ke Alii o Denemaka, e like me ka olelo a kona Alii e imi i na mea e pono ai na moku a me na kanka kalepa no Denemaka. Ua kakauia na inoa ma Honolulu i ka la 19 o Okatoba, 1846.
--------
O wau no, o KERITIANO VIII ., ma ka lokomaikai o ke Akua, ke Alii o Denemaka, ka Haku hoi o Sleswig, Kolsteen, Stormarn, Ditmarsken, Lanenborg a me Oldenborg:
Ke hai aku nei, ua heluhelu, ua imi hoi i ke Kuikahi, i nahaia ma Honolulu, i ka la 19 o Okatoba i keia makahiki i hala iho nei, iwaena o R. C. Wale, ke Kuhina o ka Moi no ko na Aina e, a me ke Alii o ko'u manuwa. 'Galathea,' oia hoi ko'u Puuku a he Kapena manuwa hoi o'u, Steen Anderson Bille, he Alii ma ko'u aoao no Daneborg, a penei hoi ke ano nui o keia olelo:
No ka makemake nui ia o ke kuikahi, a me ka olelo ae like iwaena o Denemaka, a me ko Hawaii Pae AIna, nolaila, a no ia manao, ua hooholo maikai ia keia mai Pauku iwaena o na Aupuni o Denemaka, a me ko Hawaii Pae Aina, a ua kakauia na inoa.
PAUKU I. E mau loa kau no ka malu, a me ke aloha iwaena o ka Moi, ke Alii o Denemaka, a me ka Moi, ke Alii o ko Hawaii Pae Aina, a iwaena hoi o na hooilina, a me na hope o laua.
PAUKU II. Ma na kuleana maoli, a me na kino, a me ka waiwai, e hoomaluia ka poe o ka Moi, ke Alii o Denemaka e noho la malalo o ke Alii o ko Hawaii Pae Aina e like me ka hoomalu o ke Alii o ko Hawaii Pae Aina, e like me ka hoomalu ana o na kanaka maoli; a ke ae aku nei ke Alii o ko Hawaii Pae AIna, e haawi aku i na kanaka o Denemaka i na pono a pau, a me na pomaikai i haawiia i keia manawa, a i kekahi manawa mahope aku paha, i ko ka aina i aloha nui ia.
PAUKU III. E pili ka hoomalu ana o ke Alii o ko Hawaii Pae Aina i na moku o Denemaka, a me na'lii moku a me na luina, ma na awa, a me na wahi ku moku o kona Aupuni. I ka manawa kaua, e hoomalu ikaika ia lakou ke mea mai na enemi o ke alii o Denemaka. Ina ili kekahi moku ma kkauwahi, alaila, e hooikaika loa ko laila poe Alii, a me na luna o ke alii e kokua ia lakou, i hao ole ia ka waiwai. O ka uku no ka hoopakele ana, e hooholoia mamuli o ke kanawai nui no ka hoopakele waiwai. Ina he hoopaapaa alaila, na na mea i kohoia e na aoao elua e hooholo i ka olelo no ia uku.
PAUKU IV E keakea na luna o kela wahi keia wahi me ke ku e ikaika aku i ka mahuka ana o na luina, mai na moku o Denemaka mai, a e like me ka mea hiki ia lakou, e hopu, a e hoopaa i na mahuka, a na na kapena, a me na ona o na moku e uku i ka lilo ana, e like me ke kanawai. Aole no e hana oolea ia aku na mahuka, a e hai koke ia'ku ka hopu ana i ke Kanikele o Denemaka, e like me ka Pauku 6 o keia kuikahi.
PAUKU V. E aie ko Denemaka poe kanaka e hele mai, a e noho ma na wahi a pai iloko o ke Aupuni o ke Alii o ko Hawaii Pae Aina, ke loaa nae ka palapala na ke Kanikela o Denemaka mai, e hoakaka ai he poe kanaka pono lakou, aole nae e pono ia ia ke haawi aku i ka palapala e like me ia ia hai, i na kanaka ponoi no o ka Moi, ke Alii o Denemaka.
Ina makemake na luina o Denemaka e noho ma keia Pae Aina, e loaa mea i ke Kanikele Denemaka ka ae o keia Aupuni.
PAUKU VI. Ua ae like ia, e aoia mai ke Kanikele Denemaka e hooikaika nui i ka hoopau i na hihia me na kanaka o Denemaka, me ka hoopii ole mai i na Ahahookolokolo, a ina i laweia kekahi hihia imua o ka Ahahookolokoloko no na haole, na ka Lunakanawai o ia Aha e hoike koke aku i ke Kanikele Denemaka, a ina i hoopaaia na luina, a me na kanaka o Denemaka no ke kolohe, a no kekahi hewa, na ka Lunamakai, a i ole ia, o kekahi kanaka e ae o na makai e hoike koke aku ia ia i ua paa ana la.
PAUKU VII. O na mea ulu ma Denemaka, a me ka waiwai e ae maluna o na moku Denemaka, a laweia mai maluna o kolaila moku, ina i aeia na moku o ka aina e ke lawe mai, alaila, aole hiki ke hookapu, aole hoi lakou e uku i ke dute a oi aku mamua o ko ka aina i aloha nui ia. Ina hoanoeia ke dute i kauia maluna o ka waiwai, aole e hookoia, a hala na malama umikumamalua mahope iho o ka hai mua ana ma ke akea.
PAUKU VIII. O ko Denemaka mau mea kuai, a me ka waiwai a me ka ukana i laweia mai maloko o na moku o Denemaka, ina oi aku ke dute mamua o elima hapahaneri, e aeia ka waiho wale ana i kela waiwai mauka nei malalo o ka palapala hoopaa, a e uku i ke dute maalo wale no.
Mamua o ke kukulu ana o ko Hawaii Aupuni i na hale papaa no ua waiwai palapala hoopaa, e aeia ka waiho ana o ko Denemaka mea kuai, a me kolaila waiwai, a me ka ukana i laweia mai ma na moku Denemaka, iloko o na hale papaa o kanaka, malalo o na sila, a me ka malama ana o na Luna dute Hawaii, maluna nae o ka mea nana ka waiwai, a o kona hope paha ke kaumaha o ka malama ana.
PAUKU IX. E haawiia no na moku Denemaka, na lakou e kuai i ka waiwai o na moku, a i kekahi hapa paha, ma na awa komo a pau o ke Aupuni Hawaii, na awa komo o keia wa, a pela no ma ke awa hou, ke weheia kekahi awa no ke kuai i ka waiwai o ka aina e, a pono no hoi i na moku Denemaka ke lawe aku i ka waiwai, a me na mea kuai, a me na mea hoouka, mai kekahi Mokupuni, a mai kekahi awa i kekahi awa, no ka mea, ua haawiia kela kuai ana mai kekahi awa i kekahi awa i na moku wale no i holo malalo o ka Hae Hawii.
PAUKU X. I ke kuai ana, a i ka hana ana i na mea e ae me ko Denemaka, a me ko kona mau aina, e hana like ia na kanaka o ka Moi, ke Alii o ko Hawaii Pae Aina me ko ka aina i aloha nui ia.
Ua hanaia ma Honolulu i keia la 19 0 Okatoba, 1846.
R. C. WYLLIE,
Ko ka Moi Hawaii Kuhina no ko na Aina e, a me ka hoa Kukakuka Malu o ke Aupuni.
[L. S.]
STEEN BILLE,
Ko M.D. Puuku, Kapena iloko o na manuwa o ke 'Lii, Alii o Daneborge, a me ko France poe "Pour Merita Mililaire," ia ia ko ka Moi o Denemaka manuewa o Galathea.
[L.S.]
PAUKU HOU.
Aole e paa loa keia kuikahi, a hooiaioia ia e ka Moi, ke Alii o Denemaka, aka, i mea e pono ai na moku, a me na kanaka o Denemaka e hiki mai ana, ua ae like ia no keia manawa, e hookoia no, mai ka la aku o ke hooiaio ana o ka Moi, ke Alii o ko Hawaii Pae Aina.
Ua hanaia ma Honolulu, i keia la 19, o Okatoba, 1846.
R.C. WYLLIE,
Ko ka Moi Hawaii Kuhina no ko na Aina e, a me ka hoa Kukakuka Malu o ke Aupuni.
STEEN BILLE,
Ko M.D. Puuku, Kapena iloko o na manuwa o ke 'Lii, Alii o Daneborge, a me ko Farane poe "Pour Merite Militaire," ia ia ko ka Moi o Denemaka manuwa o Galathea.
[L.S.]
Ua ike au, ua ku pono keia Kuikahi, ma kona mau ano, a me kona mau Pauku a pau, i ko'u makemake.
Nolaila, ua hooiaio au ia ia me ka hoopaa, a ma keia palapala ke hoopaa loa nei me ka oiaio i hiki pono ai ia'u, no'u iho, a me ko'u mau hooilina; ke hoohiki nei ma ka manaoio a me ka olelo Alii, no'u iho, a no lakou hoi, e hooko a e malama i keia Kuikahi ma kona mau Pauku a pau.
No ka oiaio o keia, ua kakau au i ko'u inoa i keia hooiao ana me ko'u lima ponoi, a ua paiia hoi maluna ona ko'u Sila nui o ka Moi
Ua haawiia ma ka Hali ALii, ma Kpenahegana, i keia la 29 o Novemaba, i ka makahiki o ka lokomaikai, hookahi tausani, ewalu haneri, a me kanaha kumamahiku; ka walu hoi o ko'u noho Alii ana.
KRISTIANO.
( Inoa, ) RERENTLOW CRIMINAL.
[L.S.]
-----------------------
Eia ka Palapala a Federika, ke Alii o Perusia, ana i palapala'i ia Kamehameha III. Na ka lima o ke Kanikele Beritania e haawi ae.
Aloha i ke 'Lii nui o ko Hawaii Pae Aina. Me ka makemake nui ua loaa ia'u ka palapala au i kakau ai i la 24 o Iune, a i hooili mai ai ia'u, a ua olioli nui au i ku ike ana i kou oluolu a me ka makemake nui i ka loaa ana ia oe na makana, o ke kii o ka Moi pomaikai ko'u makuakane, aia no ia ke moe la ma ka poli o ke Akua, a me ke kii o Blucher ke Alihi Kaua. Nolaila olioli au i kuu ike ana e hiki ia oe ke lawe i ko'u kii i makana e maopopo ai ko'u aloha a me ka mahalo ana ia oe.
Ke ae maoli aku nei au i kou makemake i hoikeia mai, i mau loa ai ke kuikahi a me ka launa pu ana iwaena o ko'u poe Moku a me na Mokupuni malalo iho o kou Alii ana, a mea nui ia'u ka hilinai ana ua noho pu ko'u poe kanaka a me na haole Geremania e ae iwaena o na haole o na Aina e malaila, me ka maluhia malalo o ke Aupuni naauao, a me ka pololei.
Ke manao nui nei no hoi au i ka nui o kau hana ana a'u i ike ai, ma ke ano kokua o ka oiaio Kristiano. I kou hookumu ana i keia ma ka pono, ua hana no oe ma ke ano hemolele a me ka ikaika, ua maopopo ia ma ke ano kupanaha o ka holo mua ana o kou poe kanaka iwaena o ka hapaha haneri makahiki. Oia ka mea e pono ai oe ke hoolana i kou manao e hooikaika mau aku ma ia aoao, a e ike pono oe no kou hilinai ana i ke Akua, ua loaa ia oei keia wa keia mau pono no ka hookumu ana i ka Olelo a ke Akua a me ke onipaa.
Eia hoi kekahi, ke kauoha aku nei au i kou lokomaikai a me ka malu maoli no ko'u poe kanaka e noho ana ma kou mau Mokupuni, a ke pule oiaio nei au nou e ke Lii nui o ko Hawaii Pae Aina, i pomaikai mau oe, a i loihi loa kou alii ana me ka oluolu.
( Inoa, ) FREDERICK WILLIAM
Ke Alii o Perusia.
Sans Souci, Okatoba 30, 1847.
( Inoa, ) CUNITZ.
Na ke Alii Nui o ko Hawaii Pae Aina.
No ka Naauao.
l Kula Alii, Iune, 1848.
E na Kumuao, aloha oukou; Maka palapala mua, ua lohe iki oukou no ka nui o ka kakou oihana, i ka manao o ko kekahi mau Aupuni.
Ina i manaoio, e na 'Lii a me na Kuhina, a me na kanaka o na aina e, he hana nui ka ke kumuao; ina he pono i na Lii a me na Kuhina a me na kanaka o keia aiana ke manao lakou pela. A ina he pono ia lakou ke manao pela, alaila he pono ia kakou na kumuao o keia Pae Aina, he manao nui i keia hana a kakou e hana nei. Aole nae ma ka imi wale ana i ka uk u nui; aka, ma ka hooikaika ana me ke aloha, a me ka hoomanawanui i keila la keia la, e hoonaauao nui aku i ka kakou mau haumana.
Mai manao nui kakou i ke dala a me ka waiwai maloko o na lima o na Luna o ke Aupuni e uku mai ai kakou. ("Pono no nae ka uku na ka mea i hana.") Aka, e nana ,a e manao nui, a e hoomakaukau i ka kakou mau haumana, i hana pono lakou imua o ke Akua a me na kanaka. No ka mea, aole liuliu, e lilo paha lakou, i ka kakou mau Alii-- na Kuhina nui o ke Aupuni--na Kahuna pule--na Luna o ke Aupuni a me ka ekalesia--a me na Kumuao paha, a o ka kakou mau keiki ponoi, ma neia hope aku. A ina pela ka lakou hana pono ana, alaila, e hoolilo hoi ko lakou pomaikai ma ka ike, ma ke akamai, ma ka noonoo, a ma ka noho malu ana, i ko kakou pomaikai.
Pela no ka Mahiai; ke kanu nei oia i ke ko , ke kulina, ka papapa, ka uala, ke kofe, ke kalo, a me na mea e ae, a ke kakali nei no oia, me ka manao lana, i ka hooulu ana a me ka oo ana o kana mau mea i kanu ai. A pela no kakou, e kanu aku i ka ike, ka naauao a me ka pono, malako o ka naau o ka kakou mau haumana, a e kakali no kakou me ka manao lana i ka hoohua ana i na hana maikai; na hana e nani ai lakou, a me kakou, a ka lakou mau kumu, na hana hoi "e hoonani aku ai ko kakou Makua iloko o ka lani."
Aole keia he uku no ke kino wale no, aole hoi o keia ao. He uku no ia no ka Uhane a no ke ao pau ole.
NA KUKE.
----------------------------------
Palapala Kuai.
KE WEHEWEHEHALA, oia hoi ka Hulikanaka.
KA LIRA HAWAII: he mau Leo Mele no na Ekalesia o Hawaii nei.
KA NONANONA, Buke 4.
KA ELELE, BUKE 1, 2, a me ke 3. Ua kapiliia, a ua paa. Aia no ia DAIMANA.
---------------
KA ELELE HAWAII.
I ka la 8 o Iune e hoomaka'i, a elua Pepa i ka malama hookahi, a pau na Pepa he 24.
Penei hoi ka uku ana :- -O na 'lii a me na haole, pakahi $1.00. O ka poe koikoi e ae, hapalua. O na makaainana, hapaha.
Eia kekahi, iloko o na mahina eono e uku ai.
Hale Paipalapala, Kawaiahao, Iune 15, 1848.