Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 10, 24 October 1848 — Page 37
KA ELELE HAWAII.
BUKE 4. Honolulu, Oahu, Okatoba 24, 1848. PEPA 10.
Na Palapala Maoli.
Kahalii, Hilo, Okatoba 2, 1848.
He nu hou keia ma Waipio, i Hamakua, he ala Aupuni. Ua eliia ka pali o Waipio, he ala a maikai i ka nana aku, aole i ka poe kahiko mai, aole mai a Lilo mai, ia Hakau, ia Umi, ia Kamehameha I; aka, i ke kau ia Kamehameha III, iho nei pau na wahi ino i ka hanaia.
Ua hoomakaia ka hana ana mai Pueohulunui, a hiki i Koaekea, o ka hoea ana iluna o ka pali o Kahuahine, o ka puka ana ilalo o Waimihi.
Ekolu wahi pana hou i keia ala, oPuehu, o Pohakalae o Kamaipualo, ua holo ka Lio me ke kanaka mai lalo mai, me ka bipi aia ka ai ma kona kua, a hiki iluna, ua aloha na kanaka o Waipio, ua hana i ke ala a maikai, maikai maoli i ka nna aku, me he a Nuhekalawela ala, ua hana i na wahi ino a pau, o Hilo no ka aina ino i koe no ka hana ole, he poe hele i Hamakua i Puna aole he eli i ka pali o Hilo, e eli kakou i na pali. Owau me ka mahalo.
Na E.S. KALAUWAKA.
------------------
Kipahulu, Papalahoomau, 25 Sepatemaba, 1848.
Anoai nou kekahi aloha He wahi inai ka’u e haawi aku nei ia oe, ua huipuia me ka inamona i ikomiko ai i ka ai ana, i ka wilipuia me ka aila oliva: i pahee i ke pani o ke kileo.
Ua lohe au, ua aki wahahee ke Kahukula i ke Kuhina Aopalapala, ua niania wale, ua holoholo olelo me ka epa , me ka hoohiki ino i ka inoa maikai, ua ike au i kona maao ma ka “Elele Hawaii.” “Eia ka olelo a ke Kuhina Aop. ua lohe au he kue ikaika iwaena o ke kahukula me ka Lunaauhau, ina e haawi ke Kahukula i ka palapala kikoo i na kumu a haawi i ka Lunaauhau, alaila huhu loa ka Lunaauhau.”
No keia olelo hoino ana a ke Kahukula, a ua loaa, o ka haule mau ana imua o kana mau hoopii.
Akahi. E kuu kauoha ana i na Lunahana mai Hamakua a Kahikinui, e hoohana i na kanaka a pau loa i ka hana Aupuni ma ke alanui, i na la o na makaainana, koe na kumu me na Lunakula me na makai, aka o na kokua o na Lunakula me na Makai, aka, o na kokua o na Lunakula ma ne kumu i loaa ole ka palapala hookohu, e hoohana ia lakou. A lohe oia, huhu loa oia no ka hoohanaia o na kokua, a hele mai la e paio mai, a lawe mai la i ka palapal hookohu a ke Kuhina Aop. W. Richards, a haawi mai la ia’u; a heluhelu iho la au a wehewehe aku la i ke ano. Olelo mai la kela, “E hoopii ana au i ke Kuhina Aop.” Ae aku la au, ua pono. A palapala mai la ke Kuhina, ua like pu ke ano me ka’u, alaila; ua ko iho la ka’u.
Alua. I ka manawa o kuu hope Lunaauhau i hele ai e ohi i ke koena o na auhau a hiki i Kaupo, hele mai la ke Kahukula, a kokua mai i na kanaka a paio imoimo mai i ka Luna e ke Kahukula ka paio ikaika. A palapala ikaika mai la e hoopii ana i ke Kuhina; “No ka malu ole o ko lakou mau waiwai lewa, a me na waiwai paa, wahi ana.”
Palapala aku la ia ia, ua malu ko oukou waiwai ponoi, ilio, popoki, lio, miula, hoki, aina. Aka, o ko hai waiwai i pee malalo o oukou, aole ia e malu, no ka mea, ua ike pono au 15 ilio a kekahi kumu a ua komo ko hai a pela aku na kumu, pela ka aina, a o ua Kahukula la kekahi. Aia kana mau ilio i Lanai, aia i Oahu, ua haawi i mau palapala hookohu i hiki ole i na Luna ke ohi i ke dala. Ae aku la no au e hoopii, aka, owau no kekahi e palapala aku i na Kuhina.
Palapala aku la au i ke Kuhina Waiwai a me ke Kuhina Kalaiaina. A hoounaia mai kekahi Lunakaapuni, a ua hanaia maua , aka, o ka nui o ka’u mau mea i hai aku i na Kuhina, ua ko no.
Aka, o ka Okana i lawe ponoi ia e ke Kahukula, no ka waiwai poalua, aole i ike na Lunahana i ka loaa, o ke Kahukula wale no, a mahope o ka hookolokolo ana, hai mai ka oia he $93.00, ka loaa ma ia Okana. Hai aku la au i ke Kuhina Waiwai.
Akolu. Mei 19, Feraide. He hoike kula ka makou, no ka mea, he kumu no au ma ia oihana hoonaauao o ke Aupuni, hoike iho la ma ka’u kula mai ka hora e 8 a hiki i ka hora e 2 ½ alaila pau, ma ka helunaau, mai ka mua a ka hope, helukakau mua a hope, anahonua, hoailona, hai manao, paa naau me kekahi mau mea e, aole hiki ia ia; a hoi oia a Kaupo: palapala mai la e hoemi i ko’u uku no ke kula.
Alaila palapala aku la au ia ia, kupanaha, akaka ka ia waha liilii o kai aole i ka lemu o ka hee ka hana lepo mai pouli ke kai, henehene na hoku ia oe.
Aole anei au i olelo aku ia oe, aole o’u makemake e uku ke Aupuni ia’u, aka, o ko’u makemake e hoonaauao ia lakou i lilo i mau kumu a komo i ke Kulanui. Oia wale no ko’u makemake; a e like me ka ikaika me ke koi ana o keia mau haumana a me na makua e ao ia lakou, no a mea, elua malama i ao wale ai lakou me ka uku ole o ke Aupuni ia’u, a koi ikaika mai la e uku ke Aupuni, a ina aole e uku ke Aupuni, aolaila, aole e malu ke ao ana, e hele no na haumana i ka poalua.
Olelo aku la au ma ke Kanawai o ke Aupuni, Moku. 3, Pauku 18, aoao 163, “Aole hoi i papaia na kanaka pono i ke ao ana, a me ka hoonaauao ana, me ka loaa ole ia lakou na palapala kumu i oleloia maluna.” A no ke koi ikaika ana, haawi mai la i palapala kumu a i palapala uku ekolu hapawalu no’u. Olelo aku la au ia ia. Aole pela ko’u uku ma ke Kulanui he $12.00, no ka malama, aka, no kuu makemake e hoonaauao, nolaila, ua makemake no au e ao aku.
Eia no kela mau palapala ia’u. Eia ka’u kauoha i na launa hana mai hamakualoa a Kahikinui e hooikaika oukou i ka hana poalua, mai noho wale mai palaka, mai hoomakamaka; ina e lohe au a ua paewaewa, alaila, ili maluna o oukou ka poino.
Mai haawi wale oukou i ka waiwai o ka poalua i na kumuao. Aia a loaa na palapala kikoo mai na Kahukula mai a kauia na loaa malalo o na palapla kikoo, oia ko oukou hoike pono loa. E like me ka palapala ao a ke Kiaaina, i paiia; nui wale na palapalaao ia lakou. Aka, ma ko’u moku ponoi i noho ai ma Kipahulu, ua uku aku au ma ke dala maoli, lole kela mea keia mea i loaa ma ka poalua, a haawi i na kumu me ke kahukula ke noi mai ma kona makemake.
No kuu lohe ana i kana hana hoohiki ino ma ko’u inoa ehaeha iho la au ia ia, a paa kuu manao e hana ia maua. Aia maluna ka uku iwaena o maua .
No ka mea, o na hana maikai ka’u e hapai nei. Heaha ia mau hana? Eia, o ka hai olelo ma Kipahulu a Kaupo i na Sabati, a i na manawa e, o ke Kumuao hoonaauao, o ka Lunaauhau. Aole au i lilo i mea keakea aku i ka hoonaauao ana o ka hoomahuahua aku i ka pono ka’u hana, o ka hooponopono i na Kanawai o ke Aupuni.
E ike oukou i keia manao e na mea a pau mai Hawaii a Niihau, no oukou kekahi aloha.
L.M. KAMAKAU.
------------------
Hana, Sep. 4, 1848.
E ka Elele e. He wahi mau mea hou i kupu mai ma Hana nei. Noloko mai o ka honua kekahi, a noloko mai o ka naaupo kekahi.
Ua hele mai kekahi haole e hana i na pa, i na ipu, a me na omole. Me ka alaea ka hana ana, a e lilo auanei ka lepo i mea e pomaikai ai na kanaka. Aole hiki ia’u ke hoakaka’ku i ke ano o kana hana ana .. Akahi wale no a hoomaka oia. Aole oia kahu umu a i keia manawa ua lilo oia i ka hana e. E hooponopono ana oia i na ipuko no Manuahi. Mamuli e ike kakou i ka hua mua o keia hana maikai. E wawahiia paha na huewai maoli e keia hana.
Eia kekahi hoomamakii. Ua hoopaiia kekahi poe kanaka e ka Lnakanawai no keia hana lapuwale. Ehiku mau kane, a me eha mau wahine. Eia ke ano o ka hana.
Ua noho lakou ma ka lalani a ua hoholaia na kapa iwaena o lakou me kekahi aniani kilohi a me ka Palapala Hemolele, a he wahi puu iliili no hoi i kela mea keia mea. Ua kaei like ia na poo me ka hainaka ulaula, a me ka hainaka eleele, a e kani ke oli, a lawe like lakou i ka iliili a waiho kokoke i ke aniani, a hoi hou a pau ka iliili i ka waiho like.
Alaila, ua lawe like lakou i kekahi mau iliili, a kau maluna o na aniani, a kani ke oli, e hookuu like lakou i mea e akaka’i ka mana o ka hana.
Ina naha kekahi aniani, aole mana i ka lapau ana, a ina aole naha, alaila he mana. He poe lapaau mai lakou.
Eia kekahi mea. E ulu ana maanei he mau puu maia me elua, ekolu, a eha mau ahui ma ka puu hookahi. No Hawaii mai keia mea ano e.
Na’u na KAAHELE.
---------------------
MANAO PAIPAI.
E ke Lii nui a me na’lii a pau. Aloha oukou. I ko’u heluhelu ana i ka Polynesian nupepa, i keia mau hebedoma, ua ike au, ua paipai ia oukou e wikiwiki i ke kuai ana me na haole, o holo lakou a pau i Kalifonia, a hele oukou i kanaka keokeo ole. Pono paha, aole paha, aole au ike maopopo. Aka, ea, Eia ka mea a’u e paipai aku ia oukou, e ka Moi, a me na’lii a pau, e aloha oukou i na makaainana o Hawaii nei, ko oukou poe kanaka, ka poe ilihune, aole o lakou aina, a e kuai koke me lakou i ko oukou aina. E nana mai oukou , a na’u e hoakaka aku ma haliimaile, o ka hapalua o ia aina, ua lilo i ka haole, aole hookahi eka i lilo i kanaka Hawaii. E nana mai oukou, a na’u e hoakaka aku ma Haliimaile, o ka hapalua o ia aina, ua lilo i ka haole, aole hookahi eka i lilo i kanaka Hawaii. Ma Haiku, hookahi paha tausai eka no na haole, aole hookahi no na kanaka maoli. Pehea keia? Aole anei he mea kaumana? No keia pilikia paha, holo pinepine na kanaka ui ma na moku kohola, a me na moku kalepa.
A holo pinepine na kamalii i Lahaina, a i Honolulu, a noho palaualelo, a hana kolohe, a hihia iho la. Aole anei he mea kaumaha keia? Aole anei he e poho ke Aupuni Hawaii ma ia mea? O ke kuai aina i loaa i na kanaka a pau, he wahi aina maopopo. Oia ka mea, i ko’u manao, e pau ai keia pilikia. Pehea, aole anei he pono e kuai koke ano?
Eia kekahi. I ko’u manao, ina aole e kuai koke oukou, e na lii i ka aina me kanaka Hawaii, e holo auanei kekahi poe i Kalifonia e eli goula. Pela ka manao o ko nei poe hoahanu. Aloha ino i ka haalele ana a kekahi poe Hawaii i ko lakou aina. Heaha ka hope? Ina e holo pinepine na kanaka maoli aole anei e lilo ke Aupuni i Aupuni nawaliwlai, a hemahema no hoi? Pela i ko’u manao. Hookahi mea e mau ai ka pomaikai o keia Pae Aina o ka lilo koke ana ka aina i hooilina no kanaka mai Hawaii a Kauai, i kanuia ka aina a mahiia, i hanai kolo