Ka Elele, Volume 8, Number 3, 27 April 1853 — Ka Ahaolelo. [ARTICLE]

Ka Ahaolelo.

Hale Lmiaiuakaainana. Poakahi, 1H Apeiila. Hora 10, kakahinka, akoakoa hou ka Hale Ahaolelo o na Lunamakaamana. Helnhelu ke kakauolelo i ka hana o ka la i.5, a ua aponoia. Pule o Kalaka a noa, hoomakaia ka hana. Heluhelu mai ka Luna hoomalu i ka j>alapala hookohu o W. B. Akn, ka Luna o Niihau, a ua aponoia. Hoohikiia e ka Luna hoomalu. Heluhelu mai oS. Kekipi i kekahi palapa!a hoo[>ii no Puna, Hawaii, e nonoi ana e hoololiia ka pauku 9 o ke Knnawai no ka hana Alanui. Haawiia i ke Komile no na Alanui a me na hāna-hou. Heluhelu mai o loa’ne i kekahi palapala Iioopii no Wailuku, Maui, e nonoi ana, penei, ]. E hoopauia ka auhau kino o na kane a a me na keikikane. 2. E hoopauia ka auhau Alanui maluna o ka poe ilihune. 3. E hoemiia ka auhau lio i hapawalu. 4. E noa na ia, kaj>u o na Konohiki. 5. E hoemiia ka auhau kula. 0 IAl j>auku 2, a ine ka 4, ua haawiia i ke Komile o na Alanui a me na hana hon; o ka Pauku 1,3 a me ka 5, ua haawiia i ke Komitc waiwai. Heluhelu mni o Kiha i ka palapala hoop;ii o Makawao e nonoi ana, e hookapui.a ka mare ana o na keiki kane ike ole i ka lieluhelu i-e na kaikainahine ike ole i ka helnhelu pa■Ia])ala. Ma ke nonoi o Tatina; ua hooholoia e waiho ma ka papa. Heluhelu mai o Kaluna i kekaiii paia-pala hoopii nO Molokai, e nonoi ana. 1 Lunakanawai kanpuni no Molokai. E hoopauia na kuleana o-na Makaainana. E hoemi i ka uku o na Kakauolelo o na Kuhina. E kapu kekahi ia ku (ekule,) no ke Aupuni. Hooholoia. E hoihōi ia kein palapala hoopii ia Knluna, e mahele pono i na paūku i knpono e haawi i kela Knmile keia Komite. Ileluhelu mai o Kiha, i kekuhi palapala hoopii, e nonoi ana e hniia Apana mai Waiahoa a Kahikinui i hookahi Apana, no ka loihi o kahi e hele mai ai ka jroe makemake mure a hiki i makawao. Ilooholoia e hoihona ke 4a palapala i kn Luna o Makawao, a nana no e kamailio me ke Kuhina Aopalapala no kela pllikia. Heluhelu mai ka Luna hoomalu i kekuhi j>alapala mai ka Hale Alii mai e hoike mai ana i ka hooholoia o ka Bila Kanawai no ka Hale kula Alii. Hooholoia e heluhelu mua ia ua mau Bila Kanawai nei, a ua heluhelu ke kakauolelo. Hooholoia, ma ke noi ana o Kamakau, e he2uhelu alua ia ma ka poakolu.

Manao o E. P. Bond, e noouoo hou ko keia I Hale no ka poino o na liaole elua i ke ahi o na luina mamua aku nei. Kokua o Maikai a ua hooholoia. Ma k’e noi o J. M. Smith, i kokuaia e Kamakao, ua hooholoia e iioihoi hou i na Koniite wae mua e noonoo no ko laua j)oino. Hooholoia ma ke noi o Kamakau. e ninau aku ko keia hale i ka Puuku Pai o ke Aupuni no ka haawi ole mai i ka Polunesia. Kohoia 0 Kamakau i Komile e ninau aku. Hooholoia, e aeia’ku ia j. W. H. Kauwahi e heluhelu rnai i Bila Kanawai, no ka uku o na luina, a ua heluhelu muaia. Ma ke noi o Kamakāu, e hoihoiia’i i ka Luna o Kpolau, e unuhiia e ke kakauolelo ma ka.olelo Berita- ! , nia, alaila heluhelu aluaia. Noi o J. H. W. Kauwahi, e heluhelu mai 1 kekalii Bila Kanawai e ae, aua hoolioloia, j aia a unuhiia ma kaolelo Beritania, alaila heluhelu muaia. Heluhelu mai ka Luna hoomalu i ka pala- i pala a ka j)oe Luna Hoona, no ka palapala hoopii a ko Koolauloa no ka loaa ole o ko la- ' kou mau Kuleana hapaha eka, a ma ke noi o Tatina ua aponoia. Noi mai o Tatina, e aeia ia ia e heluheln mai i kekahi Bila Kahawai e hoopau ana i na 1 palapala ae i ke pai ana o na Nupepā, aeia a ua heluhelu mua ia. Ma ke noi o F. Funk, ua hooholoia, e heluhelu alua ia keiā Bila i.ka ponkolu Noi mai o E. P. Bond, e heluhelu mai ana 1 | oia i kekahi Bila Kanawāi e hoololi ana ike Kanawai no ka uku o na Makai maloko o na Kanawai Kaiaima, a ua aeia. Hooholoia, e hapaiia'na hana i hoopaneeia, a ua heluhelu aiuaia ka Bila Kanawii e hoololi ana i ke Kanawāi no na palapala ae holo. | Ma ke noi īoane, e na rula o ka hale, I a e heluhelu akoluia ma ke poo wale no. Ua helūheluia a hooholo loa ia. Heluhelu aluaia ka Bila Kanawai no na | Ahahookolokolo. Ma ke noi o Tatina, na 1 hoohōloia, e haawiia keia Bila Kanawai i ke i Komite o na Almhookolokolo. • | Ho.oholoia e kāuoha ko ka Kale i ka Ma-J kai, e haawi j)ahi i na Luna i ka PoIuncsia, kahi i paiia’i ke Kanawai no na AhahookoiPkolo. Heluhelu aluaia ka Bila Kanawai e hoomahuahua ana i ka holo āna mai o na Moku koi hola. Hooholoia ma ke noi o F. Funk, e kapaeia i na rula o ka Ilale, a e helalielu akoluia ma j ke poo wale no. Ua helūheluia a hooliolo I loa ia. Heluhelu aluaia ke Kanawai e hoololi ana I i ke Kanawai auhau tona maluna o na Moku j Kalepa a me na Moku kohola, a ua haawiia i ke Komile no ke Kalepa. Heluhelu aluaia ka Bila Kanawai no ka

| liana Alanni a me na Luna alanui. Ma ke noi o loane, e lilo ko ka Hale a puu i Komile i ka la apoj)o, a ua aeia. Hoopaneeia, apopo hora 10 kakahiaka, halawai liou. Poalua, 10 Aperila. Hora 10, kakahiaka, akoakoa hou na Lunamakaainana Heluhelu ke kakauolelo i na hana o ka la 18, a ua aponoia. Pule o Kalaka a noa, hoomakaia ka hana. Hiki mai o S. Laanui ka Luna o Kau, Hawaii. Aponoia kana palapala hookohu, a ua hoohikiia e ka Luna lioomalu. Heluhelu mai ka Luna hoomalu i ka j>alapala a ka Hale Ahaōlelo alii, e hoike mai ana, 1 ua hooholo loa ia ka Bila Kanawai no ka hana o ka poe Luna Hoona. Heluhelu mai o J. W. E. Maikai, i kekāhi palap'ala hoopii noHonolulu, e noi ana, e hookapuia na kao, a me na puaa e hele wale ana ina na pa hale a me n:i alan.ui o Honolulu nei. Ua haawiia i na Komite wae, J. W. E. , Maikai, J. Riehardson,.a me F, Funk. Hoike mai ka Luna o Molokai i ka palapai la hoo.pii i hoihpiia ia ia e mahele pono i na i pauku o ka Pauku 7, e olelo āna e hoonohoia i māu kakauolelo kanaka maoli no na Kuhina, ua hooholoia e waiho ina ka papa. O na pauku o na ia hooinalu o na Konohiki, ua haawiia i na Komile o jia hana hou. j O nā Pauku e pili ana i ka auhau, ua haawiia i ke Komile waiwai. O na pauku e pili ana j i na Ahahookolokolo. Heluhelu mai o J. Mott Smith, i kek'ahi j>alaj)ala hoopii no na haole o Honolulu a me na Kapena Moku, lie 100 inoa maloko, e nonoi ana, e hoemiia na palapala ae no na Hale ; kuai rama, e like ka uku me ka hui o ka mea j loaa i keia wā. Noi o J. M. Srnith e haawiia i keia palapaia lioopii i ke Komite wae, hoohoi ioia, a kohoia o J. M. Smith, A. G. Thurstoh, I W. B. Aka, S. M. Kamakau, a me Kaluna. Heluhelu mai o loane i ka palapala hoike ! a ke Komitc o na Ahaliookolokolo. Manao. ke Komilen hooholo loa i ua Bila nei, aka ! rna ke noi o Tatina, e aponoia ka hoike a ke Komite, a e lilo ko ka Hale. ā pau i Komite i ka poalima, a ua hooholoia. Hooholoin ma ke noi o Tatina., e hana ke kakauolelo i ka papa helu no ka uku o na Lunamakaaina, a me na Luna e ae o keia■ Hale, a e kikoo aku i keia la. Noi o Tatina,.e ae aku i ko keia Hale e i hooklpaia ka malama olelo o ka Akaka e noI ho i kā rurni maloko o keia hale, a ua hooholoia. Npnoi mai o G. M. Rpbertson, e ae ia ia e j heluhelu mai i ka Bila Kānawai no ka Poeikohpia, hooholoia, a e heluhelu mua la. Ma ke noi o Tatina, ua hooholoia, e heluheiu alua ia keia Bila Kanawai i ka la apopo.

Noi o G. M. Robefsona e ae ia ia e heluhelu mai i ka Bila Kanawai e hoomaopopo ana i ka pono o na Kuleana i kama me ke sila nui, ona Luna Hoona, aua helnheln mua ia. Noi o Kamakau i kokua ia e Tatina, c heluhelu aluaia keia Blla ma ka poaha, a hooholoia. Hooholoia ma ke noi o Tal>na e hapaiia na hana i hoopaneeia. Ma ke nni o Tatrna i hooholoia, e lilo ko ka Hale a pau i Komite e noonoo i ka Bila Kahawai o na Aahan Alanui. Heluheluia ka Panku T o na Kanawai ia, a hoole o Pana, Maikai, a ua hooholoia, ua lilo kela Pauku i mea ole. Noi mai o G. M, Robertson, e hoihoiia keia Bila i ke Komite o na hana hou e hooponopono hou i na hemahema a hoike hou mai, aua hooholoia. Pau ka noho Komile ana o ka Hale. Hoopanee apopo hora 10, halawai hou. Poakolu, 20 Apenla. Hiki mai o J. Kaona ka Luna o Kona, Hawaii, a ua aponoia. Heluhelu mai o Koiku i kekahi palapala hoopii no Puna Hawaii e hoopau i ka uku koina o na Ahahookolokolo Apana, no ke kaumaha. L'a haawiia i ke Komile o na Ahahookolokolo. . Heluhelu mai o S. Laanui i kekahi palapa la hoopii o Kau, Hawaii, e nonoi ana e hoohanaia na lawehala o ia Apana na ia Apana no, aole e laweia ma. kahi e. Ua haawiia i na Komite o na Alanui a me na hana hou. Heluhelu mai o Pii i kekahi palapala hoopii no Koolau Poko, Oahu, e nonoi ana e hoemiia ka auhau Alanui i elua dala no ka poe ilihune, a o ka’poe waiwai i eono dala e like me mamua. Heluhelu mai o Pii he palapala hoopii e nonoi ana e hoihoi ia ke Kuleana o na Konohiki ma ko lakou mau Loi iho no, a e noa na kula hanai holoholona .no na kanaka. Ua hoi‘lioiia e mnhele pono i na Pauku, a hoihoi hou mai. Heluhelu mai o J. W. E Maikai, i ka palapala hoopii no Waikiki, e nonoi ana, e paii | ke koho ana o na Konohiki i na ia kapu a ke j Aupuni i hoonoa si no Makāainana mamua | aku nei, a no ka auhau kaum'aha o na Kono- j hiki mea kula o Leahi, he 14 dala no ka Lio, | i ka makahiki hookahi, a e hoopau i ka huki | Uawaii’a me ka hula haole, a <; koho ,hoi i | Lunamakaainana.okoa no.lakou iho. O ke ' no! 1 me ka 2, •ua haawiia ina Komile o na hana hon, a o ke 3,- ua haawiia i ke Komite no ke Aopalapala; a o ka 1, ua waihoia I ma ka papa. Heluhelu mai o Kii-a i kekahi palapala hoopii np ke K'ahawai' oki ina Moekolohe Ua i haawiiā i ke Komile o na Ahāhookolokolo. Heluhelu mai o Tatina i ka palapala -a ka Pne Kohiile wae i noonoo ai no ke poho o ke Aupuni ia A. W. Parsons a me A. B. Howe, he mau haole malalo o kekahi mau hana a ke Kuhina Kalaiaina i lioonoho ai. Hooholoia. E haawiia keia na ko ka Hale a pau e iioonoo i ka poalima.

Heluhelu mai o Maikai i ka palapala hoike j a ke Komile o ke Kalepa no ka Bila Kanawai j 0ka Auhau tona. Ka manao oke Kornite e j hooholoia ka Bila. Aponoia ka hoike ana o ke Komile, a ua hooholoia. Heluhelu alua ia ka Bila Kanawai' no ka Hale Kula Alii, a ua hoololiia kekahi maa hu» iloko o ka Pauku 1 o ia Kanawai, a via hooholoia. Hooholoia ma ke noi o F. Funk r e kope maikniia ua Bila Kanawai nei, alaihi e heluhelu akoluia ma ka poalima. Heluhelu alua ia ke Kanawai e hoopau ana j 1 ka paīapala ae i ke Pai ana i ka Nu Pepa | Hooholoia, e kope maikaiia, a e heluhelu akolu ia i ka la apopo. Heluhelu aluaia ke Kanawai e hooponopono ana i ka nui o ka Poeikohoia c na MakaaiI na'na. Hooholoia, e lilo ko ka Hale a pau i Komite i ka la apopo. Hoopunee apopo halawai hou. Poahā, 21 Apeiāla Hal’awai hou ka Hale Ahaolelo o ka Poeikohoia. Heluhelu o S. Laanni, palapala hoopii c hoopau i ka Auhau Lio, miula, Hoki, a me ka ilio. Ua hoihoi loa ia ia ia. Heluheiu irmi o S. M. Kamakau i kekahi palapala hoopii, e nonoi ana e hoohanaia na lawehala ma ko lakou mau apana iho. Heluhelu mai o J. Kaona, i kekahi palapala hoopii no Kona, he nui wale na mea i noi- ! ia maloko; ua hoihoiia e mahele pono i na Pauk u. Heluhelu mai o Maikai i kekahi palapala j hoopii no Honolulu, e nonoi ana e hoopauia ! ka uhauha a me ka haunaele ma na la hauoli oke Aupuni. Ua haawiia ike Komite o ke Aopalapala. Heluheiu mai ka Luna Hoomalu i ka palapala a M. Kekuanaoa, ke Kinaina o Oa!iuj e Iioakaka ana no na lio o ka īlamuku i ka pale ana i ka mai puupuu lele i hiki mai mamua rho nei. Ua haawiia ma ka lima ona Komite ’waiwai, a e hookomo iloko o ka Bila Kalaiwaiwai, o keia makahiki. Heluhelu mai o Maikai i ka palapnla hoike ! a na Komite wae no na kao, hele wale ma na alanui o Honoluhi. Ua heluhelu pu mai hoi mc ka Bila Kanawai o ia mea a lakou i hoomnkaukau ai. Hooholoia e heluhelu aluia , ma ka pono. I/loohoIoia ma ke noi o Pana e kokunia e ! Tāiina, e ninau ke Komite waiwai i ke kumu j o ka hooili ole m’ai o ke Kianina o Hawaii i kana palapala helu dala o kela makahiki. Ua āeia ia Pana e’heliiheiu mai i ka .Bila i : Kanawai nn ka auliau, ua lieluhelu akahiia. j Ma ke noi o Kamakau, e heluhelu aluaia nia k‘a | la noa, a ua hooholoia. Hooholoia ma ke nol o J. M. Smilh, e hoihoiia ka Biīa Kanawai o ka Ilale Kula alii ! ; i ka poe Komite no ke Aopalapala. Heluhelu alua, akoluia ke Kanawai o na ! Ahahookolokolo, a ua hooholo loa ia. Helulielu aluaia ka Bila Kanawai no na pa- ; ; lapala Sila niii. Hooholoia ma ke noi o Ka- j makau. c lilo ka Hale i Komite e noonoo i ! kela Bila Kanawai i ka la apopo.

Heluhelu akoluia ka Bila Kanawui no ka hoopau nna i na palapala ae pai Nupepa, a ua hooholo ioa ia. Heluhelu aluaia ka Bila Kanawai e hooponopono ana ika Poeikohoia. Ma ke noi o Tatina. ua hooholoia c kope muikaiia, a e heluhelu akoluia i ,ka la apopo,Pau a hoi nui. I?nle A!i£. La lial iwāi Ap. 14. Hoopuka mai Keonii Ana. ua hiki mai kekah? bi!'a no ka Hale o na Lunamakaaina; heluheluia ja bila; eia ke ano. “Na ke Kuhina waiwai e hookaawale i $8.000, e pono ai na hale elua o ka Aholelo; i pau ka hemahema oka hana ana.” Ekolu heluhelu ana i keia bila, a ua hooholoia. Hoepuka mai o Wale, r palapala a Wm. L. ī.ee, e hoole.ana i ko Wale manao ana t hoopuka mai ai mamua, e hookomo ka Moi ia ia iloko o ka hale Ahaolelo alii, a e lilooia ka Pere.sidena, oia hale. Hoole loa o Lee i keia manao o Wale, alaila haalele o Wale. Hoopuka hou mai o Wale i kekahi olelo hooholo e kolioia o Liholiho, oia ka Peresidena o ka Hale alii. i pau ka hauhaele a i maluhia ka hale. Nui ka olelo ma ia mea. Kanalua o M. Kekiianaoa, Kauka, Namakeha, i keia manao o Wale; me he mea la ua lioowahawahaia o Keoni Ana, ka Peresidena. Hoopnka o Kekuanaoa i kona manao, e hoomoe i keia bila ma ka papa, a ua hooholoia pela. Hoopuka o Lihōliho i bi!a Kanawai no ka oihana koa; ua hekiheluia a waihoia a i ka la noa, heluhelu hou. Hoopuka mai o Limaiknika i bila no ke “Kula alii;” heluheliiia; i ka la apopo heluhelu hou ia. Pau ka Ahaolelo, apopo hora 11, halawai hou. Aperila 15. Halawai na Lii ika hora 1j, heluhelu i ka mooolelo o nehiuei; heiuheluia ka bila o Limaikaika i hoopuka mai ai mamuai no ka hale kula alii. Olelo o Wale e heluhelu iiiliiia na pauku; hooholoia pela. Heluheluia ka pauku I, e haawi ana na ke Kuliina Aopalapala e malama i na hale, a me na pa . a me, ka lako o 5a kula, oia hoi, o ua hale a me na pa, iloko o Honolulu, a me kela mauka ma JCel)ehuna. HooIe'M. Kekuanaoa i kela mau hua, o.na hale iloko o Honolulu, a me kela mauka'kn;-no ka niea, he kuleana ko V. Kamamaiu ma ke kahua kahiko o ka hale kula alii wahi ana.. Hoike ae o Limaikaika, i ka palapala hooko o na Luna Hoona'kuleaha aina, e hooko aha ia kaliiia, ā me na hale ame na pa, .110 ke Aupuui. Nolaila., aole kuieanā i koe o ka'mea e' malaila. Ua haawiia hoi ia waiii no ke kula Alii. a ua haawiia ia halej wahi *■ noho ai npeke Kumu o ia kula, e like me ka olelo imua. Hoole hou M. Kekuanaoa i ka pālapnla lrooko o na Lima īlooua kuleana, a e olelo ana, ua manao oia e hoopii liou ae i J>a Aliahookōlokolo Kiekie, nana e wehe i ka olelo hpoko a na Luna IIoona. Olelo hou oXimāikaika ua hala loa ka manawa Iioopii hou ae i oleloia ma ke Kanawai; nolaila, ua paa ka olelo hooholo a na Luua Hoona; kn o Kauka, a kokua mamuli o Limaikaika, no ke Aupuni kela kahua. Pela no hoi o Wale.

Ma ka ninau ana i ko ka hale, ua ko ka j manao o M. Kekuanaoa e holoi i kela mau iiua o na hale ma ke kahuakaliiko, iloka j 0 Honolulu, a me na me?a mauka aku. 7 ’ j Pauia olelo o I'lauka, ua pono no ia l’auku j • pela, na ke Kuhiua Aopalapaki. e malama i na hale n pau o ke kuia Alii; hooh.oloia, ia pauku. Pela na pauku a pau o ka bila, ua pau i ka hooholoia. Hai mai ke kakau'olelo i na bi!a i haawiia 1 mai e na Lunamak.aainana, ua aeia e lakou. ! Oia hoi he bila e h,oolilo ana i $8.000, e uku j 1 na mea a pau e piii ana i ka Ahaolelo; ua hooholoia keia bila; no ka mea, ua pilikia ke- . kahi poe noho malihini i ke dala ole. He bila no ka poe Luna Hoona kuleana Aina kekahi, e olelo ana, ina i hoomaopopo , ole kekahi, i kona kuleaua, imua o ka poe Hoona, mai keia wa a hiki i ka malama o Mei .1854, alaila ua nele ia; aole ona kuleana. No ka mea, ua hakalia loa kekahi poe, palaka; aole hele imua o ka poe Hoona, e hooiaio i ko lakou kuleana. Ua waihoia kela bila, apopo heluhelu hou. Apeiila 16. Halawai i ka.hora 1 I; heluheluia ka mooolelo, a aponoia. Hai mai ka Peresidenā, ua 'koho ka Moi ekolu mea hou e noho iloko o keia Kale alii, o Kekaulahao, Nahaolelua, a me Haalelea; a ua hoohiki ia mau mea ekolu e like me ke Kumukanawai, e hana polulei iloko o keia Hale. Heluheluia ka bila no ka poe Hoona kuleana aina, kanalua M. Kekuanaoa no na hua e olelo ana, “ina i hoomaopopo ole kekahi i kona kuleana ana i hookomo ai mamua, imua o ,ka poe Hoona, mai keia wa a hiki i ka la 1 o Mei, 1854, alaila ua lilo kena Kuleana i mea ole. Pela no o Paki, Piikoi, a me na mea e ae; nui ka hoopaapaa no ia mau hua, o pilikia na kanaka a me ka poho, ke hoomaopopo ole lakou i ko lakou kuleana. Kokua o Knuka, Limaikaika, Kaulahao, n meWale, i keia bila, olelo o Limaikaika e Iiaawi i keia bila i na KomUe ekolu, e noonooia, e ninau i ka poe hoona kuleana no keia bila, a me na mea e ae, a hoike hoii mai i keia hale; kokua o Liholiho i keia, a ua hooholoia. Helu ana, 8 na mea kokua ma.muli o keia bila. u 4 na men hoole. Nolaila. ua liooholoia. Pau ia, hoi nui na’lii, apopo halawai liou i ka hora 11. Halealii, Aperila 19.Halawai ka Ahaolelo i ka hora 1 I, ku mai o Kauka, a heluhelu i kekahi bila no ka lawe wale o na Luna o ke Anpuni i ke dala o ke A.upuni, i haawiia na lakone malama, e hoopniia lakou i ka paa i ka hao, a e hooukuia lukou pāli i a ke dala a lakou i iawe ai, ke lawe wale lakou i kekahi dala no lakou iho, a no hai palia, ke like ole me ko Kanawai. Hooholoia, apopo heluhelu hon i keia bila. Heluhelu mai o Liholiho i bila Kanawai no ka oihana koa; o ka lna keia o k*i heluhelu ana. Kanalua o Kauka, i keia bila, no ka mea, ua haawiia ka mana i na Kiaalna, e hoopai nui i na koa, me ke Kanawai ole. Pilikia auanei na koa, wahi ana, no ka hōopai wale ia. no ko lakou manao iho. OIolo o Walo '

pela no ka manao o keia bila, e kaulia ana ke Kanawai hooponopono koa, a mamuli olaila e hoopaiia’i na koa hewa. Ua haawiia ia Lee, e hana ia Kanawai. Hookomo o Liholiho, i mau hua hou, e olelo ana, “mamuli 0 ke Kanawai koa, e kaulia ana nm keia liope akn.” Hoole o Kauka i na hua e olelo ana e hiki no i ke alii ke hookapn i na moku, aole holo aku, aole holo mai, i ka wa kaua, o pilikia ananei ke Aupuni ke hana pela. Olelo ka bila Kanawai, o ke Kuhina no ko na aina e, oia ka Luna o na kaua a pau ma4alo oka Moi. Hoole o Kanka i keia; aole kupono ke kaua mauka nei. ilōko o keia pae Aina, i ke Kuhina no ko na aina e, ua kupono i ke Kuhinakalaiaina; nui ka hoopaupaa ma keia, a olelo o Liholiho e hoololi ae, i na hua, e holiia “Kuhina' no ko na aina e,” a e liookomo i na hua “Kuhina kalaiaina,” a ua hooholoia pela. Pau ia7 hooholoia ka bila; o ka' lua keia oka hooholo ana. Hooholoia hoi ika poaha, heluhelu h.ou, o ke kolu keia a pan. Hoopauia ka halawai, apopo hoia 11, halawai hou. Hoopuka mai o Kauka i kona bila no ka lawe wale o na Luna o ke Aupuni i ke dala 1 waiho ia naJakou e malania. Oke ano o ia bila, eia ina i lawe kekahi hma i dala o ke Aupuni nona iho, a no hai paha, me ka ue ole o ke. Kanawai, o kona hewa no ia, a e hoopaiia oia i lea p'aahao, a i olo ia, e uku oia i palima ke dala ana i lawe ai. Kanalua o Wale, i keia bila no ka mea, he oolea wahi ana. Ina i lawe waie kekahi luna me ka manao kolohe, e huna, a e hana kek.ee, oia ka mea e hoopai nui ia. Kokua hou o Kāuka, i kona bila, no ka mea, wahi ana, oia ka mea e hoopai likeia’i na iuna haole a me na Luna kanaka maoli. Ina i lawe wale kekahi luna i ke dalā o ke Aupuni nona iho, me ka ae ole 0 ke Kanawai, he kolohe no ia, a e pono no e hoopaiia. Pau ka hoopaapaa ana, hapaiia na lima, a ua holo no keia bila. Hai mai ke kakauolelo i mau bila e hooholoia iloko o ka hale Makaainana; oia hoi he bila no ka «e holo o ka poe makemake e holo 1 na aina e; a me kekahi Kanawai hoololi i ke Kanawai mamua e ulu ai a nni mai na moku Okohola; aole e kii naua na kapena i palapala hoakaka i na Kanikele, alaila ae ka hmadute e holo akū. Ua hooholoia keia mau bila e.lua, ekolu heluhelu ana, a rne ka hooholo ana. 1 ■Pau ka haha, apopo hora 11, halawai hou. Ilale Alii, Apei ila 22. Halawai i ka hora 11, heluhelu hoiiia- ka j Lila no ka lawe wale o na luna Aupuni i ke dala o ke. Aupuni: o ke kolu keia o ka heluhelu ana; oh !o o Wale e komo ka inoa o ka Moi. iloko o ka olelo hoakaka o keia'hila; hooholoia, e like me ke Kumukanawai. Olelo o Wale, he oolea loa ka uku hoopai i oleloia ma keia bila; aole like me na Aupuni e ae. Kokua o Kauka mamuli, o ka bila; aole oolea loa ka hoopai; ua pono no. Pau ka hoopaapaa, hoohoīoia keia bila. Pau keia heluhelu hou ia bila no ka hana koa; hooholoia. Pau ka halawai, a i ka la apopo hora 11.

Ap. 23. Halawai ika hora 11. Hoopuka mai o Wale i kekahi olelo hooholo no John Ricord, ke kokna Lnnakanawai o keia Aupuni mamua. Penei k.e ano, e hoopau i kana aie i keiā Aupuni no ka nui o kana hana maanei mamua, i kona palapala ana i ka Ruke Kanawai nni, a me ke kokua ana ia Kauka, Jarves, me Or>akahelu i ko lakou wa i hoohihiaia’i, me ka uku ole. He hana e keia, aole ia ka hana i oleloia iloko o kana palapala hookohu; a nolaila pono no e hoopau i kana aie i keia Aupuni, ua aneane $3,000. Loihi loa ka olelo a Wale no keia mea; a pau kana, olelo o Kauka, aole kupono keia hana i keia hale, inaloko o ka hale o na Lunamakaainana ka pono, e hana mua i keia. Ua hoolioloia j>ela. Pau ka halawai apopo hora 11 halawai hou. Ap. 24. Halawai ika hora 11. Hai mai ke kakauolelo i kekahi wahi bila Kanaw r ai i hooholoia iloko o ka Hale Lunamakaainana. Oia lioi, he bila no na Ahahookolokolo, he Kanawai no na Nupepa, e paiia no me ka nku ole i ke Aupuni, a me ke Kanawai liooluoln i na ee moku ke hiki mai. Heluheluia ka bila no na Ahahookolokolo, a ninauia ka hale, “e iiooleia ana keia Kanavvair” Hooholoia, e hooleia no. Hooholoia, e hoihoiia keia bila i ka hale Makaainana, me ka olelo aku, aole lioole loa keia bila; aka, e hapai hou lakou me he bila hou la, e hiki ke hooponopono hou ia na hua iloko, a hoihoi mai a hooholoia ma keia hale. Heluhelu hou ia kekahi bila no ka Auhpu tona maluna o na mokn, a hooholoia, ekolu hooholo aua, a pau. Heluheluia ka bila no ke pai ana i na Nupepa, me ka uku ole i ke Aupuni; e hoopau i ke Kanawai mua no ia mea; ekolii lieluhelu ana, a hooholo loa.