Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 9, 9 October 1848 — Page 34

34 KA ELELE HAWAII. Okatoba 9, 1848.

 

ke kuai ana, a me ka inu wale ana; a pehea, ua malamaia kela kanawai? Aole anei oe e maka’la, a kiai a inau i ka malama, a i ka malama ole ia. He pono no e hookoi kela kanawai, a e hoopaiia ka poe hehi maluna o kela kanawai.

            Ua manao no au he nui na mala awa i keia wa ma Oahu, a ma Maui paha. A he nui ka awa i halihaliia i Honolulu i keia manawa. Kaumaha na kanaka a me na miula i ka awa i halihaliia i Honolulu i keia manawa. Kaumaha na kanaka a me na miula i ka awa, a piha na waapa i ka awa e lawe a i Honolulu. A he aha la ke ano? U alike anei me ke kanawai keia hana. No ka mea anei keia awa? Na na mea i hoonohoia i mau kahuna keia hana nui a me keia inu nui ana i ka awa.

            Nolaila e ka Elele, e olelo mai oe, a e paipai pinepine mai oe i nakana e haalele, aole mahi, aole kuai, aole inu. E hoole loa oe ia mea. Pau keia.                    KINAIAWA.

-------------------

NO BOKI A ME KEKO.

            Auhea oukou e ka poe heluhelu Elele? Aole paha maopopo loa ia oukou ka na ilio olelo kekahi i kekahi, i ko lakou wa halawai, a wiliwili ka huelo. Aka, mamua aku nei, ike au i kekahi ilio kuaaina, o Keko kona inoa; e aoaoa ana, a e uwe ana, a hele mai ka ilio o kekahi loio, o Boki kona inoa, a aoaoa huhu mai ia ia. I ko’u haka pono ana, lohe au i ko laua kamailio ana, pekeia.

            O Keko.           Aoaoa a ooa auwe kuu make ana!

            O Boki.            Aoaoa, heaha kau mea e hoohaunaele ai maanei;

            Kek.                 Makau ole ka, oe?

            Bok.                 Makau i ke aha la?

            Kek.                 Aole oe e ike eia ka lunaauhau, e houku kala pakahi ana ia kakou?

            Bok.                 Ae ua ike au. Heaha kou pilikia nui wale ia ia?

            Kek.                 Me he mea la. Aole pilikia pu oe malaila? Pau pu kakou i ka make. Pau pu kakou i ka make.

            Bok.                 Aole au e make. He kanawai pepehi anei?

            Kek.                 Pela ka oleolo, ke loaa ole ka hookupu i ka luna.

Bok.                 Malaila ko’u pakele. Ua aloha mai kuu kahu ia’u a launa pinepine   me au. Aole oia he kanaka pi, a aua i kekahi o ko’u kino.

Kek.                 Aka, he kanaka ilihune no ko’u kahu. Aohe ana dala, a ua lohe iho nei au ia ia, e ae aku ana, e kalua mai ia’u, aoaoa uwe, ee.

Bok.                 E kuli, ea. Naaupo wale oe, e walaau loa ana ma kahi kokoke i ka lunaauhau, me ka noonoo ole nae i kekahi mea e hoopakele ai ia oe?

Kek.                 Heaha la ko’u mea e pakele ai? Aole au i ike.  

Bok.                 Ae, no kou kuaaina ano naaupo wale.

            Kek.                 Ea, e ao mai oe ia’u, ea, i kekahi mea e pakele ai au.

            Bok.                 O hele oe i ke kuahiwi e noho oe ma kahi ana. A pololi, iho mai, a kahu hipa, kao, manu paha, a kalua. He momona ia ai la.

            Kek.                 Ae; aka ea, kamoa he ilio oe a kekahi loio Kanawai. Oia anei ko kou kahu minamina i ke Kanawai hoomalu holoholona?

            Bok.                 Ka! Aole hoopilikia ke Kanawai i ka ilio nahu holoholona, aka, hoopilikia oia i ke kanaka nona ka ilio. Nolaila, ina lilo oe i iho ku okoa, aole ou hewa ke nahu holoholona oe.

            Kek.                 Akamai, ka!A he wahi ponopono iki no hoi. Aka, he mehameha no nae ia noho ana ma kahi kanaka ole ea? Aole anei kahi e, e pakele ai.

            Bok.                 Ae, kahi no. O kela e hoomalimali i kekahi o ka poe hoolaha naauao, he kumu kula paha, luna paha, e nana oe i kona make kou ia ia. E hoomalimali i kana keiki, a lilo oe i hoalauna ona, a komo iloko o kona oihana, no ka mea, aole a lakou hookupu dala.

            Kek.                 Makau au ia lakou. Mamuli kauoha mai na missionari i ka poe hoolaha naauao, malalo iho o lakou e pepehi mai ia kakou a make. Huhu pinepine na missionari i na ilio.

            Bok.                 Oiaio no   aka, ua pilikia na missionari i ko lakou oihana Kahuna a he poe punahele kakou i ka ohana maoli e hoolaha naauao. Ma o lakou la ko kakou ola, a pio ole i keia Kanawai. He ilio ko kela kumu keia kumu, kela luna keia luna, a me kona kahu no hoi, a ua palua, a pakolu ko kekahi.

            Kek.                 Ina pela ea, aole hakahaka iki, kahi e hiki ia’u ke komo.

            Bok.                 Ke, e hui pu ea, e hui pu. A nui ko lakou ohana ilio, nui ko lakou hanohano. He nui ko lakou aloha ia kakou, no ka mea, i ka wa hookupu dala o ke kino, ua ae lakou i na makamaka e lawe mai i ka lakou mau ilio ponoi, maloko o ko na kumu, a me ko na luna malu, a pau ka hookupu ana i na lunaauhau hoihoi.

            Kek.                 He aloha io paha, ea.

            Bok.                 No ke aha kou kanalua? I ko’u manao, o kela loio nana i kakau i keia Kanawai hookupu ilio, ua hoopakele oia i na kumu a me na luna kula, i mea e pio ole ai ka hanauna ilio, me ka manao no nae paha, e loaa i ke kauwahi dala no ke aupuni, no loko mai o ka poe waiwai hanai ilio. O haele oe malaila. Aia no me lakou na wahine a kakou, i malamaia e na kumu a me na luna kula, i ilio wahine kumulau, e hoolaha ai, i ko kakou hanauna.

            Kek.                 Aloha nui loa oe. Ua olioli kuu huelo la. Aia na wahine ka me a lakou! Ehele au i luna kula, a i ole ia, i kahu paha. Aka ea, e huhu mai auanei ke Kuhina Aopalapala?

            Bok.                 Kahaha, kou wiwo wale. Aia o Ponto kekahi o kakou i hanaiia i kela la i keia la e ke Kuhina Aopalapala i hoalauna no kana mau keiki ponoi. Pehea e hiki ai ia ia ke huhu mai ia kakou? O kakou no ka poe i hoopunaheleia e ka ohana hoolaha naauao, mai ka luna kula a hiki aku i ke Kuhina.

            Kek.                 Maikai loa ia, a nani hoi keia naauao! Aloha ka poe hoolaha naauao. He poe hanohano lakou. Manao paa no wau e komo iloko o keia ohana.

            Malaila holoholo o Keko io a ia nei, e wiliwili i kona huelo me he mea la make i ka olioli.

            A a Boki, na aku oia ia ia, me ka haaheo a me ke ano hoohenehene i kona naaupo, a hele haaheo aku i kona haku.                                        Abe.

-----------------------

AHAOLELO MISIONARI MA BOSETONA.

            I ka la 14 o Sepetemaba nei, oia ka la i akoakoa ka aha hui misionari ma Bosetona, ka aha hui i hoouna mai i na misionari ma keia pae aina. Pela no ka akoakoa ana i keila makahiki i keia makahiki e kukakuka pu, a imi pu i na mea e pono ai keia hana. Hoike mai la kou i na dala i loaa mai, i mea kokua ma keia hana, a me ka hana a na misionari e hana ai ma keia aina keia aina. Paipai lakou kekahi i kekahi, a ahaaina pu i ka ahaaina pu i ka ahaaina a ka Haku Nui ka poe haipule i akoakoa ma keia halawai.

            I ka makahiki 1810 ka hookumu ana o keia Ahahai misionari; oia ka hoomaka ana ma Amerika i ka hoouna aku i na misionari ma ka aina pouli. Mamua o keia makahiki, aole he pai iki keia hana ma Amerika Huipuia, i ku hookumu ana o keia Aha hui, hapai uuku i keia hana. He hapa wale no ka oe i kokua mai i kela manawa aku, ua mahuahua a hiki i keia manawa.

            Ua koho no keia Ahahui i mau luna, a na lakou e paipai ma keia hana, na lakou e malama i ka waiwai, a kokua i na misionari i hele aku ma na aina e. Aole loaa nui mai i keia Ahahui na dala kokua mamua, aka, ua mahuahua na mea loaa. I ka makahiki 1815 he 10,812 dala wale no i loaa mai. I ka makahiki i hala aku nei 1847, 211,402 dala i loaa mai. O na dala a pau i loaa mai i keia Ahahui i mea kokua ma keia hana $4,511,643, eha miliona elima haneri me ka umikumamakahi tausani, eono haneli me ka umikumamakahi tausani, eono haneri kanaha kumamakolu. Oia na dala i loaa mai mai ka hookumu ana mai ka makahiki 1810 a hiki i ka makahiki 1847. Elima haneri tausani dala a keu o keia mau dala i lilo mai i mea kokua i ka ke Akua hana ma keia pae aina. Pono i nui ke aloha i kela makua a Amerika; aka, aole pono i noho mau na ekalesia maanei i kamalii malalo o kela makua. Ua hala ka wa kamalii, kokoke e lilo na ekalesia maanei i kanaka makua. Nolaila, pono e imi lakou i ko lakou ola iho. No lakou e malama i ko lakou kumu, a hoomakaukau i na mea e ola ai ka uhane.                                     K1.

----------------

                                                                                                Kaumakapili, Aug. 8, 1848.

            Aloha nui oukou e na kamalii o na kuaaina mai Hawaii a Kauai, ke hai aku nei makou ia oukou e na kamalii o na kuaaina, ua hele makou i ka hana, me ka makou kumu kula, me Mataio, ua nui ko makou mahalo ia ia, ua ikaika oia i ka paipai mai ia makou e hele i ka hana, i kakahiaka a hiki ke awakea, hoi makou i ke kula, a ahiahi pau ke kula.

            Mai ka la mua mai o Iulai a hiki i ka la 8 o Augate, ua loaa ia makou na dala $31.82, ua pomaikai makou, no ka loaa o ke dala ia makou, ua maikai ka hana a ke Kuhina Aopalapala, i ka olelo mai i na kumu, e hele na kumu me na haumana i ka hana, i ko makou hoomaka ana i ka hana; loaa ia makou ka hua maikai, ua kau ka makou kumu i kanawai no na keiki palaualelo, hele ole i ka hana, aole nae i pau ko makou manao po ka pepa ole.

                                                            Na na haumana o KAUMAKAPILI.

----------------

                                                                                    Waialua, Oahu, Aug. 1848.

            Aloha oe, e ka Elele;--Ooe no ka mea nana e hoakaka ka manao ma kela wahi keia wahi; a o kuu ike ana he pepa hoolaha manao oe, nolaila, manao iho la au e hoolaha’ku oe i keia hana kumu manao malalo iho. Eia no ia. No ka malama ole o na makua i ka lakou mau keiki ma na mea e naauao ai.

            I ka la 27 o Iulai iho nei. Hoike na kula o Waialua nei. Ia nei o Limaikaika ke Kuhina Aopalapala e ike i na kula. Ua maikai ka hoike ana. Ua makaukau ka nui o na keiki ma na mea e naauao ai, aka, eia ka mea kaumaha. O ka makaukau ole o kekahi poe ma na mea e loaa mai ai ka naauao.

            Ninau kekahi poe ia lakou. Auhea ka oukou mau palapala? I mai ke kumu “Aohe palapala, o ka hele wale mai no iloko o ka hale kula me ka makaukau ole i na mea e naauao ai o ka’u mau palapala, oia wale no na mea e ao aku ai ia lakou.” Pela ka ke kumu. Nolaila, maopopo iho la ia’u, aia la ka hewa nui i na makua. Penei ka pili ana. Ua kaawale na makua i ka uku aku i na kumuao, aka, aole nae lakou i imi i na mea e naauao ai ka lakou mau keiki.

            A heaha ka pilikia. Eia. O ka makemake ole i ka naauao. Ke kapa nei oukou i ka naauao, he naaupo, a o ka naaupo, he naauao ia i ko oukou manao. Auwe! Auwe! Ka naaupo i pau ole o Hawaii nei!! Ma na aina naauao a pau, he mea mai ka naauao, wahi a ka poe imi naauao. I mai la Solomona: “O ka naauao ka mea nui; e imi i ka naauao a loaa, me na mea a pau e imi ai, e imi pu i ka ike a loaa.” A pehea la hoi e loaa mai ai ka naauao i ka oukou mau keiki ike ole oukou e imi i na mea e naauao ai? Eia nae hoi ka’u mau wahi ninau aku. E hiki anei ia oukou ke hele i ka mahiai? Ke ole he oo ma ko oukou mau lima? E loaa nei ia oukou na ia o ka moana ke ole ka waa, a me na mea e pono ai? E holo pololei anei ka moku ke ole he hoeuli? E hiki mai anei ka mokuahi i Hawaii nei, ke ole he mea nana i hana? E hoole mai paha oukou. “Aole.” Ke i aku nei au. Aole e loaa ka naauao i ka oukou mau keiki ke ole na mea e naauao ai.”

            Auhea oe, e ka makua imi ole i na mea e naauao ai kau keiki. Ua lawe wale oe i ka waiwai o ke Aupuni! A e pono e hoopaiia ka makua i hana pela.

            Ua nahelehele kou aina, no kou molowa, palaualelo, hiamoe wale iho, a ala mai, e hele wa