Ka Elele, Volume 9, Number 4, 15 April 1854 — NU HOU NO FATUHIWA. [ARTICLE]

NU HOU NO FATUHIWA.

E ka Elele, ua loaa mai nei kekahi mau palapala a na hoahanau i hele aku nei i Fatuhiwa, a ke unuhi mai nei au i kekahi mau mea nau, i hai aku oe i na hoaaloha o ka llaku ma Hawaii nei. Oomoa, Fatuhiwa, Feb. 2, 1854. Rev W. P. Alesander. > kuu kumu aloha. $ Aloha oe me ko ka hale ou. Eia au, kau koiki o ka Olelo hoopomaikai a ka Haku a Iesu. No kuu lohe ana e holo pololei ana keia moku i Kawaihae, nolaila, ke palapala aku nei au ia oe me ka waimaka; ua kaawale oe, kaawale au i ka moku e. Ua kahaha loa au i ka loaa olo mai o na palapala mai o oukou na misionari mai. O ka nui o na palapala i loaa, mai Kahuku mai, na S. W. Haia; nui na palapala mai laila mai; ua kakauia i ka la 13 o Nov. 1853. a waihoia ma Honolulu; a i ka malama o»Dek. holo mai keia moku, o Nile, Gren, na ke Kapena i haawi mai ia maua me Kekela. Ma na palapala a S. W. iHaia ua ike makou i ka nui o na mea make ma Oahu, a i kuu makua Davida Malo, aloha ino oia. Aole moku i ku mai maanei imahope o ka hoi ana aku oīRev B. W. Parkor; nelaila aole pālapala aku makou ia oukou. A eia, ke palapala aku nei ia oe,4 lohe pono oe a i ike pono i ke anoo komakeu noho ana ma cFatuhiwa. Eia makou, ke noho pu nei hookahi ma 0omoa, he kahawai ma ka aoao komohana hema o Fatuhiwa. Aole i hookaawaleia no ka pau ole o ke kaua ma kekahi kahawai me kekahi kahawai e aku. 1 ka la a makou i ku ai ma-Oomoa, oia ka la 25 o Aug, make ke alii o kekahi kahawai; a waiho ka hului iloko o ka naau, a mahope hele mai kekahi kahawai e, o Hanawawe e kaua i ko makou | kahawai; a ekolu holo ana mai o Hanawawe e ' kaua i ko makou kahawai; a ma ka la 25 o lan. 1854, holo aku la ko makou kahawai e kaua ia Hanewawe; ua ku kekahi ka- j naka i ka pu, no ko makou kahawai ke kana- j ka i make loa. A ma kekahi kahawai, ma ka j aoao hikina o Fatuhiwa i ka malama o Nov. | 1853, ekolu kanaka i lilo ia Hanawawe, pau i ka aiia e na kanaka me ka poi ulu, e like me i ka ai ana i ke aku me ka poi ulu: o na poo ekolu, laweia na ko lakou mau Akua. Aole i pau keia kaua, e kaua hou ana no. Aole nae he kaua ia makou, o lakou ie lakou iho, o kekahi kahawai me kekalii kahawai; aole pepehi wale ia na malihini; e kaua lakou wale no. Ke hooiaio nei au i kau olēio no na pilikia e loāa mai aha ma keia alanui; ke ike maka nei au, ua pau ka lohe ana, o ka ike maka keia. Pilikia maoli kanoho anao naaina pouli, na kanaka ike ole ia Iehova. Elima kane a ka wahine hookahi, Elima wahiae a ke kane hookahi; nui na mea ino i na ka'naka o lakou e hann nei. He ino wale no; kapa lakou i ka

mea ono, he awaa'wa, 'a i ka awaawa he ono. Pdla mau no lahuikanaka ike ole ika Baibala. He poe kanaka puni kaua, puni lealea, puni.i ka hula, puni paka, ai kanaka; oia na makemake o kanaka. Aua paa kuu munao e hana nie ke kan&Iua ole a me ka hopohopo ole. Ke manao nei makou e holo ku haua ke kokua mai ke Akua, hoopau i keia nahelehele ooi. 1 ka mulama o Sep, paa 'ho makou hale pule, Elima anana ka loa, 2 1-2 anana ku laula. Akahi apa lole keokeo ka hoolimalima ina kanaka. Aole o Mahinmi i hokua iki' A eia makou rna ka halepule e halawai nei i na Sabati; halawai kakahiaka, halawai ahiahi; aole he nui o na mea liele mai i ka puleui kekahi Sabati loaa mai ka 20 a keu aku, a i kekahi Sahati emi mai. Aina la kula, hele nui mai i kekuhi la, a noho i kekahi la. Aole loaa pololei i ka olelo o keia aina ia makou; o kela palapala au ma ka olelo Nuuhiwa, aole lohe pono na kanaka o Fatuhivva i ka leo Nuuhiwa, oia kekahi hemahema; a ke ao nei makou i ka olelo o F; pela no na olelo o Tahuata, Hiwaoa e me Uahuga, Nuuhiva, Ua|>ou; aole like loa ma ka nui o na olelo; okoa ma kekahi wahi. Komo nui-na hua-Hawaii ma ka olelo Fatuhivva, a ke manao nei au e loaa wawe ia makou, Ua lohe iki no ma kekahi olelo, aolei lohe nm kekahi, mamuli paha loaa. 'E ike,pono oe ma keia palapala a‘uckakau nei ia-oe, o ke kumu o ka hele anamai i 'Fatuhiwa nei o na kumu, aole ia i loaa ma ka oiaio e like me na olelo a kakou i lohe ai ma Maui. He me e ke kumu o keia hiki ana. E hai pololei au ia oe i ka leo a mākou i lohe ai mai ia Malunni. Mamua ae oko laua holo ana ika pae aina Hawaii, ua olelo iho o Puu, ka hunona o Malunui, penei. —'He iamuku o Kauikeaouli no’u, he tama na kuu kaikuwahine 'toitoi; nolaila, lilo ka iamuku o Malunui ia Puu. A mahope iho, makemake o Malunui i pukuniahi, i pu kaupoohiwi, i pauda, i waapa, i moku kialua, i paelaha (papale ea;) olelo o Pliu, e holo kaua io Kauikeaouli i kuu iamuku, e pau keia mau mea a pau i ka loaa mai, aole kaua e make i ka pololi; no ka mea, he keiki o Kauikeaouli na kuu kaikuwahine. Olelo o Malunui, a hele kaua, a i ka malama o Feb. ku mai ka moku okohola, a o ka holo aku no ia, a ku ka moku i Kaawuloa, lohe o Malunui, aole he keiki-o Kauikeaouli na Puu, a manao iho la oia, e make auanei au, e aho e hele au i ka mikanēle, a i ka hiki ana i Kaawaloa, hele koke o Matunui i ka hale o Parisa ma Kuapehu, a ua hoi i kai o Kaawaloa, a ua pololi, a wikiwiki e holo koke i Lahaina; a i ka hiki ana i Lahaina, ike akaka o Malunui, he wahahee ka olelo a Puu; a manao o Malunui i ka aina, i na makamaka, aole paha e hiki hou i Fatuhiva; nolaila manao oia e aho e olelo i na mikanele a mo na kanaka pule Akua. “Ua makemake aui rrU~ kanele.

E ike oe ma keia mea, aole o Malunui i kuka pu me na kanaka o ka aina; o na mea a'u i hai aku la mamua ipaeiaha a me ia mau mea aku, oia na mea i loheia i Fatuhiwa. Aole o Malunui he alii no Fatuhiwa a pau, he alii oia ma kona mau kumu ulu, kuinu niu a me kona kihapai; a he alii no hoi oia mai lalo mai; aka, aole he alii nui. Ua ike oe, he alii kela, he alii keia kanaka ikonamanao iho; ua ike o Rev B. W. Parker, lehulehu na alii ma keia kahawai o Oomoa, a pela no ma na kahawai a pau. Olelo o Malunui ia makou, ina aole i pili oia rne na haipule, pololi i ka ai; a o keia mau mea a pau a- Puu- i olelo ai, aole i loaa; a ua loaa na kumu, ennakou; a i ka holo- ana maii o nwkou makma o ka moku, launa o Malunui i ka pu4e a hiki i ka aina, a holo aku o Rev B. W. Parker noho iho makou. Haawi maroMatunui i kihapai no makou; aka, aia no- oia r kona ano mamua. Aole nae o makou kanulua, a manao’ e haalele i keia wahi,-a hor aku i Hawaii, aole, c hoomanawanui makou. Na ke Akua o lehova e hoolilo i keia apiki i mea e loaa ai ka malamalama ma Fatuhiwa nei. E hoolilo paha o Iehova i keia wahahee i alanui c lohe pono ai na kanaka o Fatuhiwa i ka olelo a Iesu. Oia ka moolelo no ka hele ana i keia aina. I ka noho ana o makou ma Oo noa, ninau makou i na kanaka i ka olelo pu me Matunui; olelo kanaka, Aole makou i ike. E hai aku au ia oe i ka nui' o na kanaka ma kekahi mau kahawai o Fatuhiwa, ma ka aoao hikina. Eia hoi keia wahi olelo ra' oe, ua palapala au i kuu kaikaina maKaanapali e Haawi i kuu hoki ia oe, a nau e waiho iloko o ka lima o na kina misionari, a na lakou c hooili mai: aia nae i kou ike ana, he mea ponoia. Ua manao makou, oia ka holoholona pono maanei, o ka lawe ulu mai na pali mai, a o ka hele ma kela kahawai keia kahawai; he maikai iki no ka hoki, aole pono o ka lio. E pule oukou i ke Akua no maua o J. Kekela a rne ko maua mau hoahana; i lanakila i holo pololei; e hooMo mai paha ke Akua i keia apiki i mea e kanul'a’i ka olelo a lehova ma Fatuhiwa. Aloha i na misionari a ia oukou a pau. Owaa knu haumana, & M. Kauwealoha. Eia hoi malalo nel kekahi oleloa’u i unuhi ai noloko o ka Kauwealoha palapala ia L. S. Ua, i make aku nei. E olelo ana no ko lakou hale noho. ‘‘Na ko makou mau Irma iho i hana, a i hoolimalimia ka nui. He poe kanaka molowa; aohe makemake i ka hana: o ka noho wale ko lakou olioli. “Ua paa hoi ka hale pule, eia makou ke pule nei malaila. Ma ka olelo P Y aluhiwa makou e olelo ai; ua lohe na kanaka i kekahi a ua lohe ole i kekuhi; no ka hemahema maoli, he ano hemahema no: penei. No ka ulu pii,” o Ka kakou hoi pii ulu\ mamua ke kumu olelo a mahope ka liaina; pela ma ka nui o na olelo; aka, he nui na huaolelo Hawaii i komo i ka olelo Paiuhiwa, penei, vai, ia, po, maka, poo. kino, opu. ake, a nui. aku, a ke manao nei aaakou e ao i na kanaka o keia aiua ma ka

lakou olelo iho: J, Eieknell, e ao oia ma ka haole; oia na mea i hooholoia e makou. Ua hoomaka iki makou e ao kula i na keiki; hele mai i kekahi la a hele ole mai i kekahi la. Aohe makem ike nui o na kanaka i ke ao palapala, o ka hula ka lakou mea lealea. Aia haawi aku i ka lole i na kanaka, alaila hele mai, a i loaa ole aku, ka hele ole mai no ia i ka pule a me ke kula. He poe ano hoolimalima, he poe ano pi, aua. Poe akamai ike kuai ana: akahi aku, akahi palule; 40 ulu 6 iwilei kalako; 20 ko ai 6 iwilei keokeo; akahi ahui maia I palule; 2 laulau hai ai ulu. 2 iwilei keokeo; a pela aku, aole e pau. Aloha ino o Hawaii, he poe ano lokomaikai lakou, he poe puni i ke kuai keia* a he pee noi mai ia makou. “O ka ulu ka ai nui o keia aina; aohe nui 0 ke kalo; aohe nui ka uwala; he mea nui ka maia ame ka niu. O ke aku ka ia nui o keia aina, a he nui no hoi na ia e ae. Ma ke kuai wale no e loaa ai. Ua kuai makou i upena, a- oia ka mea e loaa mai ai ka ia ia makou. “I ka la 1 o Feb. ku mai ka moku okohola mai Waitohu mai, me ke ahi o Tahuata, Kaitaha Panau, he palapala kana i na misionari a ia Kauikeaouli hoi. ‘ He oluohi makou e nolio nei,- ua uki na lau uala, ko, ipohaole, ipu ala, kulina, maia. kafo; aia iloko o ko makou pa. ‘*Ua pouli iki ka la ma Fatuhivva nei i ka la 30 o Nov. kapakahi iki ka la.” Eia hoi kekahi olelo noloko o ka palapala a J. W. Kaiwi l palapala mai ia’u. “Ke malama nei o Malunui i na kapu o na Akua ona. Ikala 4 o Okaloha kauoha mai 1 ke kanaka e noho malie makou, aole e hana i ka makou mau hana iho, no ka mea, kakahiaka ae kapu no ke kaula wahine ona, me ia no ka noho pu ana- I ko makou lohe ana, hoole loa makou i kana; pau ia, mahope iho no kela kapu no, he kupapau ua make kahiko mamua īoa, a e lawe aku ana i kahi e e kanu ai; oia mea no ia ana i olelo mai ai, e malama no makou ia kapu ona: olelo aku la o J. Kekela, nau no e malama i knu mau kapu, aole makou e malama. 1 mai o MaUinui, i’ko oukou kapu ka, malama kakou; i ko’u kapu, aole e malama: he nui kana hana ana mar hoole loa no makou. “Ua ite toitoi matou aoe he hia o na enana 0 Fatuhiwa nei i ta hamani a Iehova te Atua tiatohu. Ota puhi ame ta paua, oto atou hia nui no ia. Taoha oe me ka mau mai te Atua mai.” J. W. Kaiwi. E na hoaaloha iloko o kaīlaku, e ike pono kakou, ma keia mau palapala, aole i pau ka kakou hana no Fatuhivva. E pule nui kakou 1 ke Akua, i wehe oia i na- paau o ko laila mau kanaka, i huli io mai lakou ia ia. E haawi hoi- kakou i ko kakou dala e lako ai kela mau paahana i hele ilaila, i ole lakou e make ika pololi ame ka nele. Aole ko~ kua wale na kamaaina ia lakou; ma ke kuai wale no e loaa ai na mea e pono ai. Mai hiamoe kakou a waiho ia lakou iloko o ka pilikin, E makaala no. Na W. P» Alexander.