Ka Elele Poakolu, Volume I, Number 5, 6 October 1880 — KAMEHAMEHA! KA NA.-I AUPUNI ! [ARTICLE]

KAMEHAMEHA! KA NA.-I AUPUNI !

MOKU-NA 1.— Hklu 1. <V| A KAU aku ua "hoomanao ana o na niea a pau i kiiia mai me ka moolelo o kei-a koa kaulaua — ma ke ano — oia kekalii o na kanaka kamaLao loa no jkona koa mawaena o na laliui ili makue a pa.u. Mawaena o na -kanakm -a- -pau -©■ -ka -Uo iuues i a, M a ia e , a mawaena no o ko Asia, aole lc)sa i ike ia keliahi mau kulana i hoomaopopo ano nuiia 9 like me ko Kamehamoha I.? ua piha .pu oi'a me na hiohiona kiekih a pau 0 ke kanaka koa ; a ua lawa loa lioi me na haawina a pau no kona kaliua ma ke ano he kanaka noeau a noon'oo maikai ma ka hoopo--nopono auj>uni āi la . He-mea kupono no ke kaenaia e na kanaka Hawaii, e like hoi me Wasinefoua i kaena ia ai e na Amerika ; "0 Kamehameha ka mua iloko 0 ke kaua ; ka mua iloko 0 ka maluhia ; a o ka mua īloko 0 ka pimwai 0 kona jioe lahui hookahi." A oiai kakou e hoohaiike ana i ke kulana 0 ke koa kaulana 0 Ilawaii me ko na koa kaulana 0 Amerika, a me kona aina e aku, e like la me Aleka- ' * • . ' " nedero 0 Heleue, C<reser, (lulio Kaikala) 0 Rorna, a me Bonabati 0 Karani, e hoomanao pu uo nae kakou, ua like ole na kulana, a ua loaa ole hoi ia Kameiiaineha naloina o^anaauao o ke au malamalama, e iike la me ko lakou aku la. Ua ulu ae oiailoko o na poai 0 J<a noliopma pouli, a ua hiki no palia ke oleloia iloko 0 ke ano pegana, me 4 ka loaa ole o na kumu' e kikoo aku ai no ka ike a me na hooma'kaukau ana i kona kinoame kona iioonoo, a aole" hoi i ike a hooniaopopp i ke ano 0 na moolelo a me na haua a 11 a aina e, aka

ua hana naema a ua hooko i ka hana % a ke kanaka 0 hoohui puaua eiioonaauao ana i kekahi lahuikanaka. 'Ua h ooi a oi a i ai a i h 0 n 0 bx hanauia ana iloko ona o kekahi mea nui, oia lioi, " I he noonoo maikai ; a ua pii malie ae, a ua hoolei aku i ka nani imha o ko . ke ao nei, e kau ana i ka manao mai- ' „ • ; kai mai a hai mai 110 ka maoli iliahi 0 • ka lahui Hawaii, a e hoano e ana ia - UahUi maluna o na lahui e ae a pau o ' , ' " ka Poluneeia hei. . Aole 0 ke kulana 0 ' . " moku ka inea nui, he oiaio not he moa iā e haawi ana i keia mau m/ikupuni i • ' ■ ke kaulana maloko 0 ka moan* Fāki- - — — ^ - — - ,r * * ' ' • i • , , 4 ... <- /

pika ; aka, 0 ke kulana 0 keia kauakal Ilawaii hookahi, ka mea Jioi nana 1 1 hapai a i kakulu i ke Aupuni muloko^ q.keia Paemoku, i lilo ai kona kulanaj a me ka maluhia i mea e makahehi iaj ai e na kanaka 0 na lahui 0 na Aupuni j e, ;i e hele mai ;i noho īho me ka hauoli, n. oia ka mea i lilo ai o Kameha-i meha i kokua nui 110 ke ao. 1 I ka loaa mua ana o keīa mau Uaw-; moku ia Kapeiui JntnevS Cook, he hot>kahi hanen niakalnki 1 hala ae uei, ; he keiki alii opio wa]e 110 o Kameliameha, he 24 palia ka nui o kona niau makaluki ; ua oili hookahi aku la oia iniua mawaena 0 na llawaii, a ua holo koolua ole aku iluna o ka moku " Disc'Overei\ iwaho ae eALaliaina, a ua noho oia hookalii po iluna o ua moku la me ka makau ole iwaena 0 keia mau malihini kupaianaha; a iloko o- konaj hala ana la po, ua hlo ia i po kumakena 11 ui ia e kona poe hoakanaka, a e na ukali a pau o ke Alii Kalaniopuu, ko Kameliameha makuakane ma-ka hanauna, oiai oia e nolio ana ia manawa <me ke Alii Kahekili ma Lahaina, Penei Ua olelo a Lutanela King, ke-. kahi o ko Kapena Kuke mau Aliikoa i ko Kamehameha ano ia manawa. He kanaka opio kiiio ikaika, a ua hoike mai kona mau helehelena i ke kulaua e wiwo ia ah O iia kanaka a pau e , " i kau aku na maka maluna ona, ua makau lakou. Ua piliu na kanaka oluna o ka moku 1 ka makemake a me ka inalialo i-a Kamehameha, no' ka nui o kona kino, maloeloe maikai, me ka nuuui o na iwi. Ua kauia ka hoailona o ka wiwo ole maluna o leona mau maka, a o kona mau lima, uamakaukau no ka liana i manao ia. Aohe kanaka oluna 0 ua moku nei 0 hiki ai ko hoohalike me ' ua Kameliamoha' nei ; a ua mahaloia ka polia maikai 0 kona leo.

Ua ike mua 110 uae keia kapena kaulaim i na kauāka Hawaii, oiai ka moku (5 kaalo ae ana mawaho ae o Kauai maluna o kona mau moku eliu), oia, 0 uI)iHeovcry" a mo "Eesolution," aole nao h.e auo e o ko lakou mau hiona, Ua piha na kanaka me ke kahaha nui i ko lakou iko ana i koia mea kupah anaha, a wahi a Kapena Kuke, ponei kana: u Ua helo mai na kanaka 0 Attooi, (Kauai).'a wehe ao Ja;i ke pihi 0 na palulo 0 na luina, me Im na,na nm iifce 1 ka hīoā"! huna ia malalo 0 ia mau aahu. IJa kaahole lakou a j;uni. ka moku mo ka nana kahaha | ko a»o, na pea, i na likini, na kaula, a ike

na mea ano e he lehulehu wale. Ua kuai lakou i na hao me na apana lole me ka lakou mau waiwai i lawe ae. Aka, lie ano e loa nae ke ano 0 Kamehameha mai ko lakou ae, oiai oia hookahi wale no kai liolo maluna 0 ka wāa mai Ualiaina aku. "Ua 11111 ka makau .o na kauaka, aole o lakon make- -- make e liolo iluna 0 na mokupuni lewa iloko o ke kai, oiai. ua like paha ka nui o ka moku i ko lakou manao me he mokupuni okoa la, oiai, aole lakou i ike i kekahi mea lana i oi ae ka nui i ko ka waa, 0 ka mua loa iho la keia. Aole lakou i ae e holo iluna o ka moku, aka, o keia alii opiō, ua makau ole ia, a holo hookalii aku la. • - Uka ikē"ana""lmu~ō"KapAnālUuk:e a me kona mau ukali 'i ka helii ana aku o Kamehameha ihina o ka moku Disr cpvery, ua kn ia lakou 110 ka maikai o kona oiwi ; aole oia i hoike mai i kona kahaha, aka, ua imi aku la kona mau maka i ke' lii 0 ka halelana, a i ka haawi ana aku a Kapena Kuke i kona lima, ua ku kilakila aku la ia me ka hanohano. Ua hauoli ke kapena i ka lawe aua aku iaia ilalo 0 ke keena, a hoikeike mai la i na mea nuliou imua oke .alii. Iloilpeike aku la oia i na palapala aina, a kuhikulii aku la ia Kahiki, a i ka lohe ana o Kam.eliameha i ka iiioa, ua hoomaopopo koke 110 kela ia inoa maloko o na mookuauhau 0 kona paemoku ponoi. Ho., ka nui Ioa 0 ka makemake- o Kapena -- Kuke ia Kamekameha, ua aua mai la oia, a moe 0 Kamehameha hookālii po iluua 0 ka moku. Ia po aua iho, ike mai- la ua kanaka o'Kahekili a me Kalauiopuu aole i hoi aku ke alii opio, aia hoi, hapai ae la lakc)u i ko lakou leo me ka uwe nui āna. Illolo aku la na wahine ma na < alanui o Lahainamie kovvē;.Mlill&tii ana 110 ka nālo ana o ko lakou alii opio.

Auwe ! aia īhea ke aln 0 Kohala, Auhea ka ihe hai ole 0 Keawe ? 1 1 lelo ai i ka umauma 0 ka enemi, I palepale ole ia'e ai '{ ^ • Auwel aia ihea ka mamo a Umi ? Ke uwe nei ko Maui iaia, Punia Lahaina j ke kumakeM, Owe 0 Kalaniopuu nona, Ua nalo oia i ka mokupuni kupaianaha, '' Ka mokupuni eleele pahaohao, K mouo hele ana iluna 0 ka ilikai hohonu, Auwe! kē alii opīo 0 Kohala ! Ma kaauina la Poalima aku hei, Sept. 24, piai e hoi ana kekahi mau koiki olua malu41» ! la laua ma Waikiki, a he hookfthi i nawali« wali ioa. 0 |ce kump 0 keia pilikia,' ho la . mailani 0 na makua i ka inake/nake © ke ' keiki, a 0 ka hopena he mihi no ka poino. j 1 '" m lāĒĒ r .. |