Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 13, 16 January 1849 — NA HOIKE E IKEIA'I O NA OLELO I KAPAIA O KA PALAPALA HEMOLELE, O KA OLELO IA A KE AKUA [ARTICLE]

NA HOIKE E IKEIA'I O NA OLELO I KAPAIA O KA PALAPALA HEMOLELE, O KA OLELO IA A KE AKUA

. - ( Kue.un o /, a Olelo 14 f-) Piea hiki ole ke hoohih* hoopunipuni ia ke. KauoKa Hou. ■ 0 •' \ : • Maanei, elnā' waie no manao. e hiki āl, ua i kakaiua ke Jiauoha Hou e na lunaolelo, a ī ole ria, he palapaiu hooounipuni fa, na b»i no i ka[kau a i hoolaha .aku! Ke olelo .aku nei au, aole • floa e hiki keia. \ * • . - ! Ina-he «iau palapala-hoopumpuni keia, i Jta wa hea i hiki ai ke hoolaiiaia inail I .ka vraß ola iana na iunaolelo anei? Ua hiki anei ke hoolaihaia keia mau palapala okoa he .imikahiakuma;naah|ku, i kakauia e na kanaka okoa ewialu; ua j hiki anei kē hoolaha hoopunipuni i& iuau l.palapala,. me he mau palapaia la.a | a pun-i no na bautnaivū a ia mau .lunaoleio, i ka wa e kanmilia pu ana me Jakou?* Aoie Loa e hrki! Aka, ua Kiki anei ke .hoolaha hoopuiiipuni ia keia mau pal.ipalai kekahi wa ma ia hope iho? Aole loa e hiki mahope iho o ka pau ana o ke Keneturi li 3 no ka luea, ua iaha loa-ia maii palapala ia, manawā, a ua heluhelui* aia na ekalesia a p:iirr ua unuhiia i na olelo e a ua muhine he mea ia i hoaiio loa. Nulaiia, o ka wa i kqe no-keia hana hv)opunipuni, oi 1 ia ka w'a niai- ka make ana o na lunaolelo a hiki i ka wa i laha loa ai ke Kauoha Hou. Ola no o loape, ka lunaolelo, a kokoke pau ke Keneturi akahi, a o kana hau4nana ponoi o Poīikapfi & hala ka hapaiua o ke Kepeturi alua, a o irenea ka haumaiia a Polikapa a hiki i ke Keneturi akolu; wa* ua loaa mai o Teretulio a me na hoike he lehulehu e liooauhee ai ka manao, ua hoopunipuniia. Ua kanuia na oihana Kristiano «nawaena o na enemi a roe niea hoomaau, Ku ae la ka hoomani* Kristi,mo o na luilaio a we na Pegana. Iloko hr>i o ka poli o na ekalesia na hpokamani, na luda Isekariota e noho makaala ana © hoohhlo ia ia. Pehea la i hi|i ke hoolahoia na pulapala hoopunipnni iwaena o lakou. a puni lakoul I V. Ua loaa mai ia kakou na hoike i noh6t kela hanauna keia han&una, mai keia wā e-nō* ho n?i, 4 hala loa i na la o riji lunaoiek), hoiii* loknlii ana i lia Palop«ln Hemolele. Ke ae like nei na mea n p»u, i ka lulinai ao* o na Kristiuno i keia o kela aina keia nina i ka Palapala llemokle. A o kola poe nmkua ma' :.ini lie'.e i holo aku inui Etiroj\i a Atr»cnk;i dua haniii

mahahiki mamua aku nei r i iiiki ia lakou «ke hoomana i ke Akua tne ka lioopiiil'.ia o!e ia mai; ua hooia laleou i ka Palapala Hemolele. Aole hoi he mea i kaiialua, tia hiiinai o Lutera ma i ka Palapula Hemolele i ke Keneim-i xvi. Ua hooiaia mai' keia ma 11 pala j >ahi i ke Keneturi xvi. I ke kau ia Wikiliia. kn nieii i umihi i ~ mau palapala iloko a ka olelo Reritunia. Ua hooLaia mai hoi keia niau palapala -i ke Kedeturi ix, i ke kau ia Aleleela ka N tu, ke alii o Beritania. nana no i unuhi a kakau i ke Kau©foa Hou ma ka olelo Beritania. . Ua kui ke kaulaiia o Beda ma na aina' Kristiano a pau, ua hanau oia i ka niiik:ihikr 672.. Ke waiho mai nei kana 'm'a'u palapala wehewehe i na pa)apala a Paulo, [la lawe kanalua ole na haipule o ia wa i ka Puhipala Hemolele. Pela hoi i ke kau ia ka I"\" uj, ka mea i hoouna ia Auguse.tine i Beritania e hoohuii ia lakou i ka- aoao Kristiano i ka makahiki 590. Malaila aku ua ioaa ia kakou na -palapala e hooiamai ana i ke Kaiioha Hou na Teodoreta a me Fulegintia ma 6 ke Keneturi vi. A j> A usetinc, lerom'e a me Kerisetoma o ke Keneturi v. A o Ameherosa, Atenatia a me Eusehia o ke Keneturi iv. A o Kip?riana, Origena a me Teretulia o ke Keneturi iii. A hiki kou ta Irenea he hahniana ia-a Polikapa, ka haumana a loane ka haumana a-lesu Krist6; Pela ua moku ole ke kauia mai ia kakou ? hiki i na la o na lunaolelo. He poe hoike okoa ma Italia. Fe poe okoa ma faram. He poe okoa ma Afeiika, a nm Suria, a ma Asia uuku. Hooia lokahr lakou, ua loaa »a lakou na Palapala HemoWle mai ko* lakou poe makua mai, me he mea la i oiaio a no ke Akua snai. V. O ka poe kue i ka aoao KristiaHo kekahi poe hoike; aole i hiki ia lakou ke hoole, ua ae ihai no, ua kakauia ke Kauoha Hou e na īunaolelo, a he moooldo oiaio no ia. 1 ka makahiki 175, kakau o Kelek*usa; he kai>aka akeakāmai hoomanakii, i kona manao kue i ka aoao Kristiano. Ua piha kana palapala i ka maalea, i ka heowahawaha a roe ka inaina. Hooia mai no nae oia ia man palapala. A i mai ne ia ua paulele na Kristiano a pau o ia wa ma ia mai* palapala. O Poreperi hoi kekahi hoomanakii kue 'me ka Ukiuki; kakau oia -i kona nianao kue i ke Ke»eturi iiu Ae n>ai la oia i ka oiaio o ka Palapala Heniōlele a pau, o ka Danie!a wale no koe; i iho la, ua kakauia oia mahope iho o ka aoho ana o Anetioka Epipane. Aole nae oi>a kumu o ka hwle anu i ka Daniela. Ke hele mai la no hoi o luliana i ke Keneturi aha, e hooia mni ana i.ka BaibalaV He alii nui ia ma Roma, komo oia iloko o ka Kristiano, a mahope hoi hope, haalele ia aoao a huli hou e hoomanakii. Ke kapa -mai nei anei oia i na Palapala Hemolele, he mau palapala hoopunipuni? Aole, ae mai no ia he oiaio no ia mao pafapala, me ke kue loa nae. Pela oo na mea kue he nui loa. VI. 0 ka nui loa o na kope o ka Palapala Hemolele, i kakau kahiko ia, a loaa mai i keia manawa, he mea ia e hooia ana, ua kakauia no ia mau palapala e na lunaolelo. Aole i loaa lehulehu mai na kope kahiko o na palapala kahiko e ae. Ua loaa mai na kope he 12 wale no o ka mooolelo o Heradotu. Hookahi wale no kope i loaa m.ii o ka nui o na palapala kahiko. Aka, he mau tausani kopekahiko o na Palapala Hemolele: ua loaa no kekahi iloko o na halepalapala kahiko ma na aina Kristiano a pau. Ua kakauia ia inau kope i ke Keuetun awalu, ahiku, aono, alima, aha, a o kekahi, aia ma Laiaua i Faraai, ua kakauia i ke Keneturi alua! Ua like keia mau kope, a ua like hoi me na i kuhikuhiia e lerome, £usibia, Teretulio ma, na mea i heluhelu i ka na lunaolelo palapala ponoi. VII. Kupono keia mau palapala i ka poe nana i kakau mai; kohu pono i ke kau o na luna-

oleio/ Ua kak-iuia ma ka olelo Helene; aote> nae ma ka Helene ponoi, ua kawili niii ia na! mea ano Hebera, ano Suria maloko o ia inau | palHpala. Kupono keia ina lunaolelo, he poe ludaio lakou e kakau ana ma ka olelo j Ke hoike nwi mai nei no hoi keia mau palapala; i na inoa o na alii ma kela wahi keia wahi, a ! me na hana ma kela aupuni keia aupuni; a ke ; hoōia mai la na mea kakau mooolelo o ia wa i j keia mau mea, o losepusa, Takiiusa a me Sue-1 tonio. Ua like inaoli hoi na helehelena o keia; inaii palapala me na mea oiaio, aole he ano| maalea ikui ka hoopunipun». Ūa kuikahi hoi! ka olefo a kekahi me ka kekahi. Ewalu maul mea i kakau i ke Kauoha Hou a he kulike no ka lako'M mau ol|elo a paū. j VIII. Ua hti bui mai na mea e ae e mai niKi- ina palapala oke Kauoha Hōu. I ke; kokoke pau ana o ke Keneturi 16, hooili mai lal ka Eihōpa o Anitioka i-Europa, i kekahi Kauoha Hou ma ka olelo o Suria. Ua kakaulima ia ua Kauoha Hou nei ike Keneturi alua. Ak ihi] waie no a ikea oia ma Europa. Heluhelu koke I ia e ka poe naauao, aole okana mai kona like | loa nie.na kope e ae o ke Kauoha Hou. | Ika makahiki 1628, lawe mai Ia o >Toina j Rōwe i kekahi kope kahiko o ke Kāuoha Hou, I mai mai, i kakauia i ka makahiki 370. Ku like no me na kope e ae. IX. O ka Palapala Hemolele, hookahi no ia, aole palapala like e ae. O lia mea hookumn L na hoomanakii, aole o lakou pahipaia hoike ia hoomana, ko.lo mai la ka hoomanakii ma ka pouli. .0 ke Korona a Mahomeda, ua unuhiia mai ia noloko o ke Kauoha Kahiko a me ke Kauōha Hou: he kāwiii pu ana no ia o na palapala Kristiano me kona nmu inanao hoopunipuni iho. Ke ku hookahi nei ka Palapala Hemolele, aole ona lua, me he kia pohaku ia e hoike ana, no ke Akua mai ia. Pomaikai kakou i ko ke Akua hona ana iloko o na Kristiano o kela kau keia kau i ka makemake nui i ka lakou mau palapala hoano, nolaila lakou i malama loa ai, a haawi mai hoi ia kakou i keia maii hoike akaka. y' NO KA OHANA ALII No BERITANIA. O k,e Alii Waiiink. 0 Alexandria Victoria, i,hanayia ika nialama o Mei, ika la 24, 1819. Ua mare oia i ka 1* 10 o Feb. 1840 ia Francis Albert Augusttjs Charles Ēmanuel, ke Alii 6 Saxe Coburg a me Gotba. a ua hanauia oia Ajugate 26, 1819. Gia ka laua mau keiki; , O Vietoriā Adelaide Mary Louisa, hanauia Nov. 21, Is4o. O Albert Edward, hanauia Nov. 9, 1841. Ō Aliee Maud Mary, haoauia Aperifer2s, 1843. » O Alfred Ernest Albert, hanauia Augaife 6, 1814. •O Helena Augusta Viqtoria, hanau'ia Mei 25, 1846. 0 Louis Caroline Alberta, hanauia Maraki 18, 1848. Q Adelaide Amelia Louisa Teresa Catoline, wahine kanemake a W lliam IV Imake aku, .ua hanauia ōia Augāte 18, 1792. O Victoria Maria Louisa, ka Makuahine o Victoria,! hanauia Augate 17, 1736. I