Ka Elele, Volume 9, Number 10, 22 July 1854 — LA 4 O IULAI. [ARTICLE]

LA 4 O IULAI.

Ma Honolulu i ka poalua o keia pule, oia ka la 4 o Inlai, ka la hanau ia o Ameiika Huipuia, nui na mea i hanaia e na haole Amereka o onei. He mea mau no ia me na kanaka o Amerika Huipuia, ma na aina a pau a lakou e noho ai, e hoomanao ia la ma ke ki pn ana a me ka halawai ana a me na olelo. No ka mea, manao lakou, ka hanau ia o kahi Aupuni nui, a o kekahi mau mea nohoi e pono ai a e pomaikaiai na kanaka o na aina a pau. Ia la i ka M. H. 1,776, ua hoolaha muaka

Ahaolelo o ia aina i ka manao o ia lahuikanaka e noho kuokoa me ka hilinai ole i ke Aupuni o Beritania nui. a e hana i Aupuni no lakou iho e like me ko lokou makemake. la la o kela makahiki keia makahiki ua heluheluia ia olelo hoolaha a lakou i kaakoakoa ana o na Amerika, me ka hoomanao ana i ka moolelo o ko lakou aina hanau.mai ka mua a i ka hope, Manao lakou, ua poao no ka hauoli a me ka hookiekie paha i ka nana ana ia moolelo. I ka makahiki 1,776, wahi a lakou, ma ia aina ua 13 moku wale no, he mau moku liilii a me ka nawaliwali, ekolu miliona wale no na kanaka oloko; a i ka makahiki 1854 ua hala na makahiki he 78, a ua ulu mai na moku a i keia wa he 31 o lakou, a o kanaka oloko he iwakalua iniliona a keu!! Ua ulu mai w'ahi a lakou, kc kalepa ana me na aina a pau o ka, honua nei, a ua ike ia na pea o ko lakou mau moku kiki ma na moana a pau mai ke kukulu akau a hiki ikekulu hema. Ua piha ko lakou mau muliwai nui a me na moanawai i na moku ahi maikai a i na moku o kela ano keia ano, a ma ka aina ua hanaia na alanui hao he nui wale, he 13,000 mile a keu ke huipuia. Eia no hoi kekahi, ke noho nei na kanaka o ia aina, ka nui o lakou, me ka maluhia, a me ka pomaikai, a me ka hana ikaika, a me ka imi ikaika i na mea e pono ai lakou. Uuku ka poe ilihune, nui na kula, nui na hale hana i na lole o kela ano keia ano, a ua lako loa na mea i kanuia ma ka mahiai no lakou iho a no kekahi mau aina e ae. I ka M. H. 1,776 ua aie ke Aupuni ia hai, kaumaha no ka aie, a ua uuku a me ka nawaliwali I ka M. II. 1854, eia wale no ka ninau heaha la ka mea e hoopau i na elala he mau miliona e hiki mai ana i ka waihona. E like me ke Aupuni, pela no na moku, a pela no hoi na kanaka; ua holo mua, a ua ulu nui mai na pono a me ka pomaikai, mamua aku paha o na aina a pau o ka honua nei. Nolaila, manao lakou, ua pono maoli ia lakou i ka hoomanao ana i ka la hanau o ia Aupuni, ke olioli pu, a ke hauoli, a ke hookano aku paha, a me ka hoomaikai aku i ke Akua lokomaikai. Ua pono io paha, ke poina ole lakou i na hewa o ia lahuikanaka, a ina i paa ko lakou manao e imi i na mea e hooemi ai na hewa o ia aina a e hoomahuahua ai kona nani, io, a me ka pono. Eia na mea i hanaia i ka poalua iho nei ma Honolulu nei. I ke kakahiaka, halawai na haole Amerika, a me he mau haole e ae, me na koa haole pualu o Honolulu, a me na kanaka maoli kekahi, ma ka hale hookolokolo. Malaila. no hoi, ka poe hui kinai ahi, o Honolulu me na mea kina: ahi, i kau lia na lei maluna he nui wale. Ma ke awakea. na ki ana o na pu, fhe 31

na kipu ana) ua hanaia ka huakai e like me ka papa i paiia ma ka Nu Hou mamua. Eia ka mea maikai loa i ka nana’ku me ia huakai, he kaa nui i kaulia e na lei he nui wale, a maloko he mau kaikamahine haole uuku, i aahu like ia i ka lole keokeo, a i kaulia e na lei ma ke poo. Ple 31 o lakou, hookahi no kela moku keia moku o Ameika Huipuia. Eia kekahi mea maikai i ikeia, na kamalii hoe waapa o Honolulu, me na aahu like ame na lei. Ua huki lakou i kekahi waapa i kau maluna o ke kaa, a i kaulia e na lei. Maloko •ka waapa he mau keiki Hawaii. He mea maikai no i ka nana’ku ka holo like ana ame ka hana maile ana o ia poe i_oe waapa. Eia kekahi, he mau kamalii haole e huki ana i kahi mea kinai ahi me na aahu like a me ka holo like me he poe koa la. Ua hele ka huakai i ka Hale pule ma Kawaiahao, a pihaka hale ii, !- o!e ame na kanaka maoli, Pule ke K.iiiuuapale, a mahope ku mai o Lanai, heluhelu mai oia i ka olelo hoolaha o ka Ahaolelo o Amerika Huipuia oM. H. 1,776. Mahope oka heluhelu ana, he wahi pa ko li, i kakauia no iala. Pau ia, ku mai o Mi Gregg, ke Komisina Amerika. Olelo mai oia i kekahi olelo loihi no ke ano o Ameiika Huipuia, a me kekahi mau manao e hoooluolu ai a e hooolioli ai ka poe Ameiika malaila. Ua paipai pinepine lakou i na lima, a ua hehi iho me na wawae i mea e hoike ai ko lakou hauoli. Mahope o kana olelo he wahi pakoli hou. Alaila ua haawiia he wahi Ohe Puhi dala i na poe Kinai Ahi Meehanie Helu 2-me ka olelo pokole aku a Mi Geregg ia lakou, ame ka lakou olelo pane aku ia ia. Ua hooholoia ma ka olelo hooholo e paiia ka olelo a Mi. Gaegg o keia la imua o na Amerika i noho ma Honolulu, ma na olelo e lua, ka olelo haole a me ka olelo Hawaii; a o ka pau no ia o ka hana o ia la. I ka po, he wahi hnlawai lealea no hoi, ma ka Hale Hookolokolo. Ma ka Ahaolelo, maloko o keia pule, ua mau no ka hoopaapaa ana o ka Poeikohoia ma ka bila auhau waiwai, aole nae i pau. Ua poho maoli elua la o kela pule mamua ka olelo wale ma ia bila a na Luna elua, ka luna o Kaanapali a mekekahi luna o Lahaina, i ko laua manao e hooluhi i ko ka hale a haalele lakou i ka bila na ha loihi o ka hoopaapaa ena. I keia manawa ke hoopaapaa aku ko ka hale ma na pauku. Ke lana nei kuu manao e hooikaika na luna i mea e hooholo koke i na bila maikai i mua o lakou i mea e pau koko ai ka noho ana o ka Ahaolelo. MEA HOU NO NA EKALE8IA EONO MA KONA HEiMA HAWAII. Eka Elele Hawaii e. Aloha oe. Eia mai ko’u wahi makana ia oe, a nau ia e lawe aku i hiki wawe, i ike ka poe e heluhelu ana, i ko ke Akua lokomaikai ma Kona Hema nei. Eia ua wahi makana la ia oe, haoaihomaloko o kou Pakeke, o pulu auanei i kanle o Alenuihaha, lilo i kamakani Kauaula o Lele, hiki ole aku i kahi a kaua i manao nui ai, e

ike ko kaua mau makamaka i na mea hou, o ke ola ia o ka poe nawaliwali, o ka hiki koke aku, ekemu ka waha. He laau nui ma Kona Hema nei i kupu mai i keia makahiki hou, ua oi aku kona kiekie, a me kona loa, lupalupa maikai konalau, melemele kona ano. A o kona pua, he aala ke honi aku, elike me Lose o Salona a me na Lilia o na awawa. A maloko o ua laau nui nei, puka mai la, eono lala i ka manawa hookahi no. A hua mai la ia wa hookahi no. A ohi no ia manawa hookahi, elua haneii a keu aku ka hua i ohi ia, a like no ka momona o na hua a pau, maloko o keia kumu hookahi. Oia hoi na Ekalesia eono, i kukulu ia ma Kona īīema nei, o Iesu Knsto no ua kumu la. he kumu wai o ke ola! e! ola io! ola mau. A o na lala i puka mai ai i ka manawa hookahi, a hua koke no ia wa hookahi, oia na Ekalesia i kukulu ia ma Naawawa hookahi Ekalesia, ma Napoopoo e!ua, ma Hoonaunau ekolu, ma Kealia eha, ma Kaohe elima, ma Milolii eono. A maloko mai o keia mau Ekalesia eono, i puka mai ai elua haneri dala a keu aku, i ka ahaaina hookahi ana no ka makahiki, eha ahaaina no ka makahiki hookahi. A maloko o keia koku? ana, ke ola 0 ke kahu nana i malama keia mau Ekalesia, me ke ola o ka mahina hou, me ka hoouna i ko na Aina e, me ke kokua i ka luakini, aole kokua liilii e ae, maloko wale no o keia mau ahaaina eha, e hiki ai ke kokua ma na hana a pau a ka Haku, oia ka mea e pono ai ke aupuni o ke Akua ola. Akahi no a ike ia keia hana kupanaha a ka Uhane Hemolele, pomaikai ko makou noho ana, ua haawi mai ko kakou Haku i ka ua i kela malama keia malama, oluolu pono ka aina e noho nei, no ka lokomaikai o Iehova, ua ae mai oia i ka pule a kona ohua, oia kakou a pau, kona poe kanaka e noho ana mai Hawaii a Kauai, mai haalele mai oukou ia makou, e alu ka pule ia Iehova i ola ko kakou Pae Aina, i mau hoi ko kakou Alii ma kana Oihana, a me kona poe alii a pau. Aloha oukou. Z. Kapahi. Napoopoo, Hawaii, īune 19, 1854, KA AUHAU KULA. Ua pilikia maoli na kula ma kekahi mau apana o Oahu nei i ke dala ole i keia wa. No ke aha ke dala ole? No na kanaka no, a no na Lunaauhau kekahi, aolei hooko maoli i ke kanawai no ka auhau kula. Penei ke kanawai Buke Kan. o 1850, aoao 86. Pauku 13. “E uku no kela kanaka keia kanaka a pau (na kane nae malalo o ka Moi,) 1 ka Lunaauahau o kona apana, i elua dala maoli no na kula wale no o ia apana, i ka la mua o lanuaii a ma mua ae paha,” a pela aku. Pauku 14. Ina i kaa ole keia auhau i oleloia ma ka pauku maluna iho i ka wa pono; alaila na ka Lunaauhau o ka apana, e koi aku i ka poe kaa ole, e hana i kekahi hana e pono ai na kula, i ekolu la i ka malama hookahi o ka Haawina 3, Mokuna H: Apana 3, o ke kanawai mamua i oleloia ma ka pauku 12. Pela no a hiki i ka manawa e kaa ai

keia auhau no na kula, elua dala maoli, a ekolu dala waiwai, e like me ka pauku 13!” Ua hookoia anei keia mau pauku maOahu nei? Ina i hookaa ole mai na kanaka i ka auhau i ka la mua o lanuaii; aole hoi i hookaa i ka liapaluh i ka pau ana o ka hapaha makahiki heaha koe? O ke kii no a hoohana i ka hana e pono ai na kula. Pela ke kanawai; aolo nae i hookoia. A nolaila ua nawaliwali na kula i kc tlala ole. No na Lunaauhau keia hewa; aole ikaika i ka lakou hana, e hooko i ke kanawai kupono. Ma na apana, kahi i hookoia keia kanawai, e like nte Kohala Kona Hema, ua ola na kuia. Nolaila; e na Lunaauhau, e nana oukou i keia mau pauku o ke kanawai maluna iho. No oukou ka hewa ke loaa ole mai ke dala auhau kula. Eia kekahi; e noonoo oukou i ka poino o na kanaka ke make na kula. Heaha ka hope? Eia o ka naaupo, pouii, ilihune, kolohe, iapuwale, make. Eia kekahi, o na kanaka kekahi poe hewa ma keia mea. Aole noonoo i ka pono o na kula; aole manao nui i ka poino 0 ka aina 110 ka naaupo. Nolaila, ua aua i ke dalaaul hau kula, aole haawi i na Lunaauhau, i ola na kula. Eia kekahi; ua pee kekahi poe iloko o kc koa. No ke komo ana i ka Oihana koe hoomoe, manao lakou aole haawi i dala au-' hau kula. Ua pau nae paha ko lakou kuhi l hewa ma ka olelo a M. Kekuanaoa ma kekl Elele mamua, aole e kuuia na koa hoomoe | ka auhau kula; e auhau ia no lakou. Kuppml loa ia wahi olelo a ke Kiaaina, e hoolohe ne i Lunaauhau a e hooko iho. Na’u na Minamina Kula. 1