Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 6, 5 August 1848 — Page 21

KA ELELE HAWAII.

 

---------

 

BUKE 4. Honolulu, Oahu, Augati 5, 1848. PEPA 6.

 

----------

 

Na ke Aupuni.

----------

HE KANAWAI NO KA POE AIEKAAOLE.

            E hooholoia e na Lii o ka Ahaolelo a me ka Poeikohoia o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa e kau Kanawai; penei,

            PAUKU 1.        O kela mea keia me aie a pau, a hiki aku ka aie i na dala elua tausani, a hoole paha a hookaa ole i kona aie pono, a hala na la he umi mahope aku o ka manawa ku i ka hookaa, a ua laweia ia ia, a i kona pani hakahaka paha e uku mai; a ina paha ia holo aku ua mea aie la mawaho o ke Aupuno, me ka manao e pakele i ka uku ana i kona poe i aie aku ai, a e hoopanee loa paha i ka uku; a ina e hoonalowale oia ia ia iho, a noho loa paha iloko o kona hale iho, i ole i ike mai ka poe i aieia e ia, a i pakele hoi ka pili ana o kekahi palapala i hoopukaia no ke koi ana ia ia e uku i kona mau aie; a ina paha e haawi kolohe aku oia i kona waiwai i kekahi hoalauna, a i ka mea e ae paha nana e malama; a ina e lawe malu aku i kona waiwai ma kahi e, a ina ma ka hana e ae paha e waiho ai i kona waiwai me ka manao, e hoopanee i ka uku ana a e hoopunipuni paha i kekahi mea i aieia; ma ka palapala noi i ka Peresidena o ka Ahakoikoi a o kekahi mea i aie ia, hookahi tausani dala, ke huiia na aie, e hiki ke kapaia oia he aiekaaole. Aka hoi, o ka mea aie hiki ole ke hookaa e like ka nui o kona aie ma na dala elua tausani, aole nae i lilo oia i mea aie ma ka hana ino ana i ka oihana Aupuni, a me ka hooko a me ka hooponopono kauoha paha, a ma ka oihana kahu, a ma ka malama waiwai hooilina, a ma kekahi mala waiwai e ae paja; a maopopo ia ia iho aole e hiki ke hookaa i kona aie, e hiki no ia ia ke hele mai imua o ka Paresidena o ka Ahakoikoi. me ka hoohiki e hoakaka ai i kona hiki ole ke hookaa i kona aie, e kapa aku ia ia iho he aiekaaole.

            PAUKU 2.        O ka palapala noi a pau e kapa aku ai i kekahi he aiekaaole, e hooiaiaoia ma ka hoohiki e hoakaka ma ua palapala la i ka nui o ka aie i ka mea palapala noi, a i ka poe palpala noi paha, a me ka hana, a o na hana paha a ka mea aie i hana'i i mano ai na poe noi lua ua lilo oia i aiekaaole. E waiho mai no ka mea nana ka palapala noi, i ka palapala hoopaa i na dala elua tausani a oi aku paha, ke manao ka Peresidena o ka Ahakoikoi e manao ai he pono; e hoakaka ana ua palapala hoopaa la i ka hookaa ana i na dala koina a pau o ia hana, imua o ia aha a e uku mai no hoi i ka mea i noiia, ke ole lakou e hoomaopopo ua lilo ia ia i me aiekaaole.

            PUKU 3.           A loaa i ka Peresidena o ka Ahakoikoi ka palapala noi a me ka palapala hoopaa, a ma paha e hele mai ka mea hiki ole ke hookaa aie imua ona, a e hoakaka aku ia ia iho ole ke hookau aie imua ina, a e hoakaka aku ia ia iho he kanaka aiekaaole, e like me ka mea i oleloia ma ka Pauku mua o keia Kanawai; alaila, e hoopuka aku ua Peresidena la i ka palapala hoomalu, na ka Ilamuku a na kekahi Makai nui paha e hoopaa i ka waiwai o ka mea aiekaaole, a e paa no i ka sila a me ka laka kona mau hale waiwai a me kona mau hale kakau palapala, a me kona waiwai, a me kana mau palapala a me kana mau pepa; a o ua palapala hoomalu la oia kona kuleana maopopo no ka hana ana pela.

            PAUKU 4.        A hoopuka ka ua Peresidena nei i ka palapala hoomalu; alaila, e hoonoho oia i na kanaka elua a oi aku paha ka nui, he mau kanaka a ka hana, a ina e hiki, he mau mea kalepa, aole nae i aieia mai e ka mea aiekaaole; a e lilo laua a o lakou paha i mau mea hoao i ka oiaio a me ka ole o kana aiekaaole ana ke hoole ia, a na ia mau kanaka no e lawe a e malama i na palapala, a me na pepa, a me ka waiwai, he waiwai paa, he waiwai lewa paha o ka aiekaaole ae wale mai, a o ka aiekaaole e hoopiiia paha, a e malama hoi no na mea e oleloia mahope. O ka hana nana i lawe a malama i ua waiwai la, e haawi aku ia i keia mau luna i hoonohoia e ua Peresidena la.

            PAUKU 5.        E hele mai no keia mau luna i hoonohoia imua o ua Peresidena nei a e hoohiki e hana i ka lakou oihana me ka oiaio, a e hooko hoi i ka hana i haawiia na lakou, a ina ma ka noiia mai ka aiekaaole ,   e olelo no i ka manawa maopopo, no ka hoolohe ana i na aoao elua a e hoike aku i na la he umi a oi aku paha mamua o ka hana ana. He mea mau no e kiiia ka mea i noiia ma ka palapala kii, a e haawiia ia ia ke kope o ka palapala noi, ke noho oia iloko o ke Aupuni.

            PAUKU 6.        I ka manawa e oleloia no ka hoolohe ana i na aoao elua, e hoomaka no ua poe luna la ma ka hoohiki ana i na hoike, a ma ka hooiaio ana i na aie o ka poe noi, a ua hana io ka mea aie i kekahi hana ku i ka aiekaaole. A pau ka lohe ana i na hoike ma ka aoao o ka poe i hoi, a ma ka aoao o ka mea i aie, alaila. e hooholo lakou i ko lakou manao, a ina e ko ka aoao o ka mea aie; alaila, e hemo koke ke kapu o kona waiwai.

            PAUKU 7.        E aie no i ua poe Luna la i hoonohoia pela e hoopanee i ka hana a e hiki no ia lakou ke koi aku i na aoao elua a me na hoike e hele mai, i loaa ia lakou ka oiaio, a e hiki no ke hoopai no ka hoowahawahaia mai e like me kekahi Ahahookolokolo o keia Aupuni.

            PAUKU 8.        A hoike mai kanaka ia ia iho he aiekaaole e like me ka mea i oleloia ma ka Pauku mua o keia kanawai; a ina e oleloia ma ka Pauku mua o keia kanawai; a ina e holo ka olelo a ka poe Luna, he kanaka aiekaaole ia, a pela no na la e hoikeia ka poe aieia e ua mea aiekaaole la; alaila, i ka la e oleloia e ka poe Luna e hele mai ka poe i aieia a e hooiaio i ko lakou meia mai.

            PAUKU 9.        E hooiaio no na ai mamua o ua poe Lina la, ama ka hoohiki ana a ka poe i aieia; aka, ina e hoole ka mea aie, a o kekahi mea i aieia paha a ka nui o ka aie, alaila, e koi aku no ka mea hoopii, e hooiaio i ka aie ma ka hoike e ae ao e ma ka la hoohiki ino.

            PAUKU 10.      O na aie, aole mai i hiki ka manawa e hookaa ai e hooiaio ia aie ana imua o ka poe Luna, e hooemi nae i ke kumu aie no ka uku, hoopanee, a o na kanaka a pau i kakau i ko lakou inoa me ko ka mea aie i mea e malu ai ka uku ana, a me na mea kakau kua, a o na mea koi mai ia ia e uku no ka Bila kikoo ana i hana ;i . a no kona kakau kua ana i ka Bila kikoo a me ka palapala aie o piha ai o na mea a pau e koi mai ana i ka uku no ka hoomalu ana i ke kaele; a me na kekahi ano e ae, a manaoia na lakou ma kona Kanawai he poe i aeia. Aka hoi, e hanaia ka Bila palapala aie, hoopaa a hoike aie e ae mamua o ka hana pala aie, a e lilo kona mea koi mai i aie oiaio mamua o ka haalele loa ana ka puiwaiwa like ana o ka mea aiekaaole.

            PAUKU 11.      A maopopo i ka poe Luna aia e noho ana ma kahi e kekahi poe i aieia, a e poho ana paha lakou; no ka mea, aohe mea nana e hooponopono i ka lakou e hiki ia poe Luna e hoonoho i kekahi kanaka kupono i kokua no ia hana, a e loaa ia ia ka uku na ka poe Luna e like me ko lakou manao he pono, noloko mai o ka mahele o ka mea i aieia a e noho ana ma kahi e.

            PAUKU 12.      O ka mea i aieia, i hoikeia ma ka palapala hoopuka i kakauia a i paiia paha, aole nae i hele mai imua o ka poe Luna a hala na dala he kanakolu a hooiaio i kona aieia mai, aole hoi oia e hoike mai i ke kumu pono o kona hele ole mai, manaoia oia, na waiho wale oia i kona aie, aole e aeia oia e hele mai mahope a e hooiaio i kona aieia mai,

            PAUKU 13.      A pau na mea i aieia i ka hooiaio iloko o keia Aupuni i ko lakou aieia mai, a i ole, a waiho wale paha, a ua hoikeia nae e hana pela; alaila, na ka poe Luna e olelo i ka manawa e halawai pu ka poe i aeia a ua hooiaio hoi i ko lakou aeia mai a e hoike e no na la he kanakolu ma ka Nupepa Polunesia. I ka wa e oleloia, e akoakoa ai ka poe i aieia a e koho i na kanaka elua, i mau mea malama i ka waiwai lewa. a e hoakaka no i na mea a lakou i koho ai i ka poe Luna. E kohoia no ua mau mea malama waiwai la ma ka hoolei ka lelo, a o na kanaka elua i kohoia ma ka nui o ke koho ana i ke koho mua ana, oia na mea i kohoponoia.

            PAUKU 14.      I ke koho ana i na mea malama waiwai, o ka mea i aieia a malalo kona aie i na dala hookahi haneri, aole oia e koho ma ka hoolei malalo ana; o na mea aieia a pau a oi aku ka aie mamua o ka haneri dala, a malalo iho hoi o na dala elima haneri. hookahi no ona ko'ao ana, o na mea aieia a pau ina i oi aku ka aie mamua o na dala elima haneri malalo hoi o na dala elua tausani a elima haneri, ekolu no koho ana. Ina e kupu mai kekahi hoopaapaa no ke ano o ke koho ana, a no ka poe e kupono ke komo iloko o ke koho ana, e hooponoponoia e ka poe Luna, aole e hiolo ko lakou manao.

            PAUKU 15.      Na ka poe Luna e haawi aku i na mea malama waiwai i kohoia pela i ka waiwai a pau loa o ka aiekaaole o ka waiwai o kela ano keia ano, a e kuai maoli aku na mea malama waiwai, a ma ke kuai kukala paha, aia i ko lakou manao he pono no na mea aieia a pau. E haawi no na mea malama waiwai i ka palapala hoopaa no ka hana pono ana i ka lakou oihana e like me ka poe Luna e manao ai he pono.

            PAUKU 16.         Ina e make kekahi mea malama waiwai, a ina paha no kekahi kumu e hiki ole ai ia ia ke hana i ka oihana malama waiwai: na ka poe Luna, ke noiia pela e kekahi aoao, e hoonoho i kekahi mea hou e pani i kona hakahaka.    A ina e make, a hiki ole paha ke hana kekahi o na poe Luna la, alaila na ka Peresidena o ka Ahakoikoi e hoonoho i na mea hou e pani i kona hakahaka.

            PAUKU 17.      Maloko o ka malama hookahi mahope o ka loaa ana i na mea lamala waiwai ka waiwai a ka aiekaaole e hoike aku lakou i ka poe Luna i ka nui o na aie a me ka nui a me ke ano o ka waiwai, e hoike aku no i ka poe Luna i ka pau ana o kela malama keia malama, i ka Bila dala o na waiwai la, a e hoomoe a e hoolilo aku i na dala i loaa mai ma ke ano a na Luna e manao ai no ka mahele ana. E mahele ia ka uka ana i ka poe i aieia e like me ka nui o ko lakou aieia mai, a i ka manawa hoi a ka poe Luna e olelo ai, aole hoi me ao lakou i hoopunaheleia. O ka uku akolu ana, oia hoi ka uku hope loa, e hanaia maloko o na malama he umikumamawalu mai ka la i hoomakuia'i ka waiwai. Aka, o na aie a pau i ke Aupuni Hawaii, a ka mea e kaawale, e hookaa e ia mamua o ka mahele ana no na aie e nei aka hoi, ina e manao ka poe Luna aole e hiki ka hooponopono oiaio i ka waiwai o ka aiekaaole ke hoopanee ole ia ka manawa e uku hope ai, alaila e hiki no ia lakou ke hoopanee ae.

            PAUKU 18.      E hiki pono i ka poe malama waiwai ke hoopili ma ke Kanawai a e ohi i na aie, a ka aiekaaole ma ko laua inoa iho. E hiki no hoi ke hoopii ma kela ano keia ano ma kio laua inoa, me ka manao e loaa kekahi mau ai o ka aiekaaole.

            PAUKU 19.      Ua pau ke kuleana a ka aiekaaole maluna o keia Kanawai a iho mai ka la i lilo ai oia i aiekaaole, eia nae koe ia ia, o kona lole komo a me ko kona ohana a me kekahi waiwai e ae a ka poe Luna e manao ai he pono, aole nae e oi aku mamua o na dala ekolu haneri; a o kona haawi ana i kona waiwai ia hai a me ka hoolilo ana i kona waiwai a pau. mahope mai o kona lilo a na i mea aiekaaole, a hana paha i kekahi hana ku i ka aiekaaole ua lilo i mea ole. Aka, ina e kaai pololei ia no ke kumu kupono me kekahi mea ike ike ia ia na lilo ia i aiekaaole; okoa ia a i ole pela e lilo kona kuai ana i mea ole. a o ka waiwai i hooliloia pela i hiki i ia mea malama ke kii aku e hoihoiia mai no a na lakou e kuai hou aku no i mea e pono ai ka poe i aieia mai.

            PAUKU 20.      O na palapala ohi, a me na palapala hoomalu e pili ana i ka waiwai o kekahi mahope mai o ka hana ku i ka aiekaaole, e lilo no i mea ole.

            PAUKU 21.      Mai ka wa mai e pili ai ka pono o keia Kanawai i kekahi, a i hoike paha ia ia iho i aiekaaole, a i waihoia paha ka palapala noi e kekahi mea i aieia mai a o ka poe i aieia mai i kapaia ai oia he aiekaaole, e hoopanee ia na hookolokolo hihia waiwai a pau e ku e ana ia ia.

            PAUKU 22.      Ina paha e popopo ana ka waiwai o ka mea i hoike ia 'i ia ia iho he aiekaaole a ina i hoopiiia oia he aiekaaole; alaila, i ina e noi mai kekahi mea i aieia mai me ka hoakaka ana a me ka hoohiki ana ia mea: na ka Peresidena o ka Ahakoikoi e hooholo ka olelo kuai aku i ua waiwai la mamua o ke koho ana i na mea malama waiwai, ma ke kuai kukala, a e waihoia na dala i loaa mai ma ka waihona Aupuni a hiki i ka manawa e kii aku ai ka poe Luna.

            PAUKU 23.      Aia i ka wa e hanaia kekahi mea kue i ke kanaka me ka manao he kanaka aiekaaole ia, aole nae i holo ka manao o ka poe Luna. ua hana oia i ka hana ku i ka aiekaaole a ua hana ole paha. Na ka poe Luna no e kokua ia ia i mea e ola ai nona a me kana ohana, ina he ohana kana: aole nae e oi aku ia kokua ana mamua o na dala elua haneri i ka makahiki hookahi, ina he kane wahine ole ia, a eha haneri dala, ina he kanaka mea ohana.

            PAUKU 24.      A ike kekahi aole e hiki ia ia ke hookaa i kona aie a e hoike ia ia iho he kanaka aiekaaole, a ua holo paha ka manao o ka Lunakanawai, he aiekaaole ia ma ka palapala noi e like me ke ano i keia Kanawai, a haawi aku oia, a e hoike aku a e waiho