Ka Elele, Volume 8, Number 6, 18 May 1853 — Ka Ahaolelo. [ARTICLE]

Ka Ahaolelo.

Hale Lniiamakaainana. E nana i ka EJele 5, aoao 20, maliope o ka inku mua, ua liaule keia hapa o ka la 5. Poaha, 5 Mei. kekahi o keia mau aina, a kuai aku me hai amuli o ka mana o kekahi Kanawai e noho i, alaila hihia loa paha ke Aupuni. No kemanao o Bona. alaila hoike hou mai o Pana kona manao. Ina ua lilo i ke kuaiia o ke upuui kekahi aina o Lota, e pono no i ke upuni ke pani i kekahi aina e ae ona. Ku ma o loane a heluhelu i ka Pauku 14 o ke umukanawai, e olelo ana, aole e imiia ka >no o ka mea hookahi wale no, aka, i ka po- > a me ka o ka lehulehu no lea Ja likanaka a pau. Alaila ku iluna o Tatina, heluhelu i kekahi pauku ma ke Kanawai )onohonoho i na Kuhina, e oleio ana, ina e w'e ole mai keleahi una iloko o keia Aupui kona kuleana a hala na makahlki elua e iu ana ma ka la 14 o Feberuari, 18-18, alaila, i neie loa ia i ke kuleana ole, a no ke Auini ua aina la. Nolaila. ke hoole aku nei i i ka manao o ke Komile, a ke hoole aku ;i hoi i ko lakou Bila e ae ana ia Lota wale >, no ka mea, ua kue i ke Kumukanawai keBila, ke ele hoopomaikai like me na makanana. Nui wale na palapala Imopii o na makaaana i waiho mai imua o kakou no keia pilia hookahi me Lota, e nonoi ana e hookomo ai i ko lakou mau kuleana, i hawlea i poina i makau i na konohiki, aka, ua hooli aku ka>u. A pehea ? ia Lola anei kakou e ae ai ? la ko’u manao; e hoo|)anee loaia ka noonoo ia i keia Bila, no ke kaulike ole o na pono e na makaainana. Kokua oG. M. P%,obertn, a ua hooholoia e ka hale, hoopanee loa i ■ia Bila. Pau no hoi ke Komile o ka hale. Hoomakaukau e heluhelu aluaia ka Bila anawai no ka hoonoa i ka ia hoomalu o na onohiki. a ma ke noi o Pana. ua hooholoia waiho pela a hoi mai o Kamakau ka mea na i hoopuka inai keia Bila. Heluhelu akoluia ka hila Kanawai e hooalu ana i ka haunaele maluna o na moku alihini ke ku mai ma na Awa o ko Haw'aii i Pae Aina, a ua hooholo loaia. Heluhelu akoluia ka hila Kanawai e hoopu ana i na puaa a me na'kao hele wale ma ; Kulanakauhale, o llonolulu e anapuni ana iookahi mile mai ka Hale Makeke aku.— omite ko ka hale. Hooholoia ma ke noi Kalama i kokuaia e loane laua me Lopika- , e waihoia ka bila ma ka papa. Pau no >i ke Komite. Hoopanee apopo haiawai hou; pau a hoi nui. Poaono, 7 Mei, Hora 10, kakahiaka, akoakoa hou ka Ahao ka Poeikolioia Heluheluia ka mooolelo o

na hana o ka poaiima, a ua aponoia. Pule <» i Kalaka, a noa, hoomakaia ka hana. Heluhelu mai o loane i kekahi palapala hoopii no Wailuku, Maui, e nonoi ana e hoopauia na Loio i loaa ole na palapala a-e Loio, aole lakou e kn Loio imua o na Ahahookolokolo Apana. Ua haawiia i Jte Komile o na Ahahookolokolo. Ileluhelu mai o Tatina i kekahi palapala hoopii Jie 45 inoa no na haole o Lahaina, Maui, e nonoi ana e liaawiia i $6,000 i mea e paa ai ka pa o ka Halepaaiiao o I-aiiaina. Ua haawiia i ke Komile o na liana hou. Heluhelu mai o R. Koiku i kekahi paja]>ala hoopii no Lanai, e nonoi ana penei, 1. E hoemiia ka uku o ka liao kuni. 2. E haawiia no ke Alanui o Lanai na elala uku o ko Lanai poe holokahiki i holo aku ma na moku. 3. E hoemiia ka uku koina o na Ahahookolokolo. Pauku 1, ua haawiia i ke Komi.le Waiwai. Pauku 2, ua haawiia i ke Komile o na Alamii a me na hana hou. Panku 3. ua haawiia i ke Komile o na Ahahoo’kolokolo. Heluhelu hou mai o R. Koiku i kekahi palapala hoopii o Lanai, 100 inoa, e nonoi hou mai ana e hoonoaia na laau wahie iloko o na aina i mahiia o lakou no ka ike ana ma ka Elele, ua hoomoe ia ma ka f)apa ko lakou palapala hoopii mua no keia mea hookahi no.— Hooholoia eia ke noi o īoane, e haawiia i Komile Wae; a ua kohoia o loane, R. Koiku a me T. Keaweiwi. Heluhelu mai o J. Kaona i kekahi palapala hoopii no Kona, Hawaii, he 128 na inoa, e nonoi ana e hoopau ia ka auhau kula, a me ka auhau holoholona; a e auhauia na Kuhina, na Kiaaina, na Lunaauhau, na Makai a me na koa i mea e nui ai ke dala. Ua haawiia keia mau hoopii i ke Komite Waiwai. Heluhelu mai o G. M. Lopikana i kekahi palapala lioopii na W.C. Parke, e nonoi ana e haawiia aku ia ia ka hapalua o ka uku hoopai no kona hopu ana i kekahi haole i hoopae mai i ka rama mauka eei, he 36 pahu, me ke kue i ke dute. Wahi ana ,6a loaa i ke Kuhina Waiwai o ke Aupuni ka uku lioopai he $1,000, a e hawaiia ia ia ka hapalua o kela uku, oia na dala $500. Hoolioloia ma ke noi o C. R. Bihopa i kokuaia e E. P. Bona, e haawiia keia palapaīa hoopii i kekahi Komite Wae, oia ke Komite wae i Uauohaiae noonoo no na Koina o ke Keena Kalaiaina. Hooholoia ma ke noi o W. II. Kailihaona e kauoha ka Luna o na Buke Heiu e hoomakaukau ke Kakauolelo i ka papa helu o no dala uku i naLuna no keia hale, a e kikeo aku e like me ka hana mau ana. Ma ke noi o F. Funk, ua aeia oia e heluhelu mai i kekahi Biia Kanawai e hoololi ana i ke Kanawai no na Loio Apana. Ua helu-

i helu akuhiia. Hooholoia ma ke noi o Tatina i i kokuaia J. W. E. Makai, e lieluhelu aluaia i ka lu noa. Ma ke noi o Tatina, ua aeia oia e heluhelu mua mai i ka Bila Olelo Ae Like e hoololi ana i ka Pauku 11 o ke Kumukanawai.— I Hooholoia ma ke noi ana o F. Funk i kokuaia ' e P. Kaiama, c lielulielu aluaia kela Bi!a i i ka poalua. ilooholoia ma ke noi o G. M. Robertson, i e manao ko keia hale, ua kupono i ke aupuni o ka Moi, e hooikaika koke .e loaa mai ka |x>no o lea hooleii iiou ana i na Kuikahi o keia Aupuni e noho nei me na Aupuni e ae, ira mea hoi i piii i ke kau ana i ke dnte maluna o na waiwai kahiki i laweia mai ia nei, i mea e hiki pono ai i ka Ahaolelo ke hooponopono hou ae i na dute, i mea e loaa mai ai ke dala e pnu ai ka pilikia o ke Aupuni, ma ka hoomahuahua ana i ke dute maluna o na mea pilikia o.le, k.e wailm aku. Oia paha kekahi mea e hoomama ai i ka auhau mauka nei, me ke kupono no nae. Hooholoia ma ke noi o G. M. Robrtson i kokuaia e F. Funk, e hooili aku ka Lunahoomalu o keia hale i kope o keia olelo hooholo i ke Kuhina no ko na aina e, i loheia kona maiiao no keia mea. Hapai i na hana i hoopaneeia. Hooholoia ma ke noi o L. S. Ua, e lilo ko ka Hale a pau i Komiie e noonoo pu i ka Bi!a Kanawai no ka Auhau Alanui. Komite ko hale, a ma ke noi o Lopikana i kokuaia e Pana, e lilo keia Bila Knnawai i hoomakaukauia e ke Komile Wae, i pani hakahaka no ka Bila Kanawai mua, a ua heluhelu muaia. Hooholoia ma ke noi o Lopikana; hoopau i ke Komile o ka ha'Ie, a e noho hou ka halee Komite i keia Bila ma ka poalua. Hooholoia ma ke no.i o Tatina,e lilo ko ka I hale a pau i Komile e noonoo i ka Bila Ka- ! nawai e hoololi ana i ke Kanawai o na Pala- • pala Ae Kuai Kudaja Ua noonoo ko ka l.ale. I Eia ka mea i hooholoia ma ke noi o Pana. | E kope maikaiia keia Bila, a heluhelu akoluia ■ i ka poalua. Pau k.e Komite o ka Hale. Hooholoia ma ke noi o E. P. Bona, e lilo ko ka hale ano e Komile no ka Bila Kanawai e hoololi ana i ka uku o na Makai. Heluheluia ka Bila a ua Komile ko ka hale. Eia ke ano o ka Bila, aole uku o na Alakai kuaaina a pau e noho ana mawaho o na palena o Honolulu, Lahaina a me llilo, ke hopu lakou i na lawehala kamima. Ma Honolulu, Lahaina a me Hilo wale no e ukuia’i, Ke kumu 0 keia Bila wahia Bona, ho mea e hoopauai 1 ka hoike wahahee o na Makai, no ko lakou manao nui i ka uku hoopai maluna o ka lawehala. Kahaha loa o Tutina, Kauwahi, Maikai a me kekahi poe no keia Bila Kanawai. Hoole ikaika lakou, me ka hoikemai i na kumu pono ole o ka hoole ana i ka uku o na

makai nia kuaaina. Hoohalahala no hoi o Pana no ka olelo ma ke poo o ua Bila la, no ke ano o ka olelo, me he mea la ua wahahee maoli na makai e noho nei. Ma ka hooikaika o Bona i kokuia e loane a me Ua, ua hooholoia ma ke noi o G. M. Robertson, c kopeia ma ka lima maikai, a e heluhelu akoluia i ka Poakolu. Pau ke Komile. Hoopanee ka halawai i ka la noa. Poakahi, 9 Mei. Hora 10, kakahiaka, halawai hou ka Poeikohoia o ko Hawaii Pae Aina. Heluheluia na hana o ka la hoomalalo. a ua aponoia.— Pule o Kalaka a noa, hoomakaia ka hana. Heluhelu mai o 8. Laanui i kekalii palnpaia hoopii no Kau, Hawaii, he 40 na inoa, e nonoi ana, penei, O na kanaka auhau kula o kela Apana i holo aku i Ilonolulu a i kahi e ae paha, a ohiia e kolaila mau Luna na dala Poalua o ka auhau kula, e hoihoiia ua mau dala ia i mea e pono ai na kula o ko lakou mau Apana ponoi iho kahi i hele mai ai lakou. Ua haawiia keia palapala hoopii i ke Komile no ke Aopalapala. Heluhelu mai o J. Kaona i kekahi palapala hoopii no Kona, Hawaii, he 25 inoa, e nonoi ana penei, 1. E ukuia na makai i ko lakou uku o ka hopu ana i na lawehala i hoopaiia, noloko ae o ke dala i kaa hapa i ka Luna, a noloko ae o ka hana lima o ka lawehala c hana ai ma ka hana o ka makai. e like ke ana o ka hana me ka nui o kona mahele dala iloko o ia hihia. 2. E hoopauia ka pepehi oipi i ka la Sabati a me ke kuai bipi ma kakahiaka o ia la. Ka pauku mua o keia hoopii, ua waihoia ma ka papa; a o ka pauku 2, ua haawiia i ke Komite no ke Aopalapala. Heluhelu maioKihai kekahi palapala hoopii no Makawao, Maui, e nonoi ana. Aole e auhauia i ka auhau waiwai na mea i loaa ko lakou mau kuleana, a e noho ana lakou maluna iho o ua mau kuleana la o lakou. Ilooholoia, e waiho ma ka papa. Heluhelu mai o J. W. II. Kauwahi i kekahi palapala hoopii; na ka Luna Alanui o Koolau Loa mai, oia o Mopika (Moffit) e nonoi ana e hookaawaleia i puu dala mai ka $800 a i ke $ 1,000 paha, i mea e paai na Alahaka o ia Apana. No ka mea, anle i haawiia i na makahiki i hala ae nei kekahi dala e pono ai kolaila mau Alanui. Hooholoia ma ke noi o J W. E. Maikai i kokuaiia e J. W. H. Kauwahi e haawiia keia palapala hoopii i ke Komite Waiwai. Heluhelu mai o loane i kekahi palapala hoopii no Wailuku, Maui mai, e nonoi ana; E hookapu loa ia ke puhi ana i na wai ona ma ko Hawaii nei Pae Aina, ae kapu loa hoi ke kuai rama ma na wahi e ai; ma Honolulu, Oahu wale no e kuai ia mea. Hooholoia ma ke noi o L. S. Ua i kokuaia e loane, e haawiia keia palapala hoopii i ke Komite o na Ahahookolokolo. Heluhelu mai ka Lunahoomalu i kekahi l>alapala mai ka Hale Ahaolelo Alii mai, e hai mai ana ua hooholo !oa ka Hale Ahaolelo na ’lii i ka bila Kanawai e papa ana i ka hoohaunaele o na inoku malihini.ma na awa ku

moku o ko Hawaii nei Pae Aina. Aponoiae ka hale ka hoike o ka Hale Alii. Heluhelu hou mai ka Lunahoomalu i ka palapala na ke Knhina no ko na Aina e mai, e hoike mai ana i kona manao, no ka manao o keia hale i waihoia imua ona, no ka hoololi hon ae i kekahi mau pauku o na Kuikahi o keia Aupuni me na Aupuni e ae, i mea e pono ai ka auhau waiwai dute ke hooponopono hou. Eia ke auo o kana olelo. Ua maikai ka manao i hooholoia, ua like hoi me ka manao o ka Moi i kauoha ai ia ia i kinohi o kona noho ana ma ia oihana, a ua like hoi me ka manao nui ana i hooikaika mau ai i mea e pono ai na Kuikahi o keia Aupnni me ko na aina e. Kona inanao, pono no e hanaia. Ua mahaloia ka hoike ana o ke Kuhina o ko na Aina e. Helnheln mai o S. P. Kalama i ka Palapala Hoike a ke Komile wae i kauohaia e noonoo no ka palapala hoopii a ko Puna, Kauai, no ko lakou pilikia i ka hookapu wale o na konohiki i na laau ma kuahiwi, a i laau hale, pili aho, lai, a me na ia ma na muliw«ii, a me ka uku kaumaha maluna o na holoholona ke hele aku ma ko lakou aiua. Eia ka manao o ua poe Komile la. He oiaio no keia mau pilikia i hoopiiia mai, ua hookaumaha ponoia kekahi poe, a ua hookaumaha hewaia kekalii, aole maopopo ma ka palapala hoopii ke ano o ko lakou noho ana Nolaila, ua hooholoke Komile i na olelo hooholo elua a na ka hale e apono a e hoole. 1. E waihoia ka palapala hoopii ma ka papa. ■2. E paiiia ma ka Elele Hawaii iloko o ka mooolelo o na hana o keia hale, i olelo ao aku i na Konohiki mea aina. Hooholoia ma ka manao o J. W. II. Kauwahi i kokuaia e J. W. E. Maikai, e hoihoi aku i ka Palapala Hoike a ke Komile, a e kauoha aku ko ka hale nei, i ua poe Komite la, e hoomakaukau i Bila Kanawai e pau ai keia pilikia, a hoike mai. Hooholoia ma ke noi o J. W. H. Kauwahi, Na ke Komite o na Aina Aupuni Alanui a me na hana hou, e ninau aku i ke Kuhina Kalaina a hoike hou mai i keia hale, i ka nui o na luna kuai i hoonohoia e ia e kuai i na aina o ke Aupuni, e hai mai hoi i na aina a me na inoa a me ka uku o ua poe Luna la. Hooholo ia ma ke noi o J. W. H. Kauwahi, e ninau hou aku ua Komite Aina la i ke Kuhina Kalniaina a hoike mai i keia hale, no ka aina o ‘Moalii’ ka inoa rna Lahaina, Maui ; ke ano e ke kuai ana, ke kumukuai, ka nui o na eka. Hooholoia ma ke noi o J. W. H. Kauwahi. na ua Komite aina nei, e ninau hou aku i ke Kuhina Kalaiaina a hoike mai i keia hale i ka nui o na aina Aupuni i kuaiia mai ka la 1, o Apeiila 1852, na inoa o ka poe i kuai a me ke kumukuai a me ka nui o na eka, a me ke koena ama. Hooholoia ma ke noi o loane, e hapai i na hana i hoopaneeia. Hooholoia ma ke noi o F. Funk, e heluhelu akoluia ma ke poo wale no ka bila Kanawai no ka imi ana i na luina mahuka m iluna o na moku malihini. Ma ke noi o Funk i ko-

Uuaia e ka hale, na hooholo N»a ia ua hila Kanav\ai la. Hooholoia ma ke noi o C. R. Bihopn, e lilo ka hale ano i Komite no ka bila Olelo Ae Like e kokua ana ia (John Ricord) Likoa, Loio Nni o ka Aupuni mamna, e hoopau wnle aku keia Aupuni i kona Aie mai i na dala $2,000. Ua Komite ka liale. Hooholoia ma ka manaoo S. P. Kalama i kokuaia e Tatina, e hoopanee loa ia ka noonoo ana i keia bila, a ua hoopanee loaia, Heluhelu mai ka Luna hoomalu i ka Palapala mai ka Moi mai, e ninau mai ana no na dala $ 10,000 i hookaawaleia e ka Ahaolelo o ka M. H. 1850 i ka malama o lulai no kona moku; a ua ninau mai i ka manao-o keia hale no kona pillkia pinepine i ke dala ole e pono ai kona oohoana, ua paū e ke dala a koe ka pilikia, a ua auaia oia i ke dala e like me ke Kanawai. Ua koho oia i mau Komite e hooponopono i kona waiwai a me kona aie, a ua waiho moi imua o ka hale i ka lakou mau palapala. Ua paa hoi kona manao me ka paulele nui, aole oia e hookuu aku i na Hale Ahaolelo elua, a pau e ua mau pilikia nei i ka hooponoponoia e ka Ahaolelo. Hooholoia e mahalo aku kb ka hale i ka manao o ke Alii i hoike mai i kona poe makaainana, a ua mahaloia. Hooholoia ma ke noi o Tatina, a haawiia ka palapala a ke Alii i ke Komite Waiwai. Heluhelu aluaia ka bila Kanawai e hoololi ana i ke Kanawai i kapaia he Kanawai no na Loio Apana. Hooholoia ma ke noi o Tatina e haawiia keia bila Kanawai i ke Komite o na Ahahookolokolo. Hoopaneeia ka halawai i ka la apopo, halawai hou. Poalua, Mei 10. Hoia 10 kakahiaka, akoakoa hou ka Ahaolelo o ka Poeikohoia. Heluheluia ka hana o ka Poakahi, a ua aponoia. Pule o Kalaka a noa hoomakaia ka hana. Heluheluia mai o loane i ka Palapala Hoiko a ke Komite o na Ahahookolokolo no ka Bila Kanawai e hoololiana i na Loio Apana i kauohaia na lakou e noonoo a lioike mai.— Eia ka mauao o ke Komile. L'a makehewa keia Bila, no ka mea, o ka hele kaapuni o na Loio Apana ka mea i ololo nui ia iloko o ua Bila nei, a ke paa la no ia hana ma ka Pauku 7 o ke Kanawai o na Loio Apana. a hiki no ke kaapnni ke kauohaia mai e ka Peresidena o ka Ahakoikoi. Ma ke Kanawai hoi o na Ahahookolokolo, na lilo na hana a ka Ahakoikoi i ka Aha Kiekie, a pono no c hana e like me ia. Nolaila, ua hooholo ke Komite, e waihoia keia Bila ma ka papa. Aponoia ka Hoike a ke Kornite, a ua waihoia ka Bila ma ka papa. Heluhelu mai o J. M. Smith i ka Palapala Hoike a ke Komite no ke Aopalaf>ala, a lakou i noonoo ai no na palapala hoopii e koi ana e nini wale i ke kai a i ka honua i na rama a pau i loaa mai i kc Aupuni mamuli o ke Kanawai pale dnte. Eia ka manao o ke Komite. He kumn pono ko keia hoopii, a nolaila ua hoomakankau lako.u i Bila Kanawai no ia mea, a ua noi mai e heluhelu muaia

Bila. Aponoia ka hoike, a ua heluhelu aia ka Bila. Hooholoia ma ke noi o Taa, e heluhelu aluaia keia Bila i ka la apopo. Heluhelu mai o E. P. 4 Bond i ka Palapala a ke Komile Waiwai, e haawiia ia lakou lanawa hou e hoomakaukau ai i ka Bila laiwaiwai. Apono ko ka hale, a ua aeia e ; me ke noi. Jeluhelu mai o F. Funk i ka Palapala Hoa ke Komite wae i kauohaia’i e noonoo ka Palapala Hoopii a Kiha o Kohala e noana i hoonohonoho i mau Luna Puuku lama i ke dala o ke Aupuni ma ka moku o waii. Eia ka manao o ke Komite, ua maino kela manao, aka, hemaheina no i keia ke hana e like me ia, nolaila, ua hooholo Komite, e waihoia ka palapala hoopii ma papa. Aponoia ka hoike a ke Komite, a hooholoia e waihoia kela palapala hoopii ka papa. iooholoia ma ke noi o F. Funk e heluhelu i kekahi Bila Kanawai e hoonoa ana i ke >akoa a me ke one o ke Aupuni ma na aina e Aupuni; a ua heluhelu muaia. Hoohoi ma ke noi o Talina, heluhelu aluaia keia i i ka la apopo. looholoia ma ke noi o A. G. Thurston.— ninau aku ka Lunahoomalu i ke Kuhina liwai, nawai la oia i kauoha aku e hoemi i dute maluna o ka w r aina, bia, ale a wai e ma ke Kanawai o ka la 3 o Apeiila, 1846, elima hapa haneri wale no. iooholoia ma ke noi o E. P. Bond. E doha aku ko ka Hale nei, ia Hapuku ka ihi olelo, e hele mau mai oia i keia hale, e io a hana i kana hana; a e kauohaia no ka makai, e hoomakaukau i kekahi Keena ili ana i keia hale i wahi e hana ai oia. leluhelu mai o C. R. Bishop i kekahi BiCanawai e hooponopono ana i ka uku o ka 0 ke Aupuni ma ka Halewai. Hooholoia, nuhiia ka Bila ma ka olelo Hawaii, a e heeiu aluaia ma ka Poaha. lapai i na hana i hoopaneeia. leluhelu akolu ana o ka Bila Kanawai o uku o na makai, a ua hooholo loaia. looholoia, e lilo ko ka hale a pau i Komi- : noonoo i ka Bila Kanawai no ka auhau mi. Hooholoia ma ke noi o J. W. E. ikai, i kokuaia c ka hale e heluhelu pakana pauku, ua holo maikai ka nui a ua lohia kekahi mau pauku. A hiki i ka ku 14, pau ka manawa. īooholoia ma ke noi A. G. Thurston, hoo ee, apopo hora 12 awakea, halawai hou. ‘oiikolu, Mei 11. Iora 12 kakahiaka, akoakoa hou ka Hale mlelo o ka Poeikohoia. Heluheluia na a o nehinei, a ua aponoia. Pule o Kalai noa, hoomakaia ka hana. leluhelu mai o Tatina he Lunahoomalu o Komite o na aina, alanui, hana hou, i ka >u Palapala Hoike no ke kauoha a keia : i kauoha’i ia lakou i kela la aku nei, e iu i ke Kuhina Kalaiaina, e hoike mai oia mea a pau i hanaia e ia ma ka Oihana 1 aina o ke Aupuni. Ua palapala aku lai ke Kuhina Kalaiaina, a ua palapala a i pili ia oihana a me ke kope pu o ka

olelo liooholo a ka Ahakukakuka malu i hooholo ai no ke kuai ana i ka aina o Moalii ma Lahaina a me ka kope o ka Buke kuhikuhi i ua aina i kuaiia mamuli o na Palapala Sila Nui i hanaia mai ka la mua o Aperila 1852 a hiki i ka la ho|»e o Maiaki 1853. llooholoia ka apono i ka hoike ana a ke Komile a ua waiho ia mai na palapala a pau imua o ka papa. Heluhelu mai ka Lunahoomalu i kekahi palapala mai ka Hale Ahaolelo Alii mai, e hoike mai ana i ka hoihoi ana mai ai ka hoololi hou ana i ka Bila Kanawai o na Komisina no ke kukulu ana i na hale paahao. Ua aponoia ka hoololi ana o ka Ahaolelo Alii i ua Bi!a !a, a ua holo. Heluhelu mai ka Lunalioomnlu i ka palapala a ke Kuhina no ko na aina e mai, e hoike mai ana i ka hoopii ana ae o ke Komisina Ameiika Huipuia ia ia, e nonoi ana e weheia e ka Ahaolelo o keia Aupuni ke awa o Hilo i awa ku moku e like me Honolulu. I kona manao aole paha e hiki ia e komo ma ke Kuikahi. Ua waiho puia mai me na palapala a pau o ia manao. Ma ke noi o F. Funk, ua hooholoia e haawiia keia palapalu hoopii i ke Komite no ke Kalepa ana. Heluhelu hou mai ka Lunahoomalu i kekahi palapala a ke Kuhina no ko na aina e, e hoike mai ana oia, ua hoomakaukau oia i Bila Kanawai e pale aku ai i ka mai puupuu lele ke hiki mai, me ka manao e hoike mua i ka Hale o na Lii a no kona lohe ana, ua kohoia kekahi mau Komile o ka Hale o ka Poeikohoia e noonoo i Bila e like me ia, nolaila ua haalele oia i kona hana ana i kela Bila. Eia ka manao o ka hale i hoolioloia. E palapala aku ka Lunahoomalu i ua Kuhina la o ko na aina e, e hiki no ia ia ke hoopuka i ua Bila la iloko o ka Hale Ahaolelo o na ’Lii mua a hiki mai ia nei. Hoopuka mai o Aka i manno hooholo, e kauoha ka Lunahoomalu o keia hale i na Komite e hana wikiwiki i na palapala hoopii a pau i kauohaia na lakou e noonoo. Hoole ko ka hale a pau, a ua hooholoia e waihoia ina ka papa kela noi, a ua waihoia no. Hoopuka mai o Kailihaona i manao hooholo. E hiki no i keia hale ke kauoha aku i ke Komite Waiwai e hookaawale i puu elala e uku aku ai i na Luua hana alanui o Niihau no kela mau makahiki i hala aku nei, aole i ukuia he $50. Hoole ko ka hale, a ua hooholoia e waiho i keia manao ma ka papa. Hooholoia ma ke noi o C. R. Bihopa, ua aeia oia e heluhelu mai i kekahi Bila Kanawai e pili ana i na Palapala Ae i na Moku Okohola. Ua heluhelu muaia ua Bila nei.— Hooholoia ma ke noi o F. Funk, e heluhelu aluaia keia Bila i ka la apopo. E like me ke noi mua ana o G. M. Robertson, ua aeia ’ku oia, a ua heluhelu mua mai i ka Bila Kanawai ana i hoomakaukau ai no ka hoomahuahua ana i ke clute maluna o na waiwai a pau i laweia mai Kina mai, a mai na Mokupuni Pilipine a pili ana. Hooholoia ma ke noi o J. W. E. Maikai, e heluhelu aluaia i ka la apopo. Hooholoia ma ke noi o E. P. Bona, a kau-

oha ka Lunahoomaki o keia hale i ke Kakauolelo e hoouna aku ia Hapuka ka unuhi olelo i ka olelo hooholo a keia hale o ka la 10, i hooholo ai nona, i ike oia a hele mai i kana hana. Hoopuka mai o S. P. Kalama i kona manao. E kauohaia ke Komite o na aina, alanui a me na hana hou, e noonoo lakou e hookaawale i puu dala mawaena o na dala $300 a hiki i ka $500.00 dala i mea e pono ai na alahaka elua ma ka muliwai o Kalihiwai a me Waiuli, Kilauea ma Kauai a hoike mai. Ua aponoia a hooholoia. Hapai i na hana i hoopaneeia. H' luhelu aluaia ka Bila Olelo Ae Like a A. G. Thurston no ka hoololi ana i ka Pauku 77 o ke Kumukanawai. Hooholoia ma ke noi o loane, e haawiia keia Olelo Ae Like i ke Komite o ka hale a pau i ka Poalima. Hooholoia ma ke noi o Pana e lilo ka hale a pau i Komile e noonoo i ka Bila Kanawai o ka auhau Alanui i koe inehinei. Heluhelu pakahiia na pauku, mai ka Pauku 15 a hiki i ka 20. Hoololiia kekahi a hookomo hou i kekahi, a pono. Pau e ka manawa. Pau ke Komite o ka hale. Hoopanee aj>opo hora 10 halawai hon. Poaha, Mei 12. Hora 10 kakahiaka, halawai hou ka Poeikohoia. Ua heluheluia ka mooolelo a ua aponoia. Ua pule o Kalaka a ua hoomakaia ka hana. Heluhelu mai o J. M. Smith i ka Palapala Hoike a ke Komile o ke Aopalapala i noonoo ai no ka Bila Kanawai hou o ke Kula Alii.— Eia ko lakou manao, e waihoia keia Bila me ka papa, a e hoopuka mai lakou i Bila hou i pani no kela Bila. Heluheluia ua Bila nei. Hooholoia ma ke noi o Pana, e apono aku i ka hoike a ke Komite, a e lawe i ka Bila hou, a e heluhelu aluaia keia Bila i ka la apopo. Heluhelu mai o E. P. Bond i ka Palapala Hoike a ke Komite waiwai i noonoo ai no ka palapala hoopii a ka Moi no kona mau pilikia ana i hoopii mai ai i na Lunamakaainana, no kona nele i ke dala ole i keia mau malama no ka makaukau ole o ka Bila Waiwai o na haawina, a no na dala he $10,000.00 i hookaawaleia no ka moku i hooholoia e ka Ahaolelo 1851. Eia ka maiiao o ke Komite.— No ka hakalia o ka Bila Kalaiwaiwai o na Haawina, a e pilikia no ke Ahi i keia mau malama a pau ka Ahaolelo, Nolaila, ua hoomakaukau lakou i Olelo Ae Like e haawi ana i dala e pono ai ke ola o ka Moi no keia malama aku a hiki i ka la hope o lune. Heluhelu mai o Tatina i Bila Kanawai no ka uku o ka Moi, e uku mau ia i kela makahiki keia makahiki i ole e loaa pinepine ke alii i ka pilikia e like me keia. O Tatina hoi kekahi o ua Komile nei, o ka hoopii a ka Moi, aole nae i like ka manao o lakou; ka hapa uuku no o Tatina. Hooholoia ua pono ka hoiki a Tatina ka hapa uuku o ke Komite. Hooholoia ma ke noi o Tatina, helulielu aluaia keia Bila i ka la aopopo. Heluhelu mai ka Lunahoomalu i ka palapala a ke Kuhina Waiwai e hoike mai ana i

kumu o kona hoemi ana i ke d«te maiuna o na waina ikaika ole. (Ja hoemiia e like me kekahi olelo hooholo iloko o ka Ahakuka malu mamua. Ua aponoia ua palapala a ke Kuhina Waiwai, aka, e waihoia kana mau palapala a pau ma ka j)apa i hiki kela mea keia mea e nana. Hooholoia ma ka noi oJ. Kaona. E hoopauia o E. IIunt ka unuhi olelo o keia hale. a e koho hou ko keia hale i unuhi olelo hou, oia o II. L. Sheldon a e noho mai i keia hale. Ilooholoia ma ke noi o S. Laanui, e kauoliaia ka makai o keia hale, e hoihoi iho i ke i kii o Kameliameha L, malolo iho o ka pale !ole, i ike ia aku oia e na makaainana. Ilooholoia ma ke noi o loane e hapai i na hana i hoopaneeia. Heluhelu ia ka Bila Kanawai e pili ana i na wai ona i haoia no ke pale dute. Hooholoia ma ke noi o J. W. E. Maikai, e haawiia i ke Komite o ka hale a pau i ka la apopo. Heluhelu eluaia ka Bila Kanawai e hoonoa ana i ke kua ana i ke akoakoa a me ke one o ke Aupuni ma na wahi a pau. Hooholoia ma ke noi o J. W. E. Maikai, e Komile ko ka hale a pau i ka poaono. Ilale Aliā. Poalima, Mei 6. Halawai ika hora 11. Heluheluia Ka hiia ■no ka moku hana maluna o na moku haole. waihoia a hiki ika la apopo. Heluheluia ka bila Kanawai e hoi nui na luina haole a pau maluna o na moku. i ka napoo ana o ka la ; hooponoponoia, a hookomo i mau hua hou : haawiia i ke Komite, ia Limakaika, I. li, Liholiho. Olelo o Wale, e ao aku ka Hale i ke Komite, e liookomo ina hua. ‘ ; i ka hora 9 o ka po hoi i kai na luina, ; ’ aole i ka napoo aaa oka la. Hoopaneeia ka hana a apopo hora 11. Paaono, Mei 7. Halawai i ka hora 11: hiki mai ka palalapola a ka luna hoomalu o na luna makaainana. e olelo ana, ua waihoia ma ka paj)a ka bila no ka lawe maju ana o na luna i ke daia o ke aupuni; aole holo ia bila. Hapai houia ka olelo a Wale e hoi nui na luina ina moku ika hora 9o ka po. Ika nir.ni ana hooleia ko \V r ale, nolaila ika napoo ana o ka la e hoi ai na luina, e like me ka bila. Keiuheluia ka bila. no ua moku haole ke mokuahana maiuna iho, ina i noi mai na Kanikele i ke Aupuni e kokua. e kokua no, a na *ka moku e uku no na dala !i!o no keia hana Poalua, Mei 10. Halawai : ka hora 11; heluheluia ka bila hooko'm i mau Komisina naua e hana na halepauhao ma Oahu; hoopaapaaia ka manao o Wale, e hoolaha e mamua na Komisina i ko lakou makemake, lohe na kamana, e hoike >nai i ka uku a lakou i manao ai, alaila, ae na Komiaina i ka mea hana ma ka uku haahaa. Hooe o Lifnaikaika, lana me Kauka, i keia manao o Wale; ua |'ono ka bila inamua. Na na Komisina e haawi i ka hana i ka mea a lakou i mawao ai he pono, mahope o ka hoolaha ana ma ka nupepa i ko lakou makemake, a lohe hoi ika manao ona kamana. 1ka

niiiau ana i ka hale, ua hooleia ko Wule; a mahope iho, hooholoia keia bila. Ua heluheluia ka bila e hooponopono i na awa, e hoi na luina maluna o na moku i ka nopoo ana o ka la, aole i ka hora 9 o ka i>o. Hoike mai ka hapa nui o ke Komite, oia hoi 0 I. li, laua me Limaikaika no ia inea, e kokua ana i ka bila. Hoike hoi o Liholilio, ka hapauuku o ke Komile, e hoole ana, i ka hila ma ia ano; aole pono e kau i Kanawai e hoi na luina i ka napoo ana o ka la, he mea ia e emi ai ke elala o ke aupuni, wahi ana. Aole holo nui mai na moku maanei ke hanaia pela. Hoole I. li, i ko Wale, laua me Liholiho; ina 1 hoi na luina i kai i ka napoo ana o ka la, he mea iae maluhiaai keia kuionakauhale, a e pono ai na kanaka. Pela wale a pau ka halawai. Poakolu. IMei 1 I. Halawai i ka hora 11; heluheluia kekahi mnu bila mai na Lunumakaainana mai, ekolu bila. O kekahi e hoololi i ke Kanawai no ke kuai i ka waiwai o ke Aupuni ma ke kudala me ka haawi ole i keia hana i ka mea i aeia e kudala. O kekahi hoi, no ka uku o na Makai; a o kekahi hoi no ka hopu ana i ka poe mahuka maluua o na Moku. Pau ia, heluhelu hou ia ka hila e olelo ana, e hoi nui na luina i na Moku, i ka napoo ana o ka la. Nui ka hoopaapaa no keia bila. Kokua o Limaikaika i ka bila, me ka hoole loa i ko Wale manao, e noho na luina mauka i ka po, e inu rama, a kuai, i nui ke dala mauka nei, a waiwai i ke aupuni no ke dala loaa ma ke dute maluna o ka rama. Ikaika kona hoole ana i keia manao; o ka inu rama a me ke kuai rama ka mea e poino nui ai ke aupuni; aole loa ia he mea e pono ai. Aole loa pono e ae i na luina e noho mauka e inu i ka rarna, i mea e waiwai ai ke aupuni. Oielo o Liholiho, e holoi i ka pauku 1 o ka hi'la, e olelo ana e hoi i kai na luina, i ka napoo ana o ka la. Kokua o Wale i kona, a olelo o Wale, he mea hiki ole ke kinai i ka rama; a nolaila, o ka dute uuku ka pono; aole pono ke dute kiekie, o nui auanei ka inuana. Hoole loa o I. li i ko Wale; a pela no o Kauka. I ka ninau ana, na hooleia ka manao o Liholiho, a ua aeia ka oleloa J. li laua me L.maikaika. Komite ka hale a pau ma keia bila, a olelo o Liholiho, e waiho ma ka papa hooholoia peki. Pau ke Komite ana, olelo hora e hooholo e waiho i ka bila rna ka papa; peia no a pau ka halawai. Poaha, Mei 12. Halawai i ka hora 11; hapai houia ka bila e olelo ana e hoi i kai na luina i ka napooana o ka la. Nui loa ka hoopaapaa ana no keia mea. Koliua o J. li i keia bi!a, me ka hoole loa i ka Wale olelo, e olelo ana aole e nui ana ka ona ma ka mahuahua ana o ka rama. Ua ike oia i ka wa ia Kaahumanu, nui loa ka rama a mo ka ono; nui hoi ka haunaele. Hookapu Joa o Kaahumanu i keia mea ino, nole puhi, aole kuai, aole imi i na wai ona. O ka maluh a no ia. Hoole no hoi oia i ko Liholiho manao, he mea hiki ole ke hoihoi i na luina maluna o na moku i ka nopoo ana o ka la. Pehea mamua? He mea hiki wale no 1

mamua. Nohea ka hiki oie i keia wa? Mak< make oia e hoi i kui na luina i ka napoo ana kn ia; no ka mea, oia ka mea, e maluhia a ■ aole haunaele i ka po. Ku mai o Liholiho a heole i ko J. li; pon oie ka bila wahi ana; he mea hiki ole ka ho< ko ia bila; he mea ia e hihia ai ke aupuni rr ko na aina e. Kokua o Wale i ko Liholiho aole pono e hoi na luina i kai i ka napoo ar o ka !a; i ka hora 9. ka pono. Kokua o M. Kekuanaoa i ka bila ; pela r 0 Kauka a me Limaikaika e hoi i kai na lu na i ka napoo ana o ka la. Pane aku o L maikaika i ko Wale a me ko Liholiho, me l< hai aku i na kumu o keia hila; o ka hana ir 1 ka po; o keia bila kekahi mea e maluhia a Olelo o Liholiho e waiho i keia bila ma I papa; kokua o Wale ia ia. A ma ka nina ana; ua hooleia ka laua Alaila hooholoiak hila, o ka lua ia. I ka la npopo e hapai hou ke kolu o ka heluhelu ana.