Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 19, 19 May 1849 — Untitled [ARTICLE]

- Ahaoielo a na n\isioirari niai Amenka niai, ma Ho:iohrlu ; e hoomaka ana i ka la 9 o A|jerila, a e hoopau ana i ka la 7 o Mei, J849. Ua maa lakou e akoakoa mai ma Honoliilu nei i kela niakaiiiki, keia inakahiki, e kukakuka pu ina na mea e po/io ai ko lesu aupuni ina llawaii nei. I ka hoopau ana i ka lakou hana i ka makahiki 1848, ua holo ka uianao e hoopanee a hiki i ka makaiiiki i SSO, alaila, e lialawai hou lakou ma Honolulu nei. Aka, no ka hiki ana mai o kekahi palapala, mai na luna misionari ma ]3osetona mai, e kauoha ana ia lakou e halawai koke. a e kukakuka pu ma kekuhi mau manao nui; nolaila, ua akoakoa hou lakou i keia makahiki. £ia na inoa o ria % misiohaii i hiki mai i keia ahaolelo. No Hawaii nwi. T. Coan ; D. R. Lyinan ; C. H. Wetmore J. D . Paris ; M. 1 ves ; J. F. Pogue ; A. Thurston; E. Bond. No Maui mai. E. Whittle«:ey ; D. T. Ccnde; E. Bailey ; W. P. Alexander; C. B. A ndrews; D. Baldwin. No Molokai mai. H. R. Hitchcock ; S. G. Dwight. Na Oahu mai. D. Dole; W. H. Rice; S. N. Castle; E W. GJark; E. O. Hall; E. H. Rogers; H. Dimond ; A. S. Cooke; L. Smith; A. Bishop; J. S. Emerson ; P. J. Gulick ; B. W. Parker. JSo Kauai mai. J. W. Smith ; G. B. Rowell; E. J hnson ; A. Wilcox. Ua mai o Mi. Chamberlain, nolaila, aole hana pu oia - lakou. I elua misionari hiki ole mai, o L. Lyons, laua o H. Kinney. Eia ke kumu o ka palapala ana mai.o na luna misionari i keia wa; o ka popilikia uo na keiki a na misionaru No ka mea, ua manao kekahi mau inisionari, he |Kmo ia lakou ke hoi nui aku i Amerika me ka lakou mau keiki. Aole nae makemake na luna misionari ia lakou e hoi nui aku i Amenka me ka lakou īnau keiki: | aka, e noho loa, me na keiki, ma Hawaii nei. Eia hoi kekahi. l a maki make na luna misionari \ na ekaleaia ma Hawaii nei, e maiania i ka lakou mnu kumu hai ola, mai Amei ika mai; oia hoi, e hanai ia lakou, a e hooaahu ia lakou, a me ka lakou niau keiki, i hiki pono ia lakou ke noho ku okoa inaanei, me ka hilinai ole aku i ko Amerika. No ka mea, nui na inakahiki a lakou i kokua lokomaikai mai i ko Hawaii iiei, a he nai na tausani dtda a tatou f haawl lilo mai e malama i ka pono o ka Haku ma keia Pne Aina. Eia hoi, he nai na leo no na aina e mai, e nonoi ana ia lakou e hele a e kokua ia lakou ; n© ka inea,e make ana lakou i ka hewa, a me ka pouli. a me ka naaii|K>. Nolaila, e oluolu no ko Amerika poe haipule, ina e hiki pono ia lakou ke hookuu i ka lakou poe misionari ma Haw&ii nei, e lilo i poe kahuna pule ku okoa ma keia Pa* Aina. Ua makaaka* kekahi mau misionari c oc koke aku i keia palapala mai Anienka mai, a e noho ku okoa mai keia bope aku, O Bihopa, ke kahuna pule ina Ewa, uaae o» * ku okoa ma keia liope aku, a e imi i na ineae ponoai kona kino, ma Hawaii nei wale no. O Kaiaka hoi, ke kahuna pule ma Kji)vaiahao, ua ae o» « ku okoS| me ka nianao o kona ekulc«ia no e ma-

lama ia ia, <r nie kana wahine, a nie Ka luua niau keiki, /na keia hope aku. Ke h(¥>makaukau nei kekahi mau kuinu e ae e ku okoa auauei, aole uae uiukaukau i keia mauawa. Ua hoopau aku o Mi. Holo i kana oihaiia ma ka hale waiwai o naimistonari. a ua lilo oia i luua pai palapala no ke Aupuni; ana ke Aupuni no e malama ia ia ma lieia liope aku. | Ua kohoia o Mi. Kiike i mea e pani ai ika hakahaka o Mi. Holo, ina ka hale uaiwai o na misionari. Kula no na lii opiopio.—-Ua pau ka noho ana o Mi. Knke i kuinu ao no na 'lii opiopio. Aua lilo kaua pne hauniaiia ia Mi. Fuller, he haole akainai e ao Laku i na kamalii. [ k'ulanui ma Lahainaluna.—ll e iwakaluakumamaiwa mau niakaiiiki i l»aia, inai ka wa i hoomaka ai ko Amerika poe haipule e lioolaha ae i ka nialainalaiiia ina keia pae aina. Ma ko lakou inānawalea, ua loaa nial ka Bail>aiH okoa ma ka olelo Hawaii a me na pulapala e ae e naauao ai he nui wale, ua kanuia a ua ulu na kula ma kela ahupuaa keia ahtif)uaa a puiii Hawaii nei, a ua ike uo ka nui o na kanaka i ka heluhelu palapala ame ke kakaulima; ua hookumuia uo hoi na ekaltsia oka Haku ma kela okaiin keia okana,a ke aa nei ka inalamalania io ma keia pae aina. Ua kaikaiae nei lakou i keia lahuikanaka me he makua la e hiiai i kana keiki, a ua nui ae ke keiki ua pono ke ku okoa oiaa emalaina ia ia iho. E like ine ka hana ani ma na aina naauao, pela ua |K)iio i keia lahuikanaka hooiuaka iho i ka uialama ana i ko lakou kahuekah:sia ihoame na kula kahi e ao ai ka lakou poe kamalii a me na oihana a pau i pili i ka pouiaikai o koonei jx>e kauaka. Nolaila, ua haawi aku nei na misionari i ke Kula Nui ma Lahainaluna i ke Aupuni Hawaii nei, a ua ae mai ke Aupuni e lawe; ina paha e ae mai na Kahu o keia poe misionari e noho la ma Bosetona i keia hana, alaila ua holo ia. Penei ka haawi ana| e lilo na halekula, im hale o na kumu, na palapala olaila, na inea hoi e hoenaauao ai e Inonoono ai ia kula e' waiho la malaila a me kā aina; e lilo no I eia mau mea a pau i ke Aupuiii; a ua hoopaa ke Aupuni ia ia iho e malama maii aku i keia kula ma kona auo i hookuiuuia'i i niea e naauao ai na kamalii o keia pae aina. Aka, ina ma keia hope aku, e haalele ai ke Aupuni i keia kula, a hoōko ole paha i ka olelo ae like o ka haawi ana, alaila e hoihoi mai nolakou i keia mau mea a pau i na misionari nana i haaawi aku, a i ole ia, e uku mai lakou i uniikumamalima tausani dala. Oke Kuhina np ke Aopalapala, oia ka luna nui, 0 ua Kula la i keia maWwa. Kula Hanai Kaikamahine ma Wailuku.—Ua hoololiia ke Kula Hanai i na Kaikamahiue ma Wailuku i kula ao aku wale no, me ka hanai ole aku i na hauinana. Eia paha ke ano oke kula ma keia hope aku. E uoho na haumana me ka lakou mau ihakua [>onoi, a 1 ole ia, me na makua hanai, a e hele i ke kula i kela la keia la, e like me na kula eae a pau. Eia kekahi. O na keikikane kekahi e hele pu me na kaikamahine; ao na keiki haole hoi kekahi. Eia hoi kekahi; ma keia hope aku e ao aku o Mi. Bailey i ka olelo liaole kekahi. Eia hoi kekahi; e uku na inakua ia Mi. Bailey no kona ao ana i ka lakou mau keiki. O kona kihapai no ia e inii i na mea e pono ai ke kino, a ku okoa auanei pahai me ka hilinai ole aku i ko Amerika. | No ka lapaau ana-.—Ua hiki kahuua lapauu hou, mai Amerika mai, o C. H. Wetmore kona inoa. Aua hoopohoia oia nia Hilo. Ua kukakuka no na misionari no ka lakou lapaau ana i na haole. a me na kanaka maoli me ka uku ole ia mai. Iwakalua inakahiki me kumamaiwa ko lakou lapeau wale ana i ko Hawaii nei, ine ka uku ole ia mai. Aka, ma keia hope aku, he pono i kela mea keia mea e ola ma kaua oihana iho. Oke kahuua la|>aau, e ola ia no ka lapaau ana i ka poe niai. Nolaiia. ua pouo i na kanaka mai, a me na haole mai, ke uku mui i na iiiisiQiiari, ma keia hope aku, ke hele lakou e lapaau ai. Oka poe ilihune loa ka i uku ole mai. He mau manao pokole no na ekalesia, a me na kula, mai Hawaii a Kauai, 1848. Hilo a me Puna.—Eia na dala a na hoahannu i haawi kokua mai i ko lakou kahuna haipule ma Hilo a me Puna, $541. Ua kukulu no hoi lakou ia makahiki, eha luakini pohaku, a me hookahi luakini hale pili maoli. Ua hana ia na auw&ia me na noho mah»ko o kekahi inau hale pule e ae. Ua kupono ka Uana ma keia mau luakiui a pau i iia dala 1,200. Eia ka nui o na kanaka ma Hilo a me Puna, 9,000. Ua make i keia makahiki i hala ae nei, 934; na keiki » hanauia ia wa, 113. Mai ka mak. 1846 a hiki i keia wa, ua euii mai na kanaka ma Hilo a uie Puna 1,100. Kula kanai Keikikane ma HUo»—-He 61 keikikane ma keia kula ; 31 o lakou he poe hoahanau ekalvsia. Aole liihi» kekahi o lakou i keia makahiki; 10 dala ko lakou iliea kokua i tm pule mahiua hou.

Na kula.~~Nvt ku mai almiau, a me k« ua he nui wale, ua popilikia ua liaumana, aole maikai na kuk e like me mamua. Kau.—Ua lana hou ka manao o na hoahanau ma Kau, a ua pule ikaika krkahi poe i ka Haku ik> ka poe hewa; aua mihi a liuli uiai kekahi j>oe mai ka aoao hewa mai i ka pono. Manaioaleā.-—Ua ilihune na kanaka ma Kau. Ua kokua nae lakou i ka pule mahina hou 50 da!a maoli; ame ka waiwai 120 d«la. Ua kokua hoi lakou ina 1 dala 30 e hooponopono i ka luakini. Na kula.—He 13 kula ma Kau, 397 keiki. Ua heniahema keia mau kula no ka pouo ole o ke kahu kula, a nie ka luuakauawai. Naauao.—Penei ka rnatiao o ke kahuna pule ma Kau, 'O ka palaualelo. a me ka hana ole o na wahine r oia ka mea & kue loa ika naauao nia Hawaii nei; oia ka hewa i oi aku mamua o na hewa & pau, i ka hoopalupalu ana i keia Aupuni: oka palaualelo a me k& hana ole o na No ka mea, ua haawi mai ka Diabolo i ka hana, no ka poe uoho wale, hana ole.' Kkalakeakua.— Maikai na kula maoli; 27 kula. a ua ao ia lakou ena kumu 27. Ua aie ke Aupuni 173 data i na kumu ao ma Kealakeakua a me Kealia. ' Manawalea.-—l ka pule mahina hou, ua haawiia mia 20 dala, e kokua i na hoahanau ma Waimea i Kauai r e kukulu i luakini pohaku. Eia kekahi; Ua kukulu lakou i hookahi luakiui, he hale pili no ia; a ua hoomuka lakou e kukulu i kekahi luakini ma kau wahi. Kaiwa,--Aole mea i mihi a komo i ka eka!esia ma Kaihia i keia makahiki i hala ae nei. Nani ka palaka o na hoahanau i ka wa mai ahulau i hala ae nei. Manowalea.—-18 dala-wale no ana hoahanau i haawi niai e kokua i ko lakou kahuna pule, i ka makuhiki 1848. Na kula.—He 17 kula ;27 kumu ao; 982 haumana. Aole popilikia na kula; aka.ua niahualnia ka makemake o na Wiakua, a me na keiki, a nie na knmu ao e imi i ka naauao. H.