Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 17, 23 March 1849 — NA MEA E PONO AI KEIA PAE AINA. [ARTICLE]

NA MEA E PONO AI KEIA PAE AINA.

Ua imakakaia'nmi leekaiīi 'man moa. i keakea : ai kn pii nna īkiiia o keia {ahuikai;nka o Hawaii nei. a irui. u ikaika, a kauiana no hoi. O ka oiuolu o ka aimi, af>ie anu, aoie weia lnai ka la, a momona no iioi ka-lepn. oia kekahi: o ka hooluhiia o na niakaainana i ka \va kahiko, oia kekahi; a o ka haua ino-pinepine a na 'malihini a me na kamuainn, oia kekahi. No ia mea, niuai! nmi ī afia kekahi. lieaha ke ano, a me ka hape o ko Ha*• waii lahuikeinaha? Ua kakau kekahi misionari, E. O. Hail ia Mr. Wale ka luna nui no ko na aina e. i na vnea ku pono i keia uiiiau. Ke manao nei au e hooiilo i ke aao ny.i o ko!ia manao ma ka oukou oiuio: Penei, "Ua iiio kekahi poe lurm. n me kekahkpoe liaahun, he poe akiaki a lioino no hoi i keia lahuikanaka ma ria mea a pau. Ua nui paha na mea makemak£ e ike iho i ka pio arva o ko Mawaii poe kanaka, a i ka pani ona o ko lakou ha kai-.aka e rm kanaka no na aina e mai. Aole makemake ka poe kuiepa, a me ka poe heie mai e lilo wawe he poe waiwni loa, i na kanaka maoii, no ka mea, ua ilihune ko llawaii, aoie hiki ke kuai nui i ka lakou nau mea. A o ka poe manao nui irm ko waho o ke kanakn, aole iakou oiuoiu maanei, no ka mea, aole nui i;a lianoliano o ko nei poe kanaka ma ke kino, a ma ka hale. Ua poina pa!-a iu lakou ka hewa. ka haumia, ka uaaupo, ka pelapeia, ka wahahee a me ke kolohe inoino ma ko kikou niau aina ponoi. Un panmi paiia ka hewa o ia mau mea ma ko iakou aina, no ka mea, na paumi ka inaiain&lanīa maiaiia hē hapaumi maanei. Pono lakou.e kuiou i ka hiiaiiiia. Ua hoohewa kekahi poe o lakou i na kav;aka Hawaii hana koioiie, aiaiia noho a hana iike. Kokua iakou mainuii o ko nei poe noho ninu ana iloko o ka haumia, aiaiia hoohewa i;« lakmi no ko iakou noho ana peia (e iike me ke kanaka laiau i kona hoaiainīa, aiime i kona hipuu a iioolei ia ia iioko o ka iua paaim i ka a me ka lepo pilau, aiaiia hoohewa ia ia no kona ino ma ke kapa, a no koua iiihune. Fonc> anei ia haha: v ') Aka, heaha ke ano o keia iahuikanaka? Ma ka oleio pokoie. aia malaio loa o na lahuikanaka i iioomaemaeia mn Europa, a m.\ Anu.iika iioi; aka, aia maiuna lilo o koliahi poe hihin laka oie ma Nuuiiiva, ma Fi jee. ma Nu Kaledonia ma nn pae ai? a e ae., a ma ka naheieheie o Amerika. A e hiki no ke olelo me ka oiaio, aia keia lahuikanaka maiuna lilo h»a o kona ano i ka wa i hiki inua mai nei ko Enmpa poe. Nui na mea e fH>no ai i koe, «ole pau i ka iianaia na mea e waiwai ai, a e oiuolu ai na kanaka pakahi, n me koiakou noho Uui ma ke Aupuni hookahi. Aka, o ka poe pi» nepiae n kakau no hoi ma ka \ epa nu iK i: *Ta iu le ioa ko Hawaii nei|poe i ke m?o Kris:iuno. a me ke ano iioolakaia. aoie kh!|uikanaka i a i oi n:n ka iiio, ?? uahoino nuu ii ia poe, i r»a tnnsani knnaka iiaipuie. kanaka ivri?tiano a iakou i ike ole ai: hoole i r*a mea i ike makaia e na kanaka pau. a hoowahawalm aku i ka najiuao a me ka l ikomaikai tnui o ke Akua. ka mea uaua i kauoha i kana poe haumaT;a, 4 e i.ek» aku ouk<m i na aiua a pau. e hai aku i ka euanelio i na kanuka a pau." No ke a!;a Ia? Ke oLlo hou mbkou, aolc|hiki ke lioole ua nui na

i iiita.hc!naiß'iiia i k.oe. tua keia |iue aii»īi, aka ke noi j ikaika- makou ia j«<><.* akiaki, e kuhikuhi a iuuke inai i ! ka ■ni0.0010.10 m> kekahi a i o kekahi poe © ! iioiio i;?]»a ohTa iiii.'iu, mai k»-\va i i:ookun:?iia ka ho« I tiua nei. kaiii i iKioin.hia ra ks'.nnkn; s i hooponofH>ria i;t i;umca a i;au, me ke kaua oI«, e iike me na īnea \ i liaiuiia nwi ko tlf!iv,'jii li!l,uii;;ji fiS a. | 1 Ke ae «iku hei «tu i kn ;s na» k« [ o{r.)!ei o iīi nmu b ke inanao ut \ nu e hoakaka uky i kekahi luau i.»iea imu e pili «n'a iiuiia. ! I ko'u iajjiiao, o ke ano o ko HnWaii lahiiiknnaka, he j nno iu;uali»v;ili ia. he aiio liuliH-ahn a. 1:0 ka u;ca, ua \cmi nui na 'honukii i kein muu vn;k«liki. ! -He u.iea. n)ao[.-o]:o ..keia..aoie- iiiki i kekulii ke Ii0ofa; i aole. pj'li;i .)>iki ke kauiilua. A i ko'u iir,iikc;ka aria i { keia enii anie -uu <; kuhiiīuiii i ka mni ahiihui i hikimai j i kt īa uiiiu uta!ansa i iiala «ku nei. o k.n niui puupuu a | rne ke kunu kaiea. j\o ka me» he n-ui aliuiau nia na, | ni! ; a a > au. Pela nio E.ieiani, ira Furaiii. a ma Aiue- | nKahuipuia: nole nae i emi■ na kanaka «»a ia mau aina. ;U Ka mui iiiml&u muiailu,- ua iike ia me ka-makani ikai- ; ka e lou uiui ai>a a j;a ina ka it:luo;i e ul\j aua n<a ke j kula. I a h;ua k» paiuon iluio. aka, } au ka makaui. ku !\cu.-mai iluna u-i pal-ioa ia. a.uiu hou e like me uia•nua. Pela um ko makou nitln. I ka \va mai ahniau, liui ka poe i nmkeva-ka. j.au ka mai. n.iihmihua hou na knnaka e like' iiie maiiiun. Aole peia n;a Uawaii nei, Ua hke ka n:ai a'i'Uau nie iie hao la. IVa mea hina i ka hao, aole i(% e;.uiu hou, make iuau. Pelr -ko'u ike ana i neia iiiHii inakahiki Ke i'wakalua a nie ke keu, ua .mau ka 'enii- ana o.;kauafci, lle inea kaumaha ioa keia. "lio (ii'M i:i o ka lik i'i ai*'V I ko*u manao, ua akakai< a i;v, ina a<4e e iniu \Vawe keia emi ann, a n.aiiuaiiiia h'ou iia kanaka, aoie 'iuiiu a pio ko Hawaii poe kanaka j a 'iilo ka ai- a ia liai. j He ai.o rrauaiivvTili ko Hawaii lahuikanako, ua ku kulanalana ia, jio ka mea. ua hūohle ko nei i ke ano pcgaaa, aole 'nue i pao loa ma ke ano Krisliuno, ma ma kahi waena, La l.oonuiia ka eha o ka poe i i na akua e. Pt ia ko Da\ ieia mauao, He oiaio no ia. Manoi 10 ka hemahema, a me ka naaupr>, ame ka piiikia t me j ke kaumaha o Aku hoi, noioko mai okeia no- | S»o-hemnhenia. » a a 'puka inai kekra*iti mou rnea maikui nia ke kiuo. Ua kauiaua loa ka poe luikini, ka poe hihiu o ka naiieieheie m;t Amerika akau, oo ko lakou ikaika i ka heie wawue, a no ko lakou hoomanawanui i ka eha ma ka |>o|oli. a mo ka hai ainoia mai. No ia n.ea, ua maopopo ia, o ka. haaiele aha i keia ano kaiiiko, ano pegami, a o ke komo anā iloko o ke ano hou, oia ke ano Kristiano, i»e mea ia e nawaiiwaii ai ke kino, a e make ai i kekaiii manawa. Nolaiia (alm ka olelo i oleio pinepineia, i% La pau i ke aiia fia pegamū e ka poe i hōolakaia." I maoj)opo ke ano o keia mea. e hoomnmo oukm i ; ka noho kohiko ana ma Hawaii nei. Mamua, aohe lio, aoiie mmia. aohe bipi kauo iiia keia }?ae aina, uo ia mea, he nui ke kaumnha, a me ka lulii i ka hana. Aka, ia manawa, ua mama na wawae i ka hele; ua ikaika na iiuia i ka mahiai, a me ke kalai, a ija akea na kokua i ka haii i na mea kaumaiia. ] ka hiki ana niai a ma[~ na lio, a me na mi. la, a me na hipi kauo, ua emi Ktfte ka mama o ua wawae, a me ka ikaika o na lima a me na lio kokua. I keia vva e noho nei, ua nui na Ku:«uka mea lio. O kekalii peie e noho hemahema ana ma ka haie, aole iako iki ka hale i na mea e pono ai. ««o!e noho, aoie papa aina, aoie kiaha, aole pa, aole pahi, a ute ke o, a me ka puna; hemahema loa tna keia inau aiea. aka he poe irt a ho. A loaa ka lioaole hiki ia lauou ke hele wawae itou aku, a<*ie liiki i kekHhi p«»e ke hooj a xki hou aku i ka ukana. a nip ka hana ine ke« kahi inanam»n»Hrha. O ka poe lio ole. a me ka miuli ole. hooiaka lakou i nn bipi kane opiopio, a holo nialuna iho oua; aoio ka nelo i ka bipi ole. hoio kekahi pms | kainaiii a na kao kane. Ifa iknika ioa ka makemake o ; na kanaka Hawaii e liolo uo ka k ah a. I ka poaono, Ipihkia ka poe makemake e liele wawae ma na aianui o | iloaolnlu nei. i.o ka nui loa o na knne. a me na wai i|ne, na haole a me na kanaka maoli e hoio kiki ana io ;o ia uei mniuna «> na lio. Annme iiiki ole ke hele me j ka nehi eleJa e na iio. Hraha ka hua o keia hoio pi* ana? O ka nauahwalL a me ka } niauaMo; t n e | ka ilihune a me ka paakiki oka naau. Nmau piuepine I au i i.a iioal anau eikak ?i« Hawaii, meuei, "Ua ikaika j ani'i oukou e iike me ko ouko'» pee kupuna? Uau:ama I auei keia hann\u*a i ka In h\ a ua ikaika anei ka Ihua i ■ ka lai.u e like me kela hauaui.a maimia?" Hoole mai I lakou. nole. I IMa ma ke kapa. Mamua, aoie oukru ike ika lole |kahko, kilike. He kapa nieoli no ko Haw;<u ; ka; a. Ia manawa, ua kanu nui i* ka waoke a puui ka |aina. A aui ia ka waoke kii na «ahio* i u» niea k» kuku iho la a inaikai, akila hana kapa no ke kino, a |kapa moe kekahi. Ia manawa» ua hana nui, n% wahijne aole nolio wale ka nui o na wahine. Aole maikai loa keia kapa, ua mehana no nae, ua maikai iki no

Alvii i kiūu vvu ē nolio noi, kokoke |>au i ka iiaaleie ia ke kapa nmoli, aole hanu imi m. Ua lawe piiie}'ineia ina-i'ka I»>lo no n?i aina e niai. a rne r,n inea e, ka lole'! inakne a ii\ rt ka ie, nani: ke kah\&, kilika. lole huiuhu-: lu !}ij»a kokalii; ?sa hainaka, na noina, kamaa/kau-kiiii. na kahi. n n»e s.a inea eae he nui loa no. A 1:0 ke * kuai keia mau mea, ua nolio wale na \valiir ; ne he k'huloiiu. aole ha;ia heh j ia wa'ii aku, ia waiii■; 3iku, a hilii i iho la. So ia nii:u. nui ka ihhuīie a iue! ka pilikia o kekalii poe he nui loa 110. j Pela ma na luea e. i keka'ri :na;;awa, he wahi ka- | ko'u ina !*a »\aiwai o na ka ( .an:;i hou i kauia' malaua <> J iawaii. a irie-.ka -hoo.'ioiioia o na lu-1 nakaaawai a u-.e :.a k.nko. Ao ka n;ra, he k-liuieliu ! ka poe hihīa ?na !ve ka;. v .ti Uoo;-ii r.ij.epiiie na ka- i naka kckai?i i kek-am, no i;a -ine:i liilii loa. Ona hoa-i haimu keka'ii. No|;»i'a, un nui ka maiuiwa i i«ooii»:!::- i naunaia. a ua nui ka waiwai i poho: a kupu piuepnie ! ka hnhu. a me ka inaina o kanaka kekahi i kekalii. ! No ke :iiia kt*ia- f ko'u Ma.ia.» nf> ka ium f>ie o k:ifia«| ka ma !;e }j 0 iin.a iiou ke kanawai- ma ila-l waii. Ua ha-ak;]e ia ka noiio -ka.iiiko mo ke ka;,a-i wai ole, aoio nae i liuiiu ka nohoa:.a uialaio o na ka-! nawai aia ouknu ma kahi„wae;ai. | Aole 110 ke kanawai ka hewa no ke 110.1 Aoie au manao e iioole i ko na kamika Hawaii hahai ! ana mamuli o na haole ma na mea o ke kino ke I-ahai | naauao. aole naaupo. Ke ae aku i:ei au ike kuai lio a ka noe i iako ma na niea e. Ke ae aku nei i ka holo a : aa ka poe holo poiio, aoie, hoio- no ka h aiea, aole holo k'iki a eha ka lio. Aoie pono e i;io ka hoiolio i inea e moiowa ai na k*naka. a noho wale, a hana I oie ka mea nona ka lio. Aole peia na haoie naauao. | a noho malie. Hoio lio pinepine iakou. aole lae no • ka leaiea. Makemake lakou ina iio, no j;a nic:i. ua ; ike lakou i ka waiwa: o'ka ia hookahi a nie ka hora| hookahi. aole lakou makemake e hoon .um.'.iina iki i | kekahi minuie. Tna peia na kanaka Hawaii. a!aihi,-h.c j waiwai ka lio. Ke makemake nei au e haliai naauaol oukou mamuli o na haoje noho maiie, nia ko lakou j kukulu haie, a me k'a hooiako hale i na papa aina na | noho, na ipu hao, na pa, a me na'palii, a me na | na o, iia punn, me na mea eae he nui loa. Pela ma j ke kapa. Aole hewa ko oukou imi ana a loaa kekahi I mau mea he lui ke kumukuai^k 0 lilo oukou he poe ' ikaika i ka hana me ko oukou mau lima, no ka mea, | aohe mea e poino ai ko ke kana a kiuo e iike me ka I palaualelo ame ka molowa ika !»ana. G. j