Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 10, 24 October 1848 — Page 39

39.KA ELELE HAWAII. Okatoba 24, 1848.

 

Hana no lakou e like me ka hooiho ana i ka waapa, he hana hoopunipuni nae, nolaila pii ae oia iluna; a hoouka lakou ia ia, a eha ia, o kona kiola no ia i ka moana. Alaila, hui lakou i na pepa a me na palapala a pau o ka moku, a kiola i ke kai. A loaa hoi ia lakou kekahi gula, puunauwe iwaena o ka poe luina, koi aku no ia lakou a pau e lawe, a i ole e lawe, e make no. Alaila, imi lakou i ka pahu waina. O ka hana pepa no ia. Elua la lanakila no lakou, aohe mea keakea; koi aku no i ua mau wahine la e noho pu me lakou i ka papa aina, a i ole, e make no. Aole i ikeia ka eha o ko laua manao, a me ka weliweli. Aole i la ua iki ko laua manao, aka, hoopakele mai ke Akua ia laua.

            I ka la 5 o Okatoba, a po iho, ua ona loa ua poe kipi la ekolu i ka waina; manao no ke koena o ka poe luina, e hoopakele ia lakou iho a me na wahine, no loko mai o ka lima o ua poe kipi la. I ka hora ekahi o ke kakahiaka, pepehi iho la o John Smith he kanaka no Rotterdam mai, i elua o ia poe kipi me ka lipi. Pepehi no hoi i ke kolu o lakou, a okiia kekahi lima ona; alaila kokua mai ke kaema a me ke keiki o ka moku, kiola laua ia ia i ke kai. No ka hiki ole ke kolo hou i Mazatlan, nolaila, holo mai lakou i Hawaii nei.

Eia ka inoa o ka poe i pepehiia e ka poe kipi ekolu. O Mr. Cook, noho no oia i kekahi mau makahiki ma Mazatlan. O ke kapena o Robert L. McNally no Dublin mai, o Ramon Alva a me Citano. O k poe kipi, no Mesiko mai lakou. Ua mai aoia, aole i kipi kekahi o ka pae laina, o kela poe i pepehiia a make wale no. O kela keiki i hoopakele i ko ka moku a me na wahine, e mahaloia oia. Eia noho mauka nei kela mau wahine. Ua laweia na dala, a ua waihoia i ka waihona dala no ke Aupuni.

 

NO NA MAI HOU.

            No ka maopopo ole o keia mai hou i na kanaka maoli, ua noi aku makou i kekahi e kakau i palapala hoakaka no oukou. Eia no ia malalo ae nei.

            Elua mai hou i hiki mai nei i keia mau la ma Hawaii nei; he mai kunu a he mai puupuu. He okoa loa ia mau mai, he like nae kekahi mau ano. Ei akekahi ano like o laua he ano lele, mai kekahi kanaka a kau maluna o kekahi ke launa aku ka mea i mai ole me ka mea ua loohia i kekahi o keia mau mai. Pia hoi kekahi ano like o keia mau mai elua, a kau maluna o ke kanaka a ola ka mai, aole e hiki hou keia mai ia ia. Pela no ka mai Puupuuliilii a me ka Aipuu, a me kekahi mau mai o na aina e i hiki ole mai maanei, he kakaikahi ke kau papalua ana i ke kanaka.

           

NO KA MAI KUNUKALEA.

            Oia ka inoa a’u i kapa aku nei i ka mai kunu i hiki mai nei i keia wa. Hookahi wal eno hiki ana mai manua i ka wa e ola ana o Kaahumanu I., i ka makahiki 1832. Kunu liilii i kinohou, a hala kekahi mau la, nui ae la ke kunu ana a kokoke pau ke aho no ka hele loa o ka makani, kani nui mai la ka puu no ke komo hou ana mai o ka makani iloko, pela no e hana pinepine ai i ke ao, a i ka po, ke oki loa no ia no ke knu pinepine ana. Ina he kamalii, he mea mau ia lakou ke holo a hoopaa aku i ka hale a paa na lima, a malaila e kunu ai a eleele loa ka maka. He luai ko kekahi poe ma ka pau o ke kunu ana.

            LAAU LAPAAU. I ka lapaau ana i ke kunukalea, e pono ke nana i ka nui o ka mai. Ina he wela a he o, a he poo huai, e pono ke hoohainu aku i laau naha, a e holo, a he laau hoopii kekahi aole nae e nui o ia laau, o ka hoopailua uuku ka pono, o luai nui ka mai a nawaliwali. Aka, o ka nui o keia mai aole loa e pau ana a hala ka malama okoa a keu aku paha. Eia na hana pono ole, e lilo ai ke Kunukalea i mai make, o ka hele loa iloko o ka wai a e ke anuanu a me ke koekoe. Aohe pono ka noho paa loa ma kahi wela, he pono ka makani uuku, me ka oluolu nae, i loaa ke kunu maikai o ka hanu ana.

 

NO KA MAI PUUPUU LELE.

            O ka mai i hiki ma Tahiti i ka makahiki 1840 oia ka Puupuuliilii,   he mai make nui wale ia, he lele no hoi mai kekahi kanaka a i kekahi, e like me keia, aka, no ka manao ana e okoa ka inoa o keia mai ano okoa, ke kapa aku nei au i keia mai e noho nei ma ka inoa o Puupuulele. O Puupuulele ka mai e make ai o Kamehameha II, ma Beritania, he mai oluolu ke ano, aole he make lehulehu na kanaka i keia mai ke hana pono lakou. O ka nalulu ke kumu o keia mai i konohi, a me ka li a wela mai, eha mai la ka puu, a he kunu uuku, a hala kahi la ae, puka mai la he puupuu maloko o ka waha, a liuliu aku puka mawaho ma ka papalina a ma ka ili a puni, a me ka ulaula loa o ka ili, a me ka manao, aole okana mai ka ikiiki no ka wela; o ka oluolu no ia o ka nalulu, ake iho la e holo iwaho i ka makani, a e lu paha i ka wai.

 

            LAPAAU ANA. Aole e pono ke lapaau nui a inu nui i ka laau no keia mai, o ka noho malie ka pono ma ka hale, ma kahi makani ole, e komo i ke kapa mehana, a i ole ia e uhi pono i ke kino ma, kahi moe, e ai uuku i ka ai, a e inu pinepine i ka wai. Pono nae ka laau naha; a ina i puka ole ka puupuu mawaho alaila e pono ke ehu a o ka puholoholo paha. Ua kupono ia mau hana ke puka iwaho a puupuu a mahope hoi mai iloko, a pii mai la ke pani a me ka poanaana.

            Kapu loa ka auau i ka wai a ole pono keia mai, kapu loa ka hele nui mawaho i ka makani a me ka ua, o ka mea e hana ana pela e pomaikai ana no ke loaa ole ia ia ka pilikia, no ka mea, oia ke kumu e hoi mai ai o ka puupuu maloko, a e nui auanei ka pilikia no ka pili ana o na puupuu la a me ka wela ma ke ake a ma ka naau oloko o ke kino. Ua   ike pinepine ia keia hewa ma na aina e, nolaila, ua kaulaia ka olelo e hoomanawanui i ka ikiiki i ka wela o ka puupuulele o hoomanawanui auanei oe i ka make.

            Aole liuliu ka noho ana o keia mai, hookahi wale no hebedoma paha.

            Kakauia, i mea e kokua’i ka poe noonoo ma Honolulu i keia la 10 o Okatoba, e ko oukou makamaka.                                                                      G.P. JUDD.

 

--------------------------------------

NA HOIKE E IKEIA’I O NA OLELO I KAPAIA O KA PALAPALA HEMOLELE, O KA OLELO IA A KE AKUA.

(Koena o ka Olelo II.)

            2. E nana aku kakou i ka noho ana o na kanaka hoomalau ma na aina ike i ka Baibala.

            Aia malaila kekahi poe hoole i ka baibala, aole no ke Akua ia. Ke i mai nei lakou, he mea hiki ke hoomaopopoia na pono a pau ma ka noonoo wale no, a ma ka nana ana’ku i na mea o keia ao: a ke hoohiki nei lakou, ua hoomaopopo lakou malaila i keia mau mea, oia,

            Hookahi no Akua, a he pono ke hoomanaia oia; a e kala mai oia i ka hewa ke mihi kakou; e uku mai hoi oia i ka poe pono, a e hoopai i ka poe hewa ma kela ao aku.

I loaa ia lakou keia mau manao mahea? Ma ka noonoo wale iho no anei? Heaha ka mea i loaa ole ai keia mau mea i ka poe akeakamai o na aina hoomanakii? O ka poe ike ole i ka Baibala, aole i hoomaopopo lakou i kekahi o keia mau mea. Aole i ike o Sokerate, o Pelato a o Aristotela i keia mau mea. No keaha la i hoike mua ia mai keia mau manao e ka poe i aoia ma ka hoomana Kristiano? Aole i puka mai keia mau manao noloko o na aina hoomanakii ma Asia, aole i hoomalamalama na wahi pouli o Aferika e na akeakamai o lakou e ao ana pela. Ua aihueia keia mau manao noloko o ka Baibala. Aole no hoi e ku like ka manao o na hoomalau a pau i keia mau mea, hoole aku no kekahi poe aia, kue aku kue mai lakou. Aole no hoi lakou e hoomaemaeia mai malaila, aole i loaa mai na hua maikai e hoopomaikai ana i na kanaka. He aina panoa ko ka poe aia, he pahoehoe, aohe hua maikai malaila.

            Aole hiki ka aoao o na hoomalau ke ku iluna, haalulu koke no a hina. Ua hele ae nei na aia ma ka malamalama o kekahi lama a lakou i aihue ai moloko mai o ka huakini o ke Akua, aka, pio koke iho la no ia. Ma na aina Kersitiano, o ka poe hoole i ka Baibala ka poe ino a haumia o na mea a pau.

            Ma ia mau mea ua maopopo he popilikia na kanaka, ina aole i hoike mai ke Akua i kana olelo ia lakou.

            3. E nana aku kakou i ka noho ana o ka poe hoomanakii i keia manawa.

            Ina paha he mea hiki ke alakai pono ia ke kanaka ma ka noonoo wale no, e loaa auanei ia kakou na mea e akaka ai. Ina he mea hiki i ka lunaikehala ke hoomalamalama mai i ko kanaka alanui, e loaa auanei kona mau kukana ia kakou.

            Pehea na kanaka ma Hinedu? Ua hoomalamalamaia mai anei lakou i ka lama o ko ke kanaka noonoo ana? Ke noho maemae nei anei kolaila mau kanaka he lehulehu? E ninau aku ia Bihopa Hebera, kekahi kanaka pono a naauao i noho malaila. Penei kana hoike ana,

            “Ua pakela ke ino o ka ka poe Hinedu hoomana ana i ko na hoomanakii a pau ia’u i lohe ai a i ike ai. Nui wale na hana paumaele, haumia a ino loa i kauohaia mai ma ka lakou hoomana, aole hoi ia i kauoha mai i kekahi hana maikai; he hilahila ole lakou i ka wahahee; he aloha ole i ke kanaka poino, ina no ka ohana e oia; he haumia wale ka lakou kamailio ana; olioli lakou i ka powa ana a me ka hookahe ana i ke koko. Ina he mea maikai iki i koe iloko o lakou, aole ia i pili i ka lakou hoomana.”

            Ma Hinedu, ua ikea na kanaka i hapalaia i ke koko, i hoohaumiaia i na kuko ino, malaila ua ikea na mea e akaka ai ka lanakila ana o ka hoomaloka maluna o na ano aloha o kanaka,   i hiki ai na makua ke umi iho i ka lakou mua keiki, a i hiki hoi i na keiki ke pepehi a hoolei wale aku i ko lakou mau makua. Me he mai puha la, kauai e hoopau ana i na mea maikai i koe iloko o ka naau o kanaka.

            E huli ae kakou, a hana ia Aferika komohana a me Aferika hema. Aia anei malaila ka poe maemae i ao ole ia i ka Baibala? Malaila no ka hoomanakii weliweli, na hale kaimonio, ka umikamalii, ka pepehi wale ana’ku i ka poe elemakule a me na luwahine; malaila ka moe ana o na kane a me na wahine e like me na holoholona; Ua ono ia lakou ka io o kanaka; ua aneane nalo loa ka lunaikehala iloko o lakou.

            E huli ae paha kakou e nana i na pegana e noho la ma ke aupuni o Rusia, a ma Kina hoi, i na Inikini ma Amerika a me Amerika Hema, a i na pegana hoi o keia moana Pakifika nei. Ua loaa anei kekahi lahuikanaka e noho pono ana me ka ike ole ia Iehova?

            Aole anei i paapu ia mau wahi a pau i ka ino a me ka popilikia? E ninau i ko oukou poe kupuna, i akaka ke ano o ko Hawaii nei i kela manawa, i ka wa aole i hiki mai ka olelo a ke Akua maanei. Ua loaa mai anei ka malamalama ma ka noonoo wale ana e alakai aku ai i na kanaka ma na mea e pomaikai io ai? E ninau aku hoi i ka poe holokahiki, ka pae iuka ma kela aina keia aina o keia moana, alaila, ua maopopo ka popilikia o ka poe ike ole ia Iehova.

            He mea kupanaha ka lokahi ana o ke ano o na hoomanakii i kela kau i keia kau. He lehulehu anei na akua kii ma Roma, a ma Helene i ka wa kahiko? Pela no ma Inia i keia manawa, pela hoi ma na aina pouli o Pouneisia nei. He ano ino anei o kela mau akua. Pela no ke ano o keia. He umikamalii anei malaila, he puni kaua, he maa i na hana haumia a pau a me ka hoopunipuni? Pela io no ma Polunesia nei. Aohe mea e kanalua ai kakou i ka manao, he poino loa na kanaka, ke ole ke Akua e hoike mai i kona manao ia lakou.

            4. Hookahi mea i koe; e nana aku kakou i ka noho ana o kanaka ma na aina Kersitiano. Mahea ka pomaikai, ma kahi i ike powehiwehi ia ka Baibala a malama uuku ia kona mau kauoha? Me na aina Keristiano ua emi iho ka malamalama, mai ke keneturi 9 a hiki i ke keneturi 15, ua aneaen nalo loa ka ike ana i ka Baibala. Heaha ka hua i hua mai ai? Uhi hou mai la na mea ino a pau. Lilo hou na kanaka   i ka hoomanakii mamuli o ka pope. Waihoia ku na pono a ke Akua i kauoha mai ai, a ua pahi ia na hakahaka i na hana lapuwale e na kahuna i kauoha mai ai, e like me ke kaahele i ka wahi i kapaia he hoana a waiho aku i na alena malaila, a me na hana e hoano ai ke kanaka i kona kino iho. Lanakila loa ka pouli a ku iho na ke hewa me ka hilahila ole.

            Heaha ka mea i hoi hou mai ai na hanohano ka pono, ia manawa? Na ka noonoo mai a me ke ao akamai ana a ka poe akeakamai i aole loa. Na ka Buke no o ke Akua i wahahee Lutera ma. I ka wa he ai hoihoi mai ai ka noonoo wale no i na kanaka mai ka hewa a e