Ka Elele, Volume 8, Number 14, 12 August 1853 — No Ka Elele. [ARTICLE]

No Ka Elele.

Haunaele ma Honohiln nei; hooiiiiia ke Kuhina Waiwai a me ke Aopalapala. Penei ka hana ana. I ka la 18 o lulai a po iho, halawai nui na haole o Honolulu noi, e imi i mea e pau ai ka Inai puupuu, o hiki j ole mai na moku Okohola,no ka makau i keia mai, o ko lakou nele no ia i ke dula ole. Ua kohoia o Kauka makaainana.i Luna hooma- | lu. Ika olelo ana ia po, puka mai na hua oolea o Kauka makaainana. hu’a awahia, e hoohewa ana i ke Aupuni, i ka poe Kornisina no ke ola o na kanaka, a me Limaikaika, no ka mea, no lakou, wahi ana, keia mai. Pela no hoi o Kauka Leka, a me na mea e ae; he mau olelo huhu, olelo maikai nae a me ka oluolu kekahi poe, a ua kohoia i Komite e imi i mau olelo hooholo no keia pilikia, o ka pau no ia o kela halawai, noho ke Komile e kuka pu. la po iho, halawai hon na haole ma ka Iiale hookolokolo, e lohe i ka olelo a ke Komite no ka mai punpuu ma Honolulu nei, i pau koke a holo nui mai hoi na Moku i mea e waiwai ai na mea a pau. No ka inea, oia ka manao nui o na haole. Ua hooholoia kekahi mau olelo, e pono ai ka poe mai puupuu, j a pau ia, ku rna» o Kauka Leka a heluhelu mai imua o na haole, i kekahi mau olelo liooholo, he olelo oolea loa. e hoohewa ana ia G. P. Judd laua me Limaikaika, a e olelo ana e hoopii i ke Alii e hoopauia laua: no ka mea, wahi ana, no laua keia mai. Pau keia olelo a Kauka Leka, ku mai o ]\li Tcla kahuna pule. a olelo, ua pono ole keia hana i keia wa pilikia Ina. “Ka inoa ua halawai kakou e «nr i mea e pono ai ka poe mai, eia ka l he hoohewa a hoopii i ha Kuhina ! Pau ia,-ku mai kekahi poe haolo kokua mamuli o Tela, a huhu ia Kauka Leka, a 1 olelo ikaika e pau ka halawai. Nui ka hau- ! naele, o ka j>au no ia r o ia halawai. la |)0 iho, halawai hou ka poe aei ko Kauka Leka manao a nui ka lakou olelo hoohewa ' ia G. P. Judd a me Limaikaika, a hoomakaui kau iho la i olelo hoopi’i' i ke Alii e hoopau ia | laua, no ka mea, no laua keia mai ; kakau kekahi poe i ko lakou imoa ma ia pepa ia po, | a ua hoolaha’a mai o a o o Oaliu nei a puni, e kakauia na inoa o na liaole a me na kanaka.

Na Pinehasa e lawe keia pepa, a na Keo haole a me kekahi poe kanaka e ae kekahi. No keia liana a na haole, a no kuu manao maopopo he hana ino niaoli keia i na Kuhina 0 ke Alii ; nolaila, kaliea au i halawai o na kannka a pau a me na kaīiuna lapaau a pau, a me ka llamuku a me na hnole e ae, ma ka halepule ma Knwainhao i ka la 25, o īulai.— Hele ilaila ke Kiaaina a me ua mau Kuhina lei; a eia ilalo nei ka moolelo no ia halawai. Ilonolulu, Iulai 25, 1853. Ua akoakoa kekahi poe nia ka Hale Pule Kawaiahao i ka hora 8, o kakahiakn. A ua kohoia o Keoni li i Lima hoemalu no keia Aha. Ua kohoia o Kekaulahao i kakauolelo. Ku mai o E. W. Clark a pule, a j>au ka pule. Ku mai o J. W. E. Maikai ahonkukamai i k ona manao no keia mai puupuu liilii. Penei ; iNo ka manao ana o kekahi poe na kekahi mau mea elua i lawe mai i keia mai iwaena o kakou, a ke manao nei au eninau i kekahi mau hoike 1 mea e koomaopopo ai ika oiaio. Ike kumu o keia mai puuj)uu liilii, ka ili ana o keia hewa maluna o laua, a me ka ili ole ana. Ua hele mai o W. C. Parke ka Ilamnku imua o keia Aha, a olelo mai la, Ua ku mai ka moku o :£ Maloie” ka inoa ma ka la 11 o Feberuari 1853. Aole i maopopo ia’u ka nui o na la a puka mai ka mai, he lohe ko’u i na kahuna lapaau, lie 14 la mai ka loaaanamai, alaila puka mai. I ko’u manao, aole na kela moku i lawe mai i kein mai, no ka mea ; o ke kanaka mai puupuu liilii i waihoia ma Kahakaaulana, ua noho oia malaila elima pulea puka mai, a elua ona la i noho ai me kakou a liolo koke aku i ka aina e. I ko’u manao, aole no G. P. Judd a me R. Armstrong ka hewa, no ka mea ; ua huiia na kahuna lapaau a pau, me ka ninau pahahi ana i ka j)ono o keia mai, a ua hoole mai lakou aole pilikia.— A o ka hale a ua kahaka puupuu la i nolio ai ma Kahakaaulana, ua puhiia i ke ahi, aole no i loaa iki ka mai malaila, akahi no i keia wa, a o ke kumu o ka puka ana mai o ka mai puupuuliilii malaila no Moanalua mai na keiki i loaa i ka puupuu. a ke noho nei malaila. I ko’u manao wale ma ka lohe, he luina mai Kalelonia inai a launa me kekalii wahine ma ka pa o Kaaione, a i ka nana ana a kekalii kahuna lapaau, olelo oia ££ u:i pakēle oe i ka mai jniupuu liilii, ua loaa ka mai puupuu nui he Kaokao.” A ua liele no au e nana i na mai, a ua pau no lioi lakou i ka o ia e na kaliuna lapnau o Honolulu nei, i ko’u manao wale 1-8 i o o!e ia a 7-8 i oia, A eia no ia’u ka papa’moa o na mea i o ia, a me na inoa o na mea nana i o, a me na mea inai, a ola. Ona mea inai a pau i oia 417. Ona mea > lakou i oia ena kahuna lapaau 313. Oka ooe i ola o keia poe 140. O ka poe i oia e na kanaka e ae 166; o na mea i ola o ia poe 69. Ua like pu no ka poe i o ia e na Kahuna lapaau a me Limaikaika, a ua like pu no ka mai a me ka make a me ka ola ana o na kanaka.

Aole maopopo ia’u ka mea nana i hoelei mai ka mai i uka nei, Aole maopopo ia’u ka moku i holo mai ai kela luina i launa pu ai me kela waliine, he lohe wale no ko’u. Ua hele inai o M. Kekuanaoa, a hai mai la, ££ ma ka la II o Feberuari ka wa i puka mai ka mai puupuu liilii, a ua nui na halawai ana, a me ka imi ana i mea e pono ai ; a eia no , ia’u na kupe o na palapala a na Kahuna lapaau i hai mai ai ia’u, a ua kakau pakahi lakou i ko lakou mau inoa ma ia mau palapala a ua hookomoia iloko o ka Ahakukamalu a hooholoia ka hoopae ana mai. ī ko’u manao aole kupono ka hooili ana o keia hewa maluna o Dr. Jucld a me R. Annstrong, no ka mea he mau Oihana okoa no ka !aua. Na kakou no i hana ke Kanawai ( no ka Oihana o ka papa Kahuna lapaau, a na ia poe i hana ; he like me ka hoino maoli | no ka nui o na mea make, a pono no kakou , ke hoole aku i ko lakou manao kue, ina ma- I luna olaua keia li’ewa, maluna no o kakou ke- | kahi, a maiuna o kakou ka make ana o na kanaka. Eia ka lua. O na wahi i hooleiia’i keia mai, aole mai malaila, ma na wahi e ae keia, Na kela kahuna huhu ia Paki wale no keia olelo, —A eia no kona inoa maloko o keia pepa a’u e paa nei. Ua hele mai o G. P. Judd a olelo mai la. I ko’u lohe ana he mai puupuu liilii ko ka moku, a ua holo ke Kahuna lapaau iluna o ka moku, alaila akoakoa koke ka papa Kahuna, a ku mai ke.kahi kahiina lapaau a olelo mai la, £ - ua uhaki ke Aupuni i ke Kanawai, a pono ’ke hoolei mai ka mai i uka nei,” a ike au, ua hewa ia; hui hou na Kahuna lapaau, a olelo iu ia lakou, ua pono ole, kela olelo a oukou mamua, e imi kakou i mea e pono ai, aole pono ma ke Kanawai ; a ia imi ana, ua holo ka olelo e hoolei na kanaka niai ole ma Waikiki, a o ke kanaka mai, ma Kahakaaulana ; a e puliiia ka moku me ka mea hoomaemae, a ua hooholoia e ka Ahakukakuka Malu me ke Alii, a na M. Kekuanaoa i hooko aku. A mai, ka wa o ka mai ana o ua haole la ehiku pule, a elua pule i ola loa ai me ka mai ole, he mea oiaio kona mai ole, no ka mea, ua ola !oa a ua puhiia kona mau mea a pau i ke ahi, a ua auau i ke kai, a ua komo i ke kapa hou, a elua wale no !a o kona puka ana mai a holo aku i ka aina e. A eono pule mahope iho aole mai, a maia hope iho ikeia ka mai maloko o ka pa o Kinikake ke kanaka o Dr. Lathrop,aole hiki ia’u ke olelo ua imi oia i mea e waiwai ai oia. A eia ka’u olelo, ma kela pa no i loaa’i ke- ' ia mai, malie paha e hiki ia laua ke hai mai i ke kumu oia inai ; a o ka mai o kela moku, aole mai, ua palekana ka aina. Ua maopopo la’u ma ka pa o Kinikake kahi i puka mai ai ka mai, aka, o ke kumu nui uo ke Akua mai no, he mea hoopai i ka hewa, aole hiki ia’u ke olelo ua imiia i mea e waiwai ai ; aole au i hele pinepnie e nana i na mai, no ka rnea ; he hana okoa ka’u, aka, ua ike nae au i kahi poe. Aole au i ukuia mai e kela moku mai i na 1 tausani dala, eia ka uku i loaa ia’u, o ka hu-

hu, a me ka hoino o na haole, a me na kana maoli, oia ka nku nui i īoaa ia’u. Ua I ele mai Dr. Uolī'emana, a olelo n | la, aole maopopo ia’u kahi i hele inai ai o 1. ia mai, a me kahi i puka mai ai, ua ike no n au ma na aina e, a ua holo.a pnni ka hom I ko’u manao na Iehova mai no., aole po l ke hooili i keia hewa maluna o na Kuhine ke Aupnni ame na kanaka e ae. Aole i iiu i ku mai maanei e hai no ka poe manae Kauka me Limaikaikae hooj)au. Ua ike i ua oia no e na Kahuna Iaj3aau a me kek: poe e ae, aole no i malu na kino o ka poe ia e na Kahuna lnj>aau maanei a ma na a : | e, na pau no kahi j)oe i ka make. Ua o au mai ka palahehe o kekahi ke | haole oj)iopio, a i na haole, na aai pono i a o i na kanaka maoli me ia palahehe hool ' hi, na aai kahi poe, a o kekahi poe, aole | no ka mai mamua. Aole nae au i ike i ka poe i o ia i ka w: i Kinau ua loaa ikaika i ka puupuu. ī ko’ur uao o na o maikai i keia vva, he 30 paha r kahiki, loaa no lakou i ka mai no ke ino o koko. Ua hele mai o Dr. Hardy, a olelo mai aole au i iki i kahi i puka mai' ai keia n aka; o kahi i hoomaka’i ua ike au. 1 k manao aole kanaka ma keia Auj)iini i iī kahi i puka mai ai; he hana a ke DiaboIo kuhikuhi i kekahi mau laua o ke Aupuni. A ma ka pa a Kinikake i noho ai mal ka hoomaka ana, a i ka la mua ua hele a nana, a ua ola kahi, a e mai ana kahi a o kolu o ka’u mea i iki ai, ua manao au ua i ma, aole nae au ike hou aku. O na mai a pau a’u I ike ai 3 wale no, i i o ia, aole no hoi i maoj)oj)o ia’u na mea na i o, aole maiu loa na kino o ka j)oe o ia ka j)oe o ole, he mama nae paha. ka j>oe i < na ike no au i kahi mea i oia e Makalena, like ka maikai me ka na Kahuna i o ai. / e hiki ia’u ke hai no keia moku keia mai ka mea, ua nui na mea e hikimaiai keia ; no na luina mai Kaleponia mai, a me nal aole maopopo. Ua hele mai o Dr. Ford a hai mai In. le maopopo ia’u kahi i puka mai ai keia aole.pono ke hooili keia hewa malima ( Kuhina, aka, aoie hiki ia’u ke olelo nr imi ana o kahi poe i mea e hewa ai kahi kanaka, aole. Ua ike no au ua nui ka poe i o ia, malu loa na kinoo ka poe o ia, ke make no; ua oleloia he mai no maluna o ia m aole nae maoj)opo ka lele ana iuka noi. Ua hele mai o Dr. Wood a iiai mai la. ko’u ike ana i na lima o ka poe okahikoi ka jioe o ia i keia wa, ua like no, aka; (, poe hou i o ia aole malu a o ka poe o ka ua malu lakou ; n o ke kumu o ka puka mai, aole maopopo, no ka mea; ua nui mai ma na aina e, a o ko lakou mea e p; ai o ka o, he mai no o keia ano ma na mai o Beritania ame Ameiika. Ama l rika aole he hana naauao ka o ana, e Ihl i na mea a pau ke o, ka make ka manao Kahuna lapaau i keia o ana, no ka men Saiama ua loaa keia mai malaila, ua o ni

ua mnikai, n mahope iho, aoie pono ka o ana ua ino. A ma nTi aina naauao. aole huli na kanaka me ka manao e hooili m iluna o kahi mau kanaka. Ua hni mai o Cast!e i ko’u manao, penei, No Iehova mai keia mai, ina ike mua na kanaka a pau i keia mai e iikeme ke Akua,alaila hiki ke pale aku, a i keia \va ua hiki mai, a ua hooikaika nui na Kuhina me na mea e ae i mea c pau ai keia mai. No Iehova mai keia mai, a o ka poe manao kue, ua like lakou me na Mamo a Iseraela i hoino ai ia Mose, nolaila pono ke akahele, aole wikiwiki ka hooili i keia hewa maluna olaua, na mea nana i hooikaika i na makahiki he 20akeu; a pela no hoi ko Mr. Cooke manao. A pau ka hoike ana a ka poe hoike me na mea olelo e ae. Hoopuka mai o J. W. E. Maikai i mau olelo hooliolo, penei; 1. E aporīo aku i na olelo i hooholoia i kela poalua e na haole ma ka hale Hookolokolo, a e kokua kakou rna na hana e hooko ai i keJa mau olelo. A ua hooholoia. 2. E hoohewa kakou i ka halawai poakolu a kekahi poe haole, a me na olelo i hooholoia malaila. I ko kakou manao he hana ia e haunaele ai ke Aupuni a c hoomahuahua ai hoi i keia mai pilikia. Ua hooholoia. 3. Ua maopopoia kakou ma ka ninau ana i ka Ilamuku a me na Kahuna lapaau, e wa- • hahee a me ka hoino wale keia olelo e hoolahaia nei e kekahi poe haole no G. P. Judd laua me Limaikaika keia mai, he hewa maoli ia olelo. Nolaila e hoole loa kakou i ka mamanao o kekahi poe c hookuke ia laua noloko mai o ka Oihana Kuhina. Ua hooholoia. J, Kekaulahao, Kakauolelo. Nolaila, eia ka mea maopopo ma ka olelo ana a na Kauka haole, a me ke Kiaaina, a me ka Ilamuku, e naua pono mai na kanaka a [>au. 1. Aole no kela moku nana e lawe ka mai puupuu mua i ka malama o Feb. o Malore ka inoa o ia moku mai. I ka malama o Mei ka puka ana o ka mai puupuu ma ka pa o Kaaione. Loihi loa. Nolaila, olelo na Kauka haole aole no kela moku keia mai. 2. Aole akaka kahi i komo mai ai keia mai; anle mea ike. Na ke Akua uo e haawi mai. lia manao ia nae, no kekahi luina no Kalifornia e lawe mai ma koua lole, a moekolohe me kekahi wahine ma ka pa o Kaaione ; o ka Inaa no ia. Pela kekahi kauka a me ka Ilamuku 3. O ka poe olelo no G. P. Judd laua o Limaikaika keia mai, he olelo hoino wale no ia. Pela ka olelo a na Knuka. Aole no kekahi kanaka keia rnai, no ke Akua mai no. 4. Ina no kela moku “ Malore ” keia mai a lele i uka nei, uo na Kahuna lapaau haole lai hewa; no ka mea, na lakou e ae, a ma ke Kanawai, o ka lakou hana ia la wa. Aole no na Kuhina keia. Pela ka ke Kiaaina o Oahu nei. 5. Aole akaka ka hewa o Limaikaika ma ka o lima ; no ka mea, ua like konaoana me ko na Kahuna lapaau. Ua mai a make ka

poe i oia e lakou a pan. Olelo oMi Parke, ka mea ike nui i ka poe mai, o ka kolu hapalia o lakou no na Kahnna lapaau eo. Aole oi aku ka malu o ka poe i oia e na Kauka ame ka poe i oia e Makalena ma. Nolaila, auhea ka pono o ka huhu o Kauka Makaainana me Kauka Leka, no ka o lima o Limaikaika ma? Me he mea la, o lana no na mea ike i kela hana. Ina i malu na mea apau a na Kauka i o ai; a malu ole, mai a make ka poe i oia e Limaikaika ma, aluila, ku pono ko lakou huhu. Nolaila, he kumu ole ko keia hoopii o na haole e hoopau iua mau Kuhina nei. He hana ino maoli keia ia laua. A i ko’u manao, he munao e ka iloko oia j:oe hoopii, he opu inoino ko kekahi, a he n akemake kekahi o lakou e lilo ia lakou ka hooponopono i ke Aupuni; a hoohalahala kekahi no kaemi o ke dala i keia wa ; a o kekahi no ke kue i na Missionari mai ka wa kahiko mai; makemake lakou e kaawale loa ka poe malama i ka pono 0 ke Akna, mai ke Aupuni aku. Auhea oukon e o’u mau honhanau iloko o ka Haku, mai hoopili i ko oukou manao e like me keia poe haole manao e hoohihia wale 1 ka mea hewa ole, aka, o ke Akua, ka puuhonua o ka poe pono. Na’u aku me ke aloha ia oukou a pau. J. W. E. MAIKAL