Ka Elele, Volume 8, Number 7, 25 May 1853 — Ka Ahaolelo. [ARTICLE]

Ka Ahaolelo.

Ilale Lunamakaainana. [ Poaha, IMei 1 2.. Heluhe'lu a’luaia ka Bila Kanawai e pili ana a palapala Ae i na Moku okohola. Ma ke 0 Pana, h >oho'!oia e kope maikaiia a e heielu akoluia i ka poaono. Heluhelu aluia ka Bila Kanawai e hoomathna ana i ke dute maluna o na waiwai ka1 i laweia mai, mai Kina a me na Mokupu0 Pelipine mai. Ma ke noi o loane, ua nholoia e hawaiia keia Bila i ke Koinile o hale a pau i ka poaono. Hoolaha o Tatina, e hoij<uka mai ananei i kekahi Kanawai e hooj>au ana i ka au1 Tona maluna o na moku. oopanee aj>opo halawai hou. Pau ahoi nui. Poalima, Mei 13 Hora 10 kakahiaka, halawai hou ka Poei'ioia o ko Hawaii Pae Aina. Heluheluia hana onehinei. a ua aponoia. Pule o Kaa a non, hoomakaia ka hana, Heluhe.lu mai M. Smilh i ka Palapala ■ike a ke Komite wae mau i kauohaia e anoo i na koina o ke Keena Kalaiaina.— • ka mea, ua Aie ke Keena Kalaiaina ;e Aupuni ia Castie a me Gooke na Puuku lama waiwai o ka Poe Misionari Ameiika i a dala $791.20 a me ka uku hoopanee pu • 94 00. no ke pai ana i na Kanawai a me mea eae, a ua huiia me kekahi Aie maoli i u oleia. Ka manao o ke Komite, ua j>ono uku aku ke Auj)uni i keia aie me ka uku apanee pu i koiia mai. Ua aponoia ka hoa ke Komile no ia mea. Hoik-e mai no i lakou. Ua oiaio no ka wela ana o ka le o Kahauolono ma Ewa i keahi a na wale lawehala, a ua oiaio }>e $60.(J0 kupono uku «o ia haie. Na ke Kiaaina o'Oahu ā i ia Kahauolono e hookomo i na lawehala ko o kona halo, no ka hale ole o ua poe *'ehala la. a ua ae oluolu oia e kokua wale lakou :i pau ko lakou pilikia no ka hale ole ■ ka manao ole e loaa ana ka poino. Nola, ua manao ke ivomite e pono no i ke ij)uni ke uku ia Kahauolonoi kela mau daiie $60 00 no kona poino. Hoike hou i no ua Komile nei, no na palapiUa noi a kahi rnau Luna Malama Halepaahao o ke ipuni ma Kauai,ā noi mai. i ko laua ukn no makahiki i hala. Ua manao ke Komite, e no no ke Aupuni e uku pono ia laua no laua hpoikaika aua ma ia hana. Uu hooua pono ka hoike a ke Komiie no kemau mea a j)au, a e kauohaia ke Komite ■ liwai c hookaawale i j>uu da!a ne keia mau a. KoOholoni ma ke noi o S M. Kamakau, opo e heluhelu aluaia ka Biia Kanawai no ia Kapu. Hoopuka mai o T. Keaweiwi i kekaiii Ole-

lo Ae Like, e pau keia Ahaolelo i ka la 4 o !<une. oia ka peano- Hooholoia e hoololiia keia Olelo Ae Like, ao1e ’lo& e ilawe keia hale ī kekahi BiJa i hoopukaia mai mahope iho o ka la 31 o Mei. Alaila ua hooholoia. Hoopuka mai o Tatii-na ī kona manao, aole e hiki i na Lunamakaqinana ke hoopono aku i kekahi hoololi ana i na dute i auhauia maluna o na waiwai kahiki i hoohalo ole ia a i hoomaka ole ia hoi me keia Hale, a e hooili al<u i kope o keia olelo hooholo i ke Kuhina Waiwai. Hooholoia ma k-e noi o G. M. Robert«on, e hoopanee i ka hooholo ana i keia olelo a i ka Poalua noonoo hou. Hooholoia ma ke noi o loane, e liapai i na hana i hoopaneeia. Heluhelu aluaia ka Bi!a Kanawai no ka uku o ka waio.ke Aupuni ma ka uapo o Honolulu. Ma ke noi o Bihopa, ua hooloia e haawina koia Bila i kekahi Komite wae, a ua kohoia o Bihopa. Hooholoia ma ke noi o J M. Smith, e lilo ka H de i Komrte -e noonoo i ke Koena o ka Bila Kanawai o ke Alanui. Heluheluia ka Pauku 26, hoololiloiia a pouo. Hooholoia ma ke noi o G. M. Robertson, e kakau maikaiia ka Bila a e heluhelu akoluia i ka la noa. Hoopauia ke Komite. Hooholoia ma ke noi o Pana, e Komite ko ka hale no ka Bila Ae Like e hoololi ana i ka Pauku 77 o ke Kumukanawai. Ua helulieluia na Pauku a ua noonoo ko ka hale; a ua hooholeia ma ke noi o J. M. Smith i kokuaia e S. P. Kalama, c hoopanee loa i ka noonoo ana i keia Ole’lo Ae Like, Heluhelu aluaia ka Bila Kanawai o ke Kula Alii. Hooholoia ma ke noioPana, e haawiia keia Eila i ke Komile o ka ha'le a pau i ka la noa. Hooholoia ma ke noi o L. S. Ua, e hoopanee loa ia ka noonoo i ka Bila Kanawai e uku mau ai i ka Moi i $10,000.00 i kela makahiki keia makahiki. Elooholoia ma ke noi o L. S. Ua, e heluhe’luia ka Bila Olelo Ae Like a ka Hapa nui o ke Komile waiwai i noonoo ai no ke dala e pono ai ke ola o ka Moi e pan ana i ke la 30 o lune, a ua heluhelui i no. Ma ke noi o S. M. Kamakau ua hooholoia e unuhiia ka Olelo Ae Like ma ka olelo Hawaii, a e heluhelu aluaia i ka la apopo. līooholoia ma ke noi o J. M. Smith, e Komile ko ka hale a pau e noonoo .i ka Biīn Kanawai e nini wale ai i ka rama i loaa i ke Aupuni mo ke pale dule, a ua Komile ka hala. Hooholoia ua maikai ka Bila, a e kope rnaikaiia, a e helūheiu akoluia i kela poalua. — Pau ke Komile o ka hale. Hoopanee apopo halawai hou. Poaono/Mei 14. Hora 10 kakahiaka, halawui hou ka Toeikohoia. Heluheluia ka olelo o ka poiilima. a

un aponoia. Pule o Kalaka a noa, alaila hoomakaia ka hana. Heluhelu mai o J. M. Smith i ka Palapala Hoike a ke Komite no ke Aopalapala, no ka palapala hoopii a ko Honolulu i noi mai, e hoomalu loa ia ka hoohaunaele ma Honolulu, ma na la olioli o ke Aupuni, oia ka la hanau o ka Moi, me ka la hoihoi ka ea o ka aina a me ka la Kuokoa o keia Aupuni. Ua maopopo i ua Komite nei, o ka inu rama nui i ua mau la la, oia ke kumu o ka haunaele ana. — Eia ka imanao'O ike Komite. Aole i hewa na makai, aka, e kauohaia na Luna o Honolulu e kiai pono ma ia mau la, a e hopu i ka poe kolohe a me ka hoohaunaele. Hooholoia ma ke noi o E, P. Bond, e kauohaia ke Kakauolelo o keia Hale e hoouna aku i ke kope o keia olelo a ka Poe Komne Aopalapala i ike na Luna o ke kulanakauhale. Ua aponoia ka olelo o ke Komile a me ke kauoha i ka poe Luna. Hoopuka mai o E. P. Bond i olelo hooholo, penei, na ka Luna Hoomalu o ke Komile 0 ke Aopa'iapala e hoomakaukau a e hoike mai i Bila Kanawai e hoopau i ka hoopae malu ana i na waiwai kahiki mauka nei. Hooholoia. E waihoia ma ka papa. Hooholoia ma ke noi o W. E. Pii. E hoomakaukau ke Kakauolelo o keia Hale i papa helu no ka uku o na Luna a pau o keia haīe, a e kikoo aku ka J_,una o ka Buke Helu i ua mau dala la, e like me ka hana mau ana. Hoohoioia ma ke noi S. Kipi, e lilo ko ka hale a pau i Komite >i keia wa, e noonoo i na mea e pono ai ke ola o na kanaka no ka mai puupuu lele i hoea mai nei. Heluhelu rnai ka Lunahoomalu i ka palapala a Mr. WyHie e hoike mai ana, ua makaukau oia e hoopuka mai i B;la Kanawai no ka mai puupuu lele. Koohoioia ma ke nei mai o Tatina, e heluhelu mai i kekahi Bila Kanawai e hoopau ana 1 ka auhau Tona ma na moku. Ua heluhelu muaia. Hooholoia ma ke noi o S. M. Kamakau, e heluhelu aluaia ano, a ua heluheluia.— Hooholoia, e haawiia keia Bila i ke Komite o ka hale a pau i ka la noa. Heluholu mai ka Lunahoomalu i kekahi palapala mai ka. Haie Ahaolelo o na ’Lii mai, e hoike mai ana, ua h&pholoia me ka hooloh ana i ka Bila Kanawni no ka imi ana i na luiua mahuka maluna o na moku malihini.— Hooholoia ma ke noi o Tatina, e apono aku ka hale i keia. hoololi ana o ka Hale Alii, a ua hooheloia. Hapai i na hnna i lioopaneeia. Hpoholoia c lilo ka hale a pau ano i Komite e noonoo i ka ‘Bila Kanawai e lioonoa ana i ke akoakoa a me ke one ma 'ka aina o ke Aupuni. Ua Komile nui ko ka hale, a ua hooholoia, e waihoia keia Bila ma ka papa, i hiki i kela mea keia mea ke nana a noonoo

a ke hoopuka hou mai palia i Bila Kanawai e ae no keia mea. Hoopauia ke Komite. Ma ke noi o Tatina, e kapaeia na rula, a e ae aku ia ia e heluhelu mai ano i kekahi Bi)a Kanawai e pale ai i ka mai puupuu liiilii i hiki mai nei. Ua hooholoia e heluhelu, a ua heluhelu muaia Noi o Tatina, e kapae hou i na rula. a e heluhelu aluaia ano, a ua heluhelu aluaia. Noi o Tatina, e lilo ko ka hale a pau ano i Komile e noonoo i keia Bi!a, a ua Aeia. Ua Komite nui ko ka hale, a ua aponoia ka Bila. Ma ke nof o F. Funk, kapaeia na rula, a e heluhelu akoluia ma ke poo wale no, heluheluia. Ma ke noi like o ka hale a pau, e hoohoio a'na hooholo loaia keia Bila. Pau ke Komite. Heluhelu akoluia ma ke poo wale no i ka Bila Kanawai no na Pal'apaīa Ae i na moka okohola, ua hekiheluia, a hooholo loaia. Heluhelu akolaia ka Bila Kanawai e ao ana i ke Kuhina Waiwai e uku aku i kekahi poe ma ka puu elala, mamua o ka hooholo ana i' ka Bila Kalaiwaiwai o ka 1853 nei. Uahooholo loaia. Heluhelu mai ka Lunahoomalu i ka paiapala mai ke Hale Ahaolelo Alii mai, e liai mai ana ua hooholo lakou i Bila Kanawai e pale koke ai i ka mni puupun !ele, a ua koho ko ka Hale Alii ia G. P. Juelel a me Limaikaika i mau Komite wae e halawai pu me keia hale. Hoike aku ka Liinahoomalu o keia hale imua o kelamau Komite. ua makaukau ka Hale o ka Poeikohoia i kekahi Bila no kela mai, a ua makaukau e puka aku ilaila, aka no ka halawai e ana me ko laila mau Komile, nolaila ke waiho nei makou i ka hoolohe i kolaila Bila, aka e koho i mau Komite, o keia hale e halawai pu me kolaila mau Komiie i hele mai. Hooholoia a kohoia o Bond a me Kamakau i mau Komite o keia Hale e haiawai p U me na Komite o ka Hale Alii e noonoo no ka mai puupuu lele, no na Bila.elua i hooholoia i keia la. Hooholoia. E iilo ka Hale a pau e Komite i keia wa e noonoo i ka'Bila Kanawai no ka hoomahuahua ana i ke dutē maluna'o ha waiwai i mai mai Kiiia mai a mai ua Mokupuni Pilipine mai Ua Komite ko ka hale, a ua aponoia ka hila. f\la ke noi o G. M. Robertson, ua hooholoia e kopeia ma ka lima maikai a e heluhelu akoluia i ku j-oalua. Pau ke Komite. Heluhelu aluaia ka Bila Kanawai e hoonoa ana i na kajiu o na Konohiki, e lilo no na inakaainana. Hooholoia, e haawiia keia biia i ke Komiie o ka Hale a pau i ka poakolu. Hoopanee i keia halawai apojio. Poakahi, Mei 16. Hora 10 kakahiaka, halawai hou ka Poeikoiioin. Heluheluia na hana o k$ laaiēomalo.lo» a un a P°noia. Pule o Kalal?a a noa, imomakaia ka hana. Heluhelu mai o S. P. Kalama i kekalii palajjala hoopii no, Halelea a me Koolau, he 141 inoa, e nonoi una penei; 4. hoololiia ke Kanawai no ka Iiojju ana i na wai ona i lioopae maluia mai me ke kue i ke dulc. Oia hoi, e nini loaia ’ku i ka lepo

a i ke kai, na wai ona a pau i hoj)iiia no ke 1 pale kuie. 2. E hoemiia na Palapala Ae i ke kuai ana j i na wai ona; a ina hiki ke hoemi a koe hoo- | ! kahi a hiki i ka ole loa, pono no. Hooholoia ’ ma ke noi- o Tatina, e haawna keia palapahi L I hoopii i kekahi Xomife Wae, a e kat?ohaM lakou e honmakaukau i Bila Kanawai e hoopau ana i ke kuai i ka rama a nie na wai: ona e ae. Ua kohoia ©• Tuthia, Maikai a me Kauwahi i ma» Komke Vv’ac e noonoo j kela ; hoppii. He'luhelu mai’ o W. E. Pii i kekalii palapa- , la hoopii na Kaailoli mai, Koohm Poko, Oahu, e hoopii ana, e hoopauia o J. Kalili ka Lunakanawai Kaapuni aiua o ka Moku- | pani o Oahu, no kona hana paewaewa,- i kona j hooikaika ole e hooko r kana ol’elo hooholo | ma ke Keena Kaapūnh Wahi a ua Kaailoli j nei, ua liooj)ai iiew aia oia e keknhi Lunakana- | wai Aj)ana, a ua hoopii oia imua o L Kalili ma ke Keena Kaapuni, a ua hooholo oia i ka i olelo apoi o iaia a kena o Kahli i kona makai | me ka palapala ohi e kii i kona lro ma ka h j ma o C. Kanaina i hooko hewaiu. aole nae i mana kela kauoha a kā Lunakanawai; ra wailio waleia a hiki i keia wa. Iloolioloia I ma ke noi o F. Funk, e haawiia keia hoopii i ke Komile o na Ahahookolokolo. Heluhelu mai o maikai i kekahi palapala ! j hoopii na ko Honolulu he 81 inoa, e m.noi j ana e hoonoaia ka wai o ka Hale Wai o ke Aupuni ma ke awa o Honolulu, e kii kela j j mea keia inea o na kanaka i ua wai la i mea e pono ai lakou. Na ka poe pakaukau o ka | Hale Makeke ka makemake nui, no ka auaia I lakou ka wai maikai e hoowali ui i ka ai piele. i Hooholoia ma ke noi o Pana, haawiia keia palapala lioopii i kekahi Komile Wae; a ua ! kohoia o Pana, Maikai a me Pii. Heluhelu hou mai o J. W. E. Maikai i kekahi palapala hoopii no Waikiki mai, e nonoi anae noho man keia mau Lunamakaainana i kohoia iho nei iloko o ka Ahaolelo i kela makahiki a hala na makahiki elima, alaila pau a koho hou. Hooholoia ma ke noi o Maikai, e haawiia keia palapala hoopii i ke Komile no ke koho ana, e noonoo a holke mai. Hehihelu mai o G. W. Lilikalani i kekahi naiapala hoopii i loaa ia ia no Hana, Maui mai, e nonoi ann, e huna na Kanawai a pau i aponoia e noho nei, a iloko o ka buke hookuln, a e waiho aku na niea i ho<4e>a : a o ke kumuknai o ua buke la, i hapalua o ke dala. Hooholoia ina ke noi o Aka, e haaw-iia keia palapala hoopii i kekahi Komite Wae; a ua . kohoia o Aka, Kiha, a me Keaniho. Helnhelu mai o S. P. Kilama i kekahi pal u ala heopii uo Halelea, Koolau, Kauai he I III inoa, e nōnoi ana penei. 1. L aeia e hookomo hou i na mea kuleana aina imua o ka Poe Luna Hoona. ■<?. L ana houia ke koeha o na kuleana i hookpia, no ke koe o kekahi o ko lakou mau I< uleana. | 3. E hoopauia ka noho Luna Ana Aina ! | ana a„W. H. Pi ma ka Moku o Kauai. | Hooholoia, e waihoia ka Pauku l ma ka

pupa; a o ka Pauku 2 a me ke 3, ua haawii i na Luna Hoona, na lakou e noonoo e iik nie ko lakou ike he pono. Helnheiu mai o Lopikana i kekahi palapa 3a hoopii no Waialua rnai, e nonoi a-na. ! hoopaaia ka anhaw hokoholona o na kumo-ko Ja, a e hookapu' loaia ka helē wale o na hok hoFona o na hao|e ma ko liai kuhi, a ina e ht »e ae malaila, c nku no i ka mea aina i $1'( Ua waihoia ma ka papa. Heluheki mai o L. S. Ua i kekalii- palapa! hoopii no Kaanapali mai. e nonoi ana. J hoopauia ka auhau kino a me ka auhuu ham a e hoopania ke Kapu ana o na Konohiki i n kula waiho wale a me na laau ma kuahiwi.Ua hooholoia e waihoia keia hoopii ma k papa.. [lel'uhehi hō\s maf- o L. S. Ua i kekahi ps lapala hoopii na kekahi poe o Luhainalun mai, he 54 inoa, e nonoi ana, e haawiia i hai wina elala e pono ar ke kukulu hou i na hal i hina o ke Kulanni o Lahai’naluna. Ma k noi o S. M, Kamakau, ua hooholoia, e ha; wiia keia hoopii i ke Komite Waiwai. Heluhel» mai o J W. E. Maikai i kekal palapala hoopii no Honolulu, e nonoi ana, hoopau loaia ka hookamakama o na wahii, me na haole maloko o kekahi mau liale «.■ ke kulanakauhale o Honolulu, a e aeia .n Makai e komo wale iloko o ko lako mau hale e hopu i ua -poē hookamakan, la. Eia kekahi hoopii a ko Honolulu ilok o ia palapala. E hookapu loaia ku Bapeli« Luu wai o ka poe Moremona mu kahawai ka la Sabati, uo ka mea, ua like ke}a bapetif me ka hoohaunale i ka la Subati i hoomalui ma ke Kanāwai o ka Aina. Eia kekahi ho< pii iloko o ia palapala. E hooknpu loaia k kiola wale ana i na iwi omole a me ku hnuh ana i na iwi holoholona ma na Alanui. a n ke kapulii ana i na mea piliau iloko o ke ki lanakauhale. O ka hoopii mo ka hookamaki ma ua haawiia i ke Komileona Ahahookok kolo. O ka hoopii no ke kapulu i na rn< ino wale ma na Alanui o Honolulu, ua ha; wiia i ke Komite o na liana liou. Heiuhelu mai o J. W. II. Kauwahi i kek l hi palapala hoopii m» Ewa niai, e iionoi ai e haawiia i haawina elala e paa ai lia Aluha! ma \\ aiawa a me Waimaki. Ua I»a.a.w iia ke Komile o na hana hpu. Huluhehi mai o W. B. Aka i kekahi pali [;ala hoopii no Niihau mai, he 35 inoa, e hnoi ana, penei: L E anhauia ka !iio koīohe $5 00. 2. E hoopauia ka Auhau ilio. 3. E hoonoaia na Aiialia paakui o \ han no ■ a makaainana. 4. E aeia ko Niihau e hookomo i ko lalo muu kuleana ; no ka mea, ua haule lali'oii f»au. O ka 1, a me ka 2, ua waihoia ma ! j>apa; a o ke 3 a nie ka 4, ua hoihoiia i I Lnna o Niihan, a nana no e ao aku i kana.l e noi ae i ke Kuhina Kalāiaina e kuai a i L na kuai paha no lakou. Ua hooholoia e lil me ke nōi o Maikai. Heluhelu mai o W. Kaluna i kekahi pal pala hoopii no Molokai mai, he $0 iaea. noi ana, penei;

1. Aole nuhauia ke kanaka ke loaa ia ia i Lio he umi. a ina he 11 Lio, o ke keu ke iliauia, a pela aku no e auhau ui i kela keu ■ia keu o kona mnu Lio. 2. E’hooponopono honia na kuleana, a e a hou ia kahi i koe o kekahi poe kuleaua. 3. E hoopauia ka uku o ka hao kuni holo>lona. 4. E hoopau ke Aupuni i kona Auhau ana ihma o na mea keiki lehulehu, mai ke koa hiki i ka ha o na keiki, a pelaaku. Pau i i ka waihoia ma ka papa. Heluhelu mai o loane i kekahi palapnla : iopii no Wailuku mai, e nonoi aua, L hoouia, a e hopemiia na auhaua pau. Ua haaiia i ke Komile .Waiwai. Heluhelu mai o C. Pv. Bihopa i kekahi papala hoopii no Honolulu mai na na Luna loponopono W aiwai hooilina niai o Kapena oano i muke, no kona waiWai i pau pu i ke i o na Luiua hoohaunaele o na mokn okoila mamua iho n(;i, iloko pu o ka hale Luna vva. Hooholoia ma ke noi o J. M. Smith, liaawiia keia hoopii i kela Komite \Vac nae noonoo nei ka poino o Kalao a me inkepa. i poiuo pu ai i kela wela aua. Heluhelu mai o S. P. Kalama i kekahi pajala hoopii no Halelea a me Koolau, Kauai li, he 123 inoa, e nouoi ana, penei, 1. E hoihoiia mai ka mea kanu a na Ma- 1 ainana i lilo pu aku i ke knai ana a me ka ! olimalima ana o ka Moi i koua mau aina , e hai. | '2. E hoihoiia .mai na mea kanu a na Maainana i lilo pu aku ia hai ma ke kuai ana ne ka hoolimahma ana o k‘e Auj>uni a me Konohiki i ko lakou mau aina. 3. kolioia ma ka balota na Lunnkahaii apana a me na Lunakanawai Kaapuni a • ku Lunaauhau. 4. E auhauia na kumuao kula i nu auhau >au o ke Aupuui. 5. Ē weheia ke Awa o Hanalei i Awa ko- i > uo ua moku Okohola a me na Moku Ka- I f .a. i6. Na ka Luuakanawai Kaapuni e hooko- ! wO.lo i na Lunakanawai apana hoopai pae- 1 ewa, ke hoopiiia, a nana no e hoouku a e opai, kejnao|)ono ko lakou hewa. 7. E hoopau loa i ka Auhau llio. S. E noa lua na laau a j)aii o ke kuahiwi, c i i liu Makaaiuana, koe uale ku laau ahi. 9. E holoi loa i kekahi mau hua olelo iloko ke Kanuwai aoao 69 o ka M. H. IS5l, e lo aua penei :—“ Aole-nae i mea kuai i ,; i e waiwai ai <ūn.” !■' holoi loa leela mau u i hiki ia makou ke kuai i na iaau: l'auku 1, 2a me 8, ua Iiaawiia i ke Komi- j o na haua hou: o ke 3 a me ke G, i ke Ko- 1 te o Ahahookolokolo; o ka 4 a mo ka 5, 0 Komiie o ke Kalepa ana; o ka 7 i ke Koe Waiwai, a o ka 9 ua waihoia ma ka papa. j Heluhelu mai ka Lunahoomalu i kekahi •ipala mai ka Hale Ahaolelo Alii mai, e lioi mai ana i ka Bila Kanawai i hooholoia i eia hale no ka mai puupuu liilii, ua hooho- 1 1 e ka Ahaoh lo Aiii me ka hoololi hou ana I

i kekahi mau hua. Hooholoia ma ke noi o E. P. Bona i kokuaia e Tatina, e apono aku keia Aha i ua hoololi ana a pau a ka Hale | Ahi i hoololi ai keia Bila. Heluhelu mai ka Lunahoomak i kekahi palapala no ka Hale Ahaoleio Ahi mai, e hoihoi mai aua i ka Bila Kanawai e |>ili aua i ka hoopoiioj)onp hou ana i na hauuaele ma na Awa ku moku oko Hawaii Pae Aina. Ua hooholoia e na Lii me ka hoololi uui loa ana, : a aueane ualowale loa ke kinp o ka Bila mua. Ua hooholoia, e haawiia keia Eila i ke Komite o ka hale a pau i ka la ajioj)o. Keluhelu mai o J. W. E, Maikai i ka Pa1 lapala Hoike a ke Komile no ke Kalepa, no ka hoopii a ke Koiiiisiona Ameiika e uonoi aiia ma o Wale la, e wehe keia Aupuni i ke Awa o Hilo, Hawaii, i Awa komo a puka no na moku Kahiki ke ku mai ma ko Hawaii Pae aiua. Hoike mai lakou; ua makaukau lakou e heluhelu mai i ka Bila Kanawai e wehe ai ia Hilo i awa. Ua heluhelu muaia. Ua aponoia ka hoike a ke Komiie, a e helulieln aluaia ka bila i ke la apopo. Heluhelu mai o J. M. Smith i ka Palapaja Hoike a ke Komile no ke Aojialapa!a i noonoo no ka pilikia o ke Kulanui i ke elala ole e pono ai na hale kula. Ua nana ua Komilo nei i ka Buke Helu o na Loaa a me na Lilo i ; o ia kula, aua maopopo ka lawa ole. Nola- ! ! ila, manao lakou, e haawiia no ke Kulanui o Lahainaluna i $9,500.00 i mea e pono ai ia kula no keia makahiki aku. Hooholoia rfia !<<■ | noi o S. M. Kamakau, e apono aku i ka Hoike a ke Komile, a e haawiia i ke Komile Waiwni me ke kauoha aku e hookomo i keia ! mau elala me ka Bila Kalaiwaiwai o keia makahiki. Helulielu mai o C. R. Bihopa he Komiu Wae i kohoia e noonoo hou i ka Bila Kanawai o ka Wai o ke Aupuui ua hoololi houia ka bila mua, a na kope hou ia me ka olelo ! haole aole i unuhha ma ka olelo Hawaii, a e ! heluhelu aluaia ma ka Poakolu. Hoopuka mai o Pana i Olelo hooholo, e ; pono e ukuia ka Luna Makaainana o Ewu e j ! Ahaolelo nei uo na la elua i haule ia iā o ka | ! Ahaolelo, no kona hele aua mamuli o kona ! ano Lunahoomaiu o ke Komile no ka Oihaoa | I Aopalapala, e nana i ka Hoike ana o ke Ku- | Ila Alii. Aeia, a hooholoia. Hoopuka mai o L. S. Ua i kona manao, e hooholo ko keia hale. E kauoha aku ka Lu ! , uahoomalu o na Buke Helu o keia hale i ke i Kakauulelo, e kakau i Bila Kikoo elala e uku ! ai i ka aie o keia Ahaolelo i kela makahiki i kekahi mau Luna. no ka men, aole i loaa ka I lakou inau I)ala mai a Hoj>ukū aku, a lie aie i i no ia no keia Hale, e’like me ka uku ana i ko j Kalaka a me ko ke j>ai ana i no Kanawai. Iloole o loane i keia olelo hooholo, aole e I hiki e uku ke Aupuni i kela poe, no hikou no ka hewa i ka hoaie wale aku no ia Hupuka, a j pilikia lakou, maluna o lakou ia. Aole pela k’a uku ana ia Kalaka a me na Nupcj)a Poly- ! nesia. Aole laua i ae, aua koe no e ukuiu. ! Hooholoia ma ke noi o loane, e waihoia keia 1 olelo hooholo ma ka j>apa. Hapai i na hana i hoopaneeia.

Hoolmloia ma ke noi o L. S. Ua, e Koniite ko ka hole n pau e noonno i ka Bila Kanawai no ka Auhau Tona. Ua heluheluia ua bila nei, a kuka nai. Ma ke noi a īoane, e hoopanee ioa ka noonoo ana i keia bila, a’ua hooholoia. Hoopanee apopo halawni hou. Pau-a hoi-nui. Poalua, Mei 17. Hora 10 kakahiaka, halawai hou ka Poeikohuia. Ua heluheluia ka mooolelo oka poakalii aua aponoia. Pule ke Kahuna a nna, a ua hooiuakaia ka hana. Hekihehi mai o Pana i ka Palapala Hoike a ko Komile o ke Koho ana i noonoo ai no ka j)aIoj)ala hooj)ii a J. W. E. Maikai o Wnikiki i heluhelu ai, e nonoi ana e noho mau keia mau Lunaikohoia i ka Ahaolelo o keln makahiki keia makalnki elima, alailu pau, a e koho hou ia. Eia ka manao oua Komile nei. He pono ole ke hanaia pela; a nolaila ua hooholo lakou e waihoia ka hoopii ma ka j)apa. Aponoia ka Hoike ake Komile aua wai.hoia kela hoopii ma ka papa. Heiuhelu mai o A. G, Tatina i ka Palapaia Koike a ke Komile Wae i kauohaia iuehinei e noonoo no ka pplapala hoopii a ko Halelen a me Koolau Kauai; e nonoi ana e hoemiia na Palapala Ae i ke kuai rama; hoike mai ua I Komite nei, ua makaukāu lakou e heluhelu mai i P»ila Kanawai e hoemi ai i na palapala Ae kuai rama, a ua heluhelu mai a loheia. Ua uiuauia ka ae a me ka hoole o ka Hale i keiu bila ; aua hoole ka hapa nui. Hooholoia ma ke noi o īnane, e waihoia keia bila ma ka |>apa. a ua waihoia ka bila a me ka palapala hoopii. Ua mahaloia no nae ka hana o ka poe Komite. Hoopūka mai o G. M. Robertson i kōnu manao, e helulielu mni ana oia ma keia hope iho i Bila Kanawai e hoakaka ana i ka mannwa e j)au ai ka hoopii ana no na Aie waiwai ioihi. Aua aeia. Noi mai o J. M. Smith, e aeia aku ia ia e ! heluhelu mai i wahi Bila Kanawai o hoololi ana i kekahi pāuku o keKanawai no nn Aliahookolokolo e hooholoia’na i keia makahiki, iUa aoia, aua helnhelu mai. Hooholoia ma ! ke noi o S. M. Kamakau, e helulielu aluaia ! keia Biia i ka la apopo. Hapai i na hāna i hoopaneeia. Hooholoia ma ke noi o S. M. Kau; .kau, o lilo ko ka hale a j»au e Komitc i keia ; wa no ka Bila Olelo Hooholo a Tatinn i he- ( : luheluia ikaSa 13 o Mei nei. Hooholoia ma ke noi o G. M. Robitano, e heluheluia ka j olelo, a ua heluheluia ua olelo la j»enti: “AoI le liiki i na Luna Maknainana ke apono aku i i kekahi hoololi ann i ua dute i auhauia maluna o na waiwai kahiki i hooholo oleia a i lioomaka oleia hoi ma keia liale.” i Hooholoia ma ke noi oG. M. Hohilana, e iioopanee loa i ka noouoo ana i ke.a olelo, a ua hoopanee loaia. Heluhelu mai ka Lunahoomalu t kekahi palapala mai ka Hale Ahaolelo Alii mai, e Iioike mai ana, ua hooholo lakou me ka hoololi houona i ka Bila Kanawai no ke Kuni Ku*» dula ana. Hooholoia ma ka noi oS. M. Kamakau, e haawiia keia Bila Kanawai o ek

Kuai Kukala i lioolnli houia, i ke Komile o ka hale a pau i ka Poaha. Hoike hou i«ai ka Lunahoomalu iloko o ia palapala, ua hoihoiia ma'i 'ka bila Kanawai Olelo Ae Like, e Ae ana i kc Kuhina Waiwai e uku aku i puu dala e pono ai ke o!a o ka Moi no keia mau malama e pau ana ma ka la hope o lune. mamua o ka hooholo ana o ka bila Kalaiwaiwai o keia M. II. 1853. Mahalo ko ka hale i ka palapala heike mai. Heluhelu akoluia ma ke poowale no ka bila Kanawai o nini ana i ka rama i hopuia e ke Aupuni no ka hoopae malu mai mauka nei me ke kue i ke dute; a ua hooholo loaia. Eia na inoa o ka poe ae i keia hila. W. C. Pii, W. H. Kailihaona, Keaniho, R. Koiku; S. Kipi, loane, L. S. Ua. Kiha, T. Keaweiwi, J. W. E. Maikai, S. M. Kamakau. W. B. Aka G. W. Lilikalani a me S. P. Kalama. Eia ka poe hoo’e, A. G. Thurston, E. P. Bond, C. R. Bishop, F. Funk, I. Kaona, J. W. H. Kauwahi a me S. Laanui. A o G. M. Robertson ma ka nohe hoomalu ma ka poe hoole no. Aole i hiki mai o Kaluna no kona mai, ma ka ae no mamua. Heluhelu akoluia ma ke poo waie no ka bila Kanawai e hooma'hua'hua ana i ke dute maluna o ka waiwai i laweia mai mai Kina mai a mai na Mokupuni Pilipine mai ; a ua hoohooholo loaia. Hooholoia ma ke noi o S. Kamakau. e Komite ko ka hale ano e noonoo no ka bila Kanawai e pili ana i na A.va ku moku o ko Hawaii nei Pae Aina, a ua Komite 'ko 'ka hale. Hooholoia ma ke noi o J. W. E. Maikai, e hoopanee loaia. Ua hoopauia ke Komile o ka Haie. Meluhelu aluaia ka bi!a Kanawai e ae ana i ka hoeeiana a mo 'ka hookuu ana i na luina haole a me na luina Hawaii ma ke Awa o Hi lo. ' Ua aponoia. Hooholoia ma ke noi S. M. Kamakau, e kakau maikaiia a e heluhelu akoluia i ka la apopo, Hoopaneee i ka liailawai apopo. Pau a hoi nui. Hale Alii. Poalima. Mei 13, Halawai i ka hora 1 1; hopai Ik»u ia ka bila hooponopono i iaa awa, e hoi i na moku na luna i ka napoo ana o ka Ja. Nni ka hoopaapaa no-keia bila, Olelo o Limaikaika, i kona manao, aole no he mea nui ke kumu hoopaapaa o keia .hila; eia wale no o ka hoi ana 0 na luina i na moku i ka napoo ana o ka la, .i i ka liora S, 0 ka po. Auhea ka pono? Makemake oia i -ka o ka la, no ka moa, pd i ka makemake o na Kaoena moku, a me j 1 lli unuku; a me ka Lunakanawai heomaiu. He mea ne hoi ia e haunaele ole ai i ka po; i na lie !.:mii«;ele i ke ao, e aho ia; nui na kanaka kohua 'i na makai e hoomalu; i ka po Oielo no hoi oia. na hewa ka olelo a Wa!o mHimia penei,he moa keia e emi ai ke da!a o ka Aupuni; ina hoi i kai na luiiia i ke aiiiahi, aol.; nu.i ko kuai i ka ra<»'.:» a me nu mea e ae; -wikiwiki iakon e iuu koke i ka ! raina a ona a hoi i kai, no ka mea, na pokole ■ ko lukou mau hora mauka. Olelo o Limaikaika aole pono e irni ke aupuni i da!a ma I

ka rama; aole loa pono iki, he mea hilahila j loa ia. Kokua o Liholiho ia Wnle, me ka hoole i kn Limaikaika ; ua hewa ka hoi i na moku i ka napoo ana o ka la, i ka hora 9, ka |>ono. Pela no hoi o Wale. Hoole o J. li, i ko laua; e pono, no wahi anae hoi na luina i ka napoo ana 0 ka la; oia ka mea, e maluhia ai; aole weia ■ no hale i ka po; aole pepehi. a hoohaunaele. i 1 ka ninau ana, ua hoohioloia ka biia; o ka | lua ia. ; P<>aono, Mei I 1. Halawai i ka hora 11, ninau koke o ka 1 Peresedena i ka bila no ka hooponopono na awa; a h'ooho'io loa iahila. Hoopuka mai o Wale, ua hiki mai ka mai puupuu liiiii i Honolulu nei; a nolaila, heluhelu mai oia i hila kanawai e hookohn ana i na kuhina o ke alii. oia na hina nana e hooponoj)Oiro keia pihkia; ua koheia nae o Kauka laua me Limaikaika e kuka pu me ka Lunamakaainana no keia mea i loaa koke ka bila i keia la. Hele laua ma ia hana; a hoihoi mai i ka bilai hoolioloia e na lunamakaainana, a hookomo laua i mau hua hou, o ke ano 0 ia hiln. penei, na ka alii iloko o kana aha e kookohu i mau luna me ka mana e kokua i ka poe mai puupuu liilii ma keia pa>e aiua a puni, a e uku aku i ke da!a o ke Aupuni. i*oakahi, May 16. Halawai i ka hora 11; heluheluia ka bila no keia kudaJa aua i ka waiwai o ke aupuni a ma na wahi a pau, koe ma Honolulu me Lahaina. Na na luna i loaa ole ka palapalaae e kmlala aku ana, lioohololoa iu hda. Heluheluia ka bila wehe i ka pilikia o ka Moi no kona dala ole; a eae ana i ke kuhina waiwai a haawi i kona uku mamua o ka hooholo ana ika bila liaawina dala. Uu kapaeia ka rula o ka hale a ua hooholoa ia bila. Heluheluia ka bila no ka uku o na makai nui, e loaa ia lakou ka hapalua ona uku hoopai o ua lawe hala, a e hoopau ana i ua pauku o ke kanawai mua no ka u'ku o na makai. Mei 17. Halawai ika hora 11. Hiki mai ka bila I uo ka auhau alanui, i hooholoia iloko o ka I hale lunamakaainana; heluheluia. Ma ke noi o Limaikaika. ua Kapaeia ka rula o ka liale, e j helulielu houia keia bila; helulieluia a hooholo)ia ua pauku 10 o ka bila. Oke ano o i keia bi!a eia, e hui na Kanawai alanui a pau mamua ma keia bl!a, me kekahi mau hua hou. Olelo nae o Paki, aole e ukuia na Lunaalanui noloko o ka Waihona o ke aupuni; nolokn ae no o ke koena, dala o ka auhau alanui ma na apana. Kokua o Kaulahao malaila; hoole o Limaikaika ma; a ma ka ninau ana, ua hooleia ko Paki. Olelo o Wale a kokua o Limaikaika, aole e hele na Kahuna pule a me na kumukula, i ka hāna alanui; no ka iv.au, ua paa lakou i ka hana nui e ae, e j pono nu kanaka. Hople o Kaukā mo J. Ii. ! me kokah’i poe ae, no ka nui o na kahuna ano 1 e i kei.n wa. Ma 'ka ninau ana, ua hooleia ko 1 ; Wale, a ua hooholoia ko!u pauku. 1 M-d 18. Hāhiwai i ka liora 11. Hoomakaia ka '

heluhelu ana i ka bila no kn anhau alanni Hanaia a pan keia bila. Heluheluia no hoi i? hila, o ke kolu ia, a olelo o Liholiho e hookomo ma ka pauku 4. i neia mau hua; “o n? Kahunāpule, a me na kumukula, a me na koi a 11)« na makai,” aole lakou e auhauia i ka an hau alanui. Hoopukaia mai kekahi mau bil,no na Lunamaknainana mai, oia hoi, he Ka nawai no ke kula Alii, he kanawai ke kiol: ana i ko rama i hopuia e ke aupnni, he Ka nawai e hoomahuahua i ke dute maluna o ke ■kahi mau waiwai Kalepa mai Kina mai; ln Kanawai e hoolilo ana ia Hilo i awa komo, i' like me Honolulu a me Lahaina. Lloopaneei: ka hana. Mei 19. Halawai ika hora 10; hoomak mai o Wale i kona bila kahiko e pau ai k hookamakama. Hai mai o Wale ika nui lo o keia hewa ma Hawaii nei; ka mea e pau e na kanaka Hawaii, a nalowale; aole hoi han ia a imiia i mea e pau ai. Ua kiola wale i keia hila mamua, me ka noonoo ole. K.ahnh kona man&o malaila, nolaila, ī konu manao, ] hoohplo i kona bila, e hiki ole i na wahinek holo w'ale mai i Honolulu, Lahaina, me Hik ke loaa ole ka palapala ae. Olelo o Limaika , ka, ua akaka ka nui o keia hewa o ka moe ko-lohe; ka hewa nuiia o Hawai nei; kiekā; hohonu. uole nae akaka ka inea e pauai, au, waihoia keia bi!a, -a hik-i i ko poalua. Hoopukaia mai ka bila, e hoolilo ia Hiloi aw'a komo, e ee nx>ku na holokahiki niala.il; j a hookuuia hoi na luina. e like me Honolulii me Lahaina. Kokua o Wale i keia bila; ho<I le o Kauka; i ka ninau ana, ua waiho ia n ka (rapa. Hoopukaia mai ka bila klola loa aku i !• rama e laweia e ke aupuni. J\ue o Wale keia bila, aua waihoia nia ka papa. Oke 1 mau bila elua, noloko mai o ka hale o na h I namakaaiiiaiia. Hoopukaia mai ka bila uo I hale kula Ahi; aole nae pau i ka hoopon ponoia a pau ka manawa.