Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 4, 3 July 1848 — Ka Olelo Hoike makahiki a ke Kuhina no ko na Aina e, i heluheluia imua o ke Alii a me ka Ahaolelo i k la 28 o Aperila, 1848. [ARTICLE]

Ka Olelo Hoike makahiki a ke Kuhina no ko na Aina e, i heluheluia imua o ke Alii a me ka Ahaolelo i k la 28 o Aperila, 1848.

Mai ka la i heluheluia'i kela olelo hoike makahiki, oia ka la 4 o Mei, 1847, eia na mea nui i maopopo iloko o keia Oihana. - I ka la 17 o Mei, 1847, ua hoopiiia kekahi mea nui no na mea Beritania a me ka noho ana o na kanaka Beritania malalo o na Kanawai o ke Alii, imua o ke Alii wahine o Beritania. Aole nae i hoikeia mai ko lakou manao no ia hoopii. I ka la 31 o Mei, 1847, ua waiho wale ia ka hana me ke Komisina o Amenka Huipuia no ke Kuikahi. Ua koi mai ua Komisina nei i kekahi mea pono ole no na jure, aole hoi e hiki ia maua me Ioane Ii na mea i kauohaia eke Alii, ke ae aku. O ke kope o ke Kuikahi, a ke Komisina Ameiika Huipuia i hoakaka mai ai, a me na olelo hoole a maua, na Luna o ke Alii, a me na palapala no ia mea, ua laweia a pau loa imua oke Aupuni o Arnerika Huipuia. Aole pono ke waiho i kela mau palapala imua o oukou i keia manawa, aia a lohea ka manao o ke Aupuni o Amenka Huipuia, alaila pono. I ka la 13 o Augate, hoakaka mai ke Kanikele Nui o Reritania i ka manao paa o ke Aupuni Beritania no ka aina o Mr. Charlton, o Pulaholaho ka inoa o ua aina la. Ua hookoia'ku kela aina nona ma ka olelo paa aka Ilaku Aberdeen i kdt-*la 12 o Sepatemaba, 1843, aole hoi pono e hooke hou aku ia ia. O ua olelo paa la, ua hanaia mamuli o kekahi mau rula i malama ole ia; aka hoi, ua ae aku no ke Alii i kela olelo, a ua hoolaha aku no ia olelo i paiia i ka la mua o Sepatemaba; eia ke kope o ua olelo la, ua hoailonaia Helu 1. 0 na kanaka maoli e noho ana i kipakuia'i mai kela aina aku, ua paa mau loa ko lakou hemo ana, a ke hoopii nui mai nei ua poe la i uku pono no lakou no ua aina la. He lehulehu lakou, a ua kawalawala hoi ka noho ana, a nolaila, aole lakou i hui ma ka olelo ae like e imi pu i keia uku. Ia la hookahi no, hai mai ke Kanikela Nui o Beritania I ka manao © ke Aupuni Beritania, he mea pono nr i ke Aupuni Hawaii ke hana i nā Uapo makai ae o ua aina nei o Charlton, aole ia he hooke ia ia; a e hookolokoloia hoi ke kuleana aina o James Ruddack ma Nuuanu iloko o na Ahahookolokolo o keia Aupuni. Ma keia mau mea elua, ua like pu ka manao o ke Aupuni Beritania me ko keia Aupuni, a me ka manao hoi o Amarala Sir George F. Seymour, i ka lua o kona hiki ana mai i keia Pae A'um. 1 ka la 26 o Augate. olelo mai ke Kanikela Nui Beritania, he mea pono i keia Aupuni ke uku mau aku ia James Maelean i hookahi silina a i hookahi a me aono peni paha no kela la keia ia o kona ola ana i koe, e i ana ua eha ia i na Makai, i ka hakaka ana me naluina o ka Manuwa Beritania o luno kona inoa, iloko o 1846; a i ka la 2:2 o Sepatemaba } olelo mai oia, e haawi ke Aupuni i £ 425. 16 s. 8 p. i ua haole nei, ua like pu ia me ka uku la 14 peni, a he 20 na makahiki 0 ua haole nei. Ua hoopiiia keia imua o ke Aupuni Beritania ma o ke Komisiua o ke Alii ī Ladana, i ka la 25 o Sepatemaba. Aole akaka i keia manawa ko lakou manao ma ia mea. I ka la 23 o Okatoba, hoike mai ke Kanikele no Peru 1 kona manao e hoi i Amerika liuipuia, a ua kauolia i kana hana ia Williama Baker a hiki i kona manawa e hoi mai ai. Ua ae ke Alii i keia, aua hoakakaia'ku i ke Aupuni o Peru. I ka la 1 o lanuan, hoike mai o Mr. Suwerkrep ia'u i kana mau palapala hooiaio na ka Ahaolelo o ke A.upuni Hui o llamebaga: ua kauohaia oia e lakou e hana i Kuikahi me keia Aupuni. a e noho Kanikele no lakou ma Hawaii nei. Owau kekahi i kauohaia me ia eke Ahi, a ua paa ke Kuikaiu i ka la 8 o lanuari, ua ane like ke ano me kela i hanaia i ka la 19 o Okatoba 1846 ka Puuku o ka Moi o I)eneinaka, oia o Kapena BHle. I ka la 11 o Feberuari, pae mai o I)iloua ma ka Manuwa Farani oLa Sareel!e. Aika Ia 12, hoomaopopo mai oia i kana mau palapala hooiaio ho Kaniki !e ia no Farani, no ka Papa Mua, e noho nn llawaii a ua kauoīiaia oia e-■ hoopna loa i ke Kuikahi i kakauia i ka la 26 o Maraki, 1816. l'a'hoiaio mat k*> Ahi oko Farani i keia Kuikahi. ma ke ano aloha a mo ka hoomahi. e like mt} ka f lelo hooiaio a ke Ahi walime o lieiiiania iio ua Kuikahi nei, i kakauia la la hookaln r.o.

Mamua o ka liooiaio ana, koi niai o Mr. Diiona ma ka aoao o ko Farani e komo na waina iloko o keia Aupum mc ke Dute o 5 keneta wale no no ke dala hookahi, me ka manao ole i ka Pauku 6 o ua Kuikahi nei; no ka mea, ua ae ke Aupuni o ke Alii, e komo mai ka bia, a me ke saida, e komo ma ia Dute wale no. Olelo mai oia, i ke kakau ana i ua Pauku 6 nei, ua manao ke Aupuni o ka Farani i na wai ona, a o ka bia o Beritania, he mea ona ia e like me na Waina o Farani, ina i komo wale mai kela me £ahi Dute uuku, pela no hoi keia. : .. . . . ■■ E ike aunnei oukou ma na palapala a ke Kanikele Nui o Bcritania, i hoailonaia mai ka Ilelu 2 a hiki i ka 13; i ka wa i olelo ai keia Aupuni, e hana'uanei ke Aupuni o Farary pela, hoole mai kela; a ua pale hoika manao o na Aupuni o Beritania a me Farani, me ka ike maopopo hoi he wai ona kā bia a me ke saida, a hoole oia i ke Dute 50 keneta no ke galani i auhauia maluna o ka bia a me ke saida, e i ana, ua hai ka Pauku 6 o ke Kuikahi, no ka mea, aole i kapaia kela mau wai, he wai ikaika. No keia mau olelo a na Kanikele o Farani a me Beritania, ma keia mea nui e pili ana i ka poino a ine ka maluhia o ke Aupuni a me na kanaka Hawaii, a no kekahi mau olelo e ae iloko o na palapala o maua me Dilona, i hoailonaia nu i ka mua a i ka 11, a ua pili ka'u palapala i kakauia i ka la 3 o Maiaki i ke Komitina o ke AJii ma Ladana; nolaila, ua lana ka manao o kēia Aupuni, e hoololi hou auanei kela mau Aupuni pookela ma ka naauao i keia Kuikahi i kakauia i ka la 26 o Maraki 1846, a i oleia. imi paha i Kuikahi hou loa. Nolaila, e like me ka ke Alii kauohaia ia'u i ka wa i aeia ka manao o Mr. Dilona no na waina, ua hooili au ia ia a i ke Kanikele Nui o Beritania i keia palapala hoole e pili ana i keia pepa. me na kope hoi o na palapala a maua me ke Kanikele Beritania no keia niea; ua hoailonaia A Helu 12, a me A Helu 13. Iloko o ka'u olelo hoike o ka |a 4 o Mei i kela makahiki, ua hai aku ia oukou ua k>aa mai ka manao o Loftus Wigram, oia hoi ka Loio o ke Alii wahine ma kekahi mau mea i oleloia ia manawa, a ua kokoke loaa mai ka manao o Sir John Dobson t£Loio Nui o ka Moi wahine o Beritania i ka w;a e hiki mai ai ka nioku no Mazelana mai, aia hiki mai ko laua manao, alaila hoike aku. Ua palapalaia ka manao o Sir John DobI son ikala 31 o Dekernaba 1846, aua loaa ia'u ika īa ~ o Feberuari 1848. E ike auanei oukou i keia inau manao elua ma ka hope o keia palapala, ua hoailonaia A Helu 14 a me A Helu 15. He mau mea nui keia i keia Aupuni, no ka mea, ua pili i na hihia iwaena o Greenwav a me Char!ton a me na pilikia e ae e hooke ana i na Ahahookolokolo o ke Alii a e hoolihiia ana hoi i kona Aupuni. 0 ka mea i kauohnia e Mr. Charlton no kona mau mea maanei, aole oia i hele mai e hana pu me ke Aupuni, a e hooponopono ma ke ano ku i ke aloha i keia mea i hoopaapaaia, ina ī mau loa keia hana ia Henrv Skinner, ina ua pau e keia pilikia i ka hooponoponoia. He oluolu o Mr. French a o Greenway no hoi ia. no ka mea, o kona kokoolua ia ma ke knai, a ua lwohiki oia e hookaa i kana mau aie, he oluolu no ia e hooponopono ī keia mea, aole nae hiki, uo ka mea, aiu no i ka aina ( o (i teowav, a o kona Loio inaanei, aohe hana iki. Ua hai aku au i ko'u manao no neia mau mea ia :Mr. French a me Mr. Skinner i ka la 10 o Feberuuri, ua halawai makou mamuli o ko'u nmkemake no keia mea, a ua helulu lu aku au i kuu manao imua o lauu. Hoole o Mr. SkiitHer, aole ana kma ma keia mea, ke pili ole ia i ka inea hoolimalima i ka pahale. Ua pololei no ia, aka, no kuu makemake e hoopopono kokeia keia mea, ua paiia keia olelo hoolaha; eia ke kope, ua hoailonaia, Ilelu 16. O Mr. Freneh wale no ka mea i malama i keia olelo. 1 ka wa i kuu olelo hoike o kela makahiki, ua manao au, ua pau ka pilikia iwaena o keia Aupuni a me Ladd ma, no ka uwao ana o Mr. Dudoit. Aka, ua makehewa ka manao aloha o ke Aup >- ni i ka poe a lakou i aie aku aii ua maopopo kei, aloha o ke Aupuni ma na |>alaj>jda he nui wale i hooholoia e ke Alii iloko o ka Ahakukakuka Malu: ka inauao kue o kekahi poe nana keia aie ka mea e makeliewa ai keia aloha. Nolailu, ua manao ia he iwea pono ke hooili aku i k<'ia olelo hoolalia i kakauia i ka la o Mei i ke Komisina o Amenka Huipuia, a ine na Kamkele liaole e ae; eia tto ke kope o ua pulupala nei, ua hoailonaia Heiu 17. Xa Mr. Uieord ke Kokualunakanawai mamua iho nei i kokua i ke Aupum J pale aku i ka makemake o

Ladd ma a liiki i ka la 17 o Mei 1847. No ka haalēle ana o Mr. Ricord i kana hana a hooki wale hoi o Ladd ma i ka hookolokolo ana, ua hooiliia ka hope o ia hana maluna o G. P. judd, v . Ua lohe no ke Aupuni e hooikaika ana kekahi poe ma Wasinetona e hoala hou i keta mea ino kahiko i mea e pilikia ai iwaena o na Aupuni elua. Ua manaoio ia no nae, aole e hooiliia'ku kekahi palapala hoopii e kekahi Luna Aupuni, aole hoi e hoolohe kela Aupuni naauao o Amerika Huipuia i na olelo kapakahi. I kekahi manawa no nae ua loohia na a pau i ka i pilikia emoole no na hana ma na Aina e. Nolaila, ua hoomakaukau au i kekahi mau inea e paie aku ai i keia pilikia hookahi me Amerika Huipuia ke hiki mai a hiki i ka wa pono, hiki no ia'u ke hoolaha aku. O ka hookonokono ana o kekahi pee haole i nahaole e ke Aupuni, ua liio ia i mea i)le. Pela no hoi ka hooikaika nui ana o kekahi poe i na 'Lii Manuwa e lima ikaika mai i ke Aupuni i loaa ko lakou makemake. O ka hope o keia mau hana a pau, ua loaa ka oluolu iloko o ka lehulehu, a ua maha hoi ke Aupu» ni iloko o kana mau Oihana a pau, a o na Oihana hookolokolo a me ka Oihana no ko i;a Aina e ka i maha nui. O ka mea i hoakakaia iloko o ka olelo a ka Moii ka la 31 o īulai 1846, oia hoi ka ninau o na haole i na Loio o ko lakou aina ponoi no na pilikia iwaena o Jakou iho; ua nui ka pono i loaa malaila. Ma ka ir:ii ana no iiae i na manao o ua poe Loio la o na Aina e, aole i manaoia ua hana paewaewa. He nui na mea hoopaapaa iwaena o keia Aupuni a me na Lii haole, nolaila, ugrhooili aku au i kekahi mau ninau i na Misionari o kela aoao a me keia aoao i ka la 9 o Mei 1846, i maopopo kela mau mea i hoopaapaaia. O palapala i ekemu mai i keia mau ninau, ua loaa mai kekahi mamua aku, aole nae i hanaia no ka manao e loaa mahope kekahi mau palapala hou. A i keia manaw r a ke paiia nei ia mau palapala a pau e kekahi poe i kohoia no ia hana, a e huiia i hope no keia palapala hoike ke paiia. E ike auanei oukou, he nui ■ka waiwai iloko olaila, a e pono ia oukou ka poe imi Kanawai ke noonOo ī keia mau mea i hoikeia, pela no hoi ka poe paewaew r a a pau, a i makemake e ike li ka hana a na Mieionan. Kristiano, a me na pilil ia o | ka lakou hana mamua a i keia manawa no hoi, a o na ! hana a lakou i koe e pono ai ko Hawaii nei, e naW i ! keia mau oleīo i paiia. O ka olelo a ke Akua a me ke Kalepa, oia na mea e naauao ai na lahuikanaka a pau i keia manawa, pela no hoi ma keia Pae Aina. Nolaila o ke Kalepa o na : haole, he mea nui ia e pono ai keia lahuikanaka, hoo- ! kahi wale no mea i oi aku ka pono mamua ona, o ka | pono o ke Akua wale no. Ua loaa no ka oluolu o ka | manao ma ke kalepa ana a hiki wale mai i keia mana- ! wa. Ma ka nana ana i ka Buke W aiwai a ka Luna j Dute Nui a Wm. Patv, ua akaka ka nui o ka waiwai a | pau i hoopaeia mai i keiu Pae Aina i na makahiki i ha* j la aku nei, penei; 4 O ka Makahiki i pau i ka la 31 o Mara- ! ki, 1816 #494 208 ~ " 1847 516,173 | " " v 1848 8^,7^9 | Eia nae ka mea e maopopo loa ai ka pomaikai o na ; kanaka i ke kalepa ana o najuu>le, o ka nui o ka waiwai kahiki i pau ia lakou. Ma ua Buke nei, eia ka nui o ka waiwai i pau i keia Pae Aina, j ls?4G i47.3-.2l | 1547 484,189 . 1848 569,155 Aole nae oluolu loa ka manao i ka waiwai i laweia'ku i na aina e. Eia ka nui o ka waiwai i laweia'ku j no ka makahiki pakahi i hala iho nei 1841, 1845, 1846, a me 1847, e like me ko'u hoike nna inamua, eia no §681.748. O ka nui o ka waiwai ī laweia'ku i ka ma- fc ■ kalnki i pau iho nei i ka la 31 o Maraki 1848, eia wule uo S l'>4 ua emi i kela mau makahiki i hala aku nei, penei ka emi ana $*27,483; a o ka emi hoi i ko kela nmkahiki i pau i ka la 31 o Maraki 1847, |vnei ka emi Iloko o ka waiwai kalepa kupono i na moku wale no, penei ka emi i ko kela makahiki i ► hala No na paiap;da Kikoo paha ka enu f i uole i hoikeia mai ua palaf>ala kikoo e Wm. Paiv. 1 E emi nui auanei paha ke kulepa ana, a me ka wail wai o keia Aupuni, ke uui ole oukou i panihokahaka no na Moku Okohola i euu iho nei; ma na Kanawai ► jvupiu i ka mahiai e hke me ka olelo a ke Alu imua o ► oukoii e iiiu u. Nolaila, ua }\ia kuu manao e hoaJui»

1 aia jloko o Luu okio ho.;ktj i ko)a imikaliiki i'io he po'io uo ke ao aku i na haoie nno maikai, a īne na haole lawelawe liana, ke roi uiai lakou e komo r.iai a e no.'io niaaaei, a e haawi aku no hoi ia Jakou i m mea e olnolu ai, ke hooia lakou i ke A upuui o ka Moi e hooīnalu. a e uoīio l.ikou me ka miihima i na Kanawai; a me ka oluolu i na pono i loaa ia lakou ina ua ol 'lo Knikaiii. O ka man io pai p<»i i na haole i hoakakaia iloko o ka ? u oli'.io hoike i kela nakahiki. e liana lal.ou i Luakmi Epikopa, ua iik» ia i mea ole. _ Ua aeia nmi nie ka oiuolu ko ke Alii Luna i kauohaia no ke Aupuni o I%'ni. o Tii«>ujas R. kona inoa 'e ka Pere.si'h::ntt o ia Aupuni, o Cns f il!a koun inon, d ua huna no.ia i kaua iia.ia niai ka malama ō Sepatemaba huii. Ua niakemake ke Aupuni o Peru e hana i Kuikalii oluolu me keia Aupuni. Peia iii) iioi ka makemake o ke An-puni o Gaatcmala i hoakakaia niai e ka o Pvodiiguez kona inoa. , Ua waiho wale ia ko kakou launa pu ana me ke Aupuni o no ke kaua me Anienka Huipuia. Ua mahuahua iki aku ka holo/aku a me ka liolo mai i Kalifonia i Oregona a rae ka aina o Rusia Amenka. E mahuahua auahēi ko kakou kalepa ana me keia mau aina, a me na aina e ae, ka nui ka mahiai ana maanei. Kupono keia Pae Aina i kela mau aina i hoakakaia maiuna no ke kokoke a me ka waiwai loaa niaanei, e like me na Mokupuni, i kapaia, na Mokupuni Inia Koinohana i na aina o Euiopa; a ina i paunii na kauaka e noho nei ina keia Pae A ina, ioaa no ke ola a me ka lako ke naauao ka hana ana. E emi hope paha uanei keia Pae Aina a e holo mua paha iloko o ka pomaikai, aia 110 i na kauawai a oukou e-kau ai no na aina mahi o keia Aupuni. ~ — E Ola ke Alii'i ke Akua.