Ka Elele, Volume 8, Number 21, 17 December 1853 — Untitled [ARTICLE]

*■ * * La 21 o ko makou holo ana mai, ike makou ia Huahine, Kaiaiea, Tahaa, a me Bolabora Nana aku i keia mau aina, manamana na Kuahiwi. ī ka hoohaiike ana, ua like me ua puu o Kualoa ma Oahu,a me Kalalea, Kalanipuu, Haupuu, ma Kauai. Kakahiaka la 22, ike pouo makou ia Tahiti laua Eimio. La 21 ku makou rna ke awa o Papeele. I ka nana ana i keia mau aina, he uliuli ke kualiiwi i na laau. O ka ulu, niu, vi, kua-wa, alani, a me ua laau e ae e ulu pu ana; aka, o ka alani ka mea nui loa. He puui alaui a Tahiti, e ai a hoomaunauna, no ka inea. he nui loa keia mau laau ma ka Pae aina o Tahili. La 25 ko makou lele ana mauka, a ua hookipa mai na kanaka Hawaii ia makouHaawi mai i hale e moe ai, i ai, i iu, kela mea ai keia mea ai. Eha puaa a lakou i kalua mai na makou. No ko lakou lohe ana, e hele ana makou i Fatuhiwa mamuli o ke kauoha a ke Akua, nolaila, nui ko lakou aloha no makou; no ka mea, he nui no ka poe o Hawuii i holo rna ke Okohola, a noho malaila aole no lakou i kokun nui aku. Pela ko lakou olelo mai ia makon. Hookahi nae o makou hale i moe like ai, he makukane no J. Kekela; alaila lielemai kela niea, keia mea o lakou e launa ma na mea ai, a me na mea o ka uhane. Ao aku makou ia lakou ma na mea o ka uhaue, ao mai uo hoi lakou ia makou ma ia mea hookahi no. No ka mea, he mau hoahanau kekahi o lakou. a lie poe kalohe kekahi o lakou; !ie launa nui ma na I mea ona, aka, ua launa mai no me makou, I ma na mea o ke kino e ai ai. O ko lakou nui | 32; elua, wahiue, 30 kane. Eia ko lakou mau iuoa, a me na wahi i hanau ai ma ka Pae | aina o Hawaii. O Muimui, o Kaniipele, o Mamaawa. | Kainoa, uo Lahaiua lakon. O Upai a me i Kalama, no Makawao. o Kuheleloa, no Wa- ; iehu; o Pilialolia no Kahikinui; o Aiuoa no | Wailuku; o Kaulukoa no Hamakua, Maui. Eia kekahi poe no Hawaii; o Kealuwele a me Kanulia no Kau; o Kuhaulua a me Kale no Kaawaioa; o Keauini no Palelua; o Kalapaowai uo Keei; o Pelapela no Hilo. No Oahu keia j>oe, o Akaa no Waikiki; o Kaluaiewa no Malaekahana; o Kaluoku no Makuleia; o Kawaue no Kalauao; o Nawaapa no Kona; o Kane no Laie; o Naj)ahi no Honouliuli; o Wahieole no Kalihi; o Kale 2 no Moanalua; o Keakakou no Ma-

kaha; Naholopapa Kolna; o Paiiiha no Kalaupāpa, Molokai; o Kapoi no Moakha; o Kapalapala. no Pukoo; o Keaukaha llō Pauoa, o Malule no Honolulu. 1 ko māk<iu noho ana ma Tahiti launa pii makou me na Misionari Eelelane, kāmaiiio pu ma na mea o ke Akua. O ko laiia mau inoa o John Ozsmond, a me William Ho\ve. 0 William llowe aole ona hai iki i ka olelo a ke Akua, no ka mea, ua papā ia e na' lii Farani, aole oia e hai i ka olelo a k'e Akua a puni ke aupuni o Tahiti. Eia ke i( kumu, iie la lealea o ke aupuni elike me kō Hawaii, ua komo nae ia la i ka la Sābāti, nolaila. papa ikaiki loa oia, aole e pono e hana ma na \ mea lealea i ka la Sabati; laweia keia mau olelo maikai e na kanaka a hoohloia he mau I olelo ino. Nolaila, hōokolokoloia i mua o na ! L. Kanawai me ka imi nui i na loio; a ,uā | hoopakeleia ke kanāka o ke Akiia. Aka, o John Ozsmond Ua hoohiki oia i kanaka Farani, ; a nolaila, oluolu no na’iii Farani, a hoawi i ! na hana o ka luakini o ke Akuā. Aka, lie haole oluolu o William Howe, māialla no 0 15. W. Paieka. i hookipaia ai a hiki i ko makou wa i holo ai ma Fatuhi\va. Ua hōawi nae o John. Ozsmōid i na hana ma ka luakini ia makoū. O kona makemake nui e hoikeia ka olelo a ke Akuā mā ka pnlapala Hemolele Hāwaii, a me ka liimeni Hāwaii. Akolu o makou mau la i hana ai ma ka luakini. he Wenede, Feraide, Sabati. O ka la Sabati, no J. Kekela a me S. Kauwealoha i hai ākii ka olelo a ke Akuā ma ka olelo Hawāii; lohe, pono no ka nui o lakou. nuku ka poe lohe ole; pejā oielo mai o na kanaka ia makou. la J. Kekela ka pule kakahiākā, ā pāu kana, rria ia hopeiho nō heahaaina a ka Haku. Elua kahuna nāiia i hana ka ahaaina, he mau Kahuna kanaka maoii no Tahiti; o Maheanuu, Keiālia, ia Māheanuu kā bcrena, iā Keiaha kā hāna āna o ka Wāina. Aka, he piha loa na hale pule o na kuaaina o kakou inamua o keia hale pule ma ke alo. alii. Ma keia ai pu ana o makou me lakou, ua hu ’mai ko makou ah»lia i ria hānā a ke Akiia ma Hawāii. O ka liana hoi a ke kmnu hnole, he lawe i ka bcrena, nie na luna o ka ekalesia. 1 ko makou ike ana i ka lukou mau hana, ke emi iho nei; a ke pii āe la o Hāwaii maiuna o keia wahi kaliiko. Aka, hookālii kumu mii o ke emi ana. o ka malu ole o nā kunm ma j na hana lealea o ke kino. 1 keia la, uā hālawai makou rne Pomarc, j ke’ li: wahine a me Pomare kane; lulu lima, j aloha aku, alohā mai; Me nlii oluohi no akā. j ke noho nei oia maialo o ke ’lii o Farani; he eka!esia nae no ke Akua. Aka, o Makunui j ko makou mea i hrde ilāila e ni pu ai i kekahi j la okoā mamua iho o ka la Sabati; he haunaele wale no, mākau o Makunui, o kona hoi j no ia. Eia koia, i ka hi 27 o lulai, Kauoha ia mai o Makunui e ke Kiaaina Farani. e hele ma kona hale. I kona heleana a hiki, pane mai la kela Kiaaina Farani. Ua hele ka i Waihi e kuai i ka aina o makou. i aku o I Mākunui, i kā aina hea? ia Fatuhiwa. Me

wai kuu kuai ana? I mai ke Kiaaina Farani, me Kamehameha 11 i, i ke kapa ulaula. I aku o Makuniii, aole no oukou o Fatuj»iwa; 110 makou no; no ka mea, aole kaneka j?aranl i hanau ma Fatuhiwa; o makou Vvale no mai na Kupuna mai. Ma keia pane ana a Makunui, huhu loa kela Kiaaina Farani; haalulu no hoi o Makunui uo ka makau i na koa e ku ana ma na aoao ona. I hou aku 0 Makunui, aole au i hele i ke kuai aina ma Waihi; aka, i hele au i kumu nana e ao kuu niau makaainana ma ka olelo a ke Akua nui 'maluna o ka hini. I mai la kela Kiaāina. Heaha kou mea i holo ole mai āi i Tahiti nei i kumu? I aku o Makunui, Ua holo no au i Nuuhiwa i kumu Farani, a ku makou ma ke awa o Taiohae, hele mai kekahi haole Farani o Walea, a ninau hiai ia’u. Heaha kau o Nuuhiwa nei? I aku āu; I holo mai au i kumu Farani na’u. I aku kela haole, mai holo oe i uka o pau oe ia Kamoana 1 ke kaluaia iloko o ka imu. Alaila, o kuu hoi mai no ia. A pau ia, hiki ae he mau kumu no Tahiti nei elua, noho no a ao i ka olelo ā k'e Akua, a no ka pono ole o ka laua hana, nolaila, hoi hou laua i Tahiti. No ka mea, na laua no i kanu i ka haka, a puhi, a moe me na wahine. Nolaila, hoole na kanaka, aole makemake ia laua. no ka mea, he inau kanaka hoopunipuni laua. O ko laua mau inoa o Kauwini, a me Haakea. Ua make o Kauwini, o Haakea ka mea e ola nei. a ua ike pono makou i kona kino e noho nei ma Tahiti. I aku o Makunui i ke Kiaaina Farani, no kuu loiie ana ua maluhia o Waihi, ua pau ke Kaua, a me ka hoomana ana i na kii, no ka hiki ana o ka hoomana Kristiano malaila, nolaila. holo au i kumu Misionari na’u malaila. 1 kuu holo āna, ua lōa'a māi no na kiimu 4. a.ke hele pu nei makōu, a me ka lakou mau wahine. Aka, ua ohiolu no kela Kiaāinā ia makou; ua olelo mai no, he pono no makou ke hele a ao aku i na kanaka ma ka olelo a ke Akua. Eia kekāhi, ua hoawi mai keīa ; lii Farani i Kapa ’lii no Makunui e hoi ai i Fatuhiwa. I nku o Makunui aole o’u makemake ina Kapa ’lii. [ hou mai kela Kiaaina, maluna hoi ha oe a me Pareka o kamoku A.hi, e hoi ai i Fatuhiwa. O ko mau kumu maluna no o ka moku a oukou i holo mai ai. I aku o Makunul, aole o’u makemak'e i kou moku. no ka mea, he m'okii no ko makou. I mai kela, he moku hi- i ki wawe loa keia i ka holo. Elua la ke koi j auāia Makunui nolaila, noonoo oia ā pane i akn. Ina o kuu mau kumu kekahi e holo : pu. alaila ae aku au. Ina o maua wale no, j nole ane. ae aku. Hoole mai ke Kiaāina \ Farani. Hoole aku nohoi o Makuniii. O ka pau no ia. * k