Ka Elele Poakolu, Volume I, Number 10, 10 November 1880 — KAMEHAMEHA! KA NA-I AUPUNI ! MOKUNA I-- HELU 4. [ARTICLE]

KAMEHAMEHA! KA NA-I AUPUNI ! MOKUNA I-- HELU 4.

ME mau ]a nani kamahao ia no Hawaii ka lawe ana o na'lii ia lakou iho a hoike ae imua o ko lakou mau ukali i ke kupono a me ke kupono ole no ke alakai ana i na pua1 1 mokomoko ma ke kahua kaua, me ka ikaika a me ka eleu o ke kino. A o Kameha- — meha - ke Mii oi m Hawaii,-na ka -]tate okm--ka ike a kona mau maka, a me ka ikaika oolea ~LI o kona mau Iima hao wela. Mamuli o keia mau haawina kilakila i lo,ia ia Kamehameha, ua lawa ia no kona paio ana me kona mokupuni hookahi o Hawaiitia huliamahi mai o a o malalo oija, kau kona - : malu maluna o na'lii a me na kanaka, aka, aole e hiki iaia ke nai i na Paemoku a pau a lilo i hookahi ina oia wale iho no, ina aole i hanau pu ia iloko o kona kino ka noonoo maikai a me ka ikaika o kann hooholo ana i kana mau mea e hana ai, a lilo ai keia koa i kanaka akamai o ke kulana kiekie. A ia manawa he kino ikaika loa ko Kamehameha; a o'ia lioi kona manawa akahi no a komo aku i na la opuu lau o ke kanaka, a make iho la kona- makua o ke alii Kalaniopu, a mahele ae la ia i kona Aupuni, oia hoi ka mokupuni o Hawaii, mawaena o kana keiki ponoi oia o Keoua a me ua Kamehameha nei. A, ' MOKUNA 2. KA MAKE .ANA O KALANIOPU — A O KA HOOMAKA ANA 0 KE KAUA MAWAENA 0 KAMEHAMEHA A ME KEOUA. Ua hoea aku ia ke alii makua o Kalaniopu i ka pahu hopu hope loa o kona noho'na. 0 kana keiki ponoi o Keoua ka mea iaia e ili ,aku ai kona mau palena waiwai nui e waiho - ana iluna o ka mokupuni o Hawaii ; aka,'sua nui ke aloha o ua aīii makua nei ia Kamehameha ,ke keiki a kona hoahanau, a ua paa ka ihanao o ua o Kalaniopu e loaa ' aku ia Kamehameha kekahi haawina o konīs mau waiwai. Ua olelo ia e ka mea kakauojelo mookuauhau o ia mau la, q Kamehameha no ka Kalaniopu keiki ponoi, āka» aofe nae i hooiaioia ia mea. *Ua hiki aku o Kalaniopu i ke kahik® ® kona mau makahiki. Ua.paa pu kona poo 1 kd hina keokeo, a ua ano nawaiiwali kona mau lala, i ka munawa i hiki oi o Kapena Kuke i Hawaii nei ; a ua hoike ia mai e ke •' • v aiii haku moolelo o ua moku nei, ua paa pu ka ko Kaiuniopu ili me na apana keokeo mahuna, e hoike mai ana he aiii inu nui oia i lia awa. He alii no paha ia. i noho io iioko o ha harift ino o ka pouii, aka, «a . ke ia nae e like me kahi ike uukfa ia nona,', he alii- alolm ia a |ie heahea, he oluolu a he iokomaikai ; a hc nui kona aiohali kaua poe keiki. Ua manuolana oia e Jiīo o\ Kameha- • meha i koJcua rio Jcana keiki no Keoua, a e 1 ' ' " '

kokua no hoi "kahi i kahi, aka, ua hoike mai ; no nae ke ano o ke kanaka, iloko o ia mau I lapouli o Hawaii nei, e like la me ko na wahi e ae o ke ao nei. ^ _ Aole hiki i na alii opio elua ke noho haku I maluna o kekahi wahi i ka manawa hooka- ] hi. O ka mea ikaika, a o ka mea oi aku o ! ka noonoo maikai, oia no ke hiki ana e hoomalu aku, a i ole e hoolilo aku i mea ole, ka mea nawaliwali. Ma keia nae, no na alii opio elua o Hawaii, he mea hiki ke olelo ia ae, na ka mea nawaliwali i hoomaka mua ke kue. A ol e no i liulin loa ak'ii mahope iho o ka _ hala ana'ku o ke alii makua Kalaniopu i H ka makeT aia -ho-i- uamla mai-laHO-Keouarko- - Kona Moi, a hoomaka aku la e paio_kaua aku ia Kamehameha, ka Moi o Kohala. Aole no i maopopo loa ia makou na kumu a pau o keia kuee, aka ua loaa mai nae keia ia.inakou mai ka mea haku mookuauhau, oia hoi— no ka maliu wale o Keoua i na kuhikulii a me na ao wale ana a ka poe hawawa a kupono ole, a ua hoopiha ia kona manao me na kuko ino, no kona noho alii oleana a puni Hawaii, e like me kona makua me Kalaniopuu, a ua ^alako ia kona manao e kuko ia K a m e h a rji eha ,- k-ona hoa-ha n a u ponoi, ma ke ano he anunu, he maalēa a he pakaha wale. 0 Keoua no ka m'ea kuleana pono e lilo i alii nui, a i na paha e waiho. ia ma ke koho ana o ka lahui o ia; mau la, ke manao nei makou, ina no ua lilo ke alii opio i kuleana oia o Keoua i alii maluna o ka aina. hotookoa; aka, ūa oi .aku ka ikaika-a me ka mana o ke alii opio Kamehameha mamua o ka mana koho o na makaainana o ia. mau la. He kinoikaika kona a he mau hiona' e weli ia ai, a he noonoo hoi i.-kupono ai oia e lilo i kkpena kaulana a i a]akai kupono. He koa eleu o Kamehanieha, a he alii molowa hoi o Keoua; a he mea pohihi ole ka hoomaopopo ana, owai la o laua ke lanakila. Aka, he mea hiki ole ke -huna-ia^ua loaa ia Kamehameha ka lahakila; nui, aole mamuli o kona mau noonoo .maikai wale iho no, aka, — e like la me Alēkanedero me ! Caasar, J3onepate» a — me khhi poe alakai e ae, — mamuli o ke kupaa a rae ka oiaio o na hope, na alakai, na lutanela. ri« j. He mau nkali kupaa ko Kamehameha, oia o( Kameeaumoku ma, a he lehulehu wale aku o lakou, no Hawaii ih® no; a aa hoolilo no hoi ia i kekahi poe i lawe pio ia mai eia, i mau ukali oiaio nem^- a i mau hoa'loha ponoi — a o Kalaimoku kekahi o ia poe. He alii oia no Maui ;.he enemi oia no Kamehameha mamua, aka, i kpna pio ana, ua lilo iho la ia he ukali a he koa kupaa no Kamehameha. — O ka hoomakaukau k.aua mua loa a Keoua, he mau ano hana naaupo wale no. Hoouna mua aku la ia he mau heluna o kona mau leoa e hele hoomakakiū aku, a.e hana ino i na loi ai a me na ulu nip o Kohala. Ua hoauhee ia pae keia mau hana iho e Kamehameha me lea weliweli, a mahope ,<v.

iku, ua 'komo aku la iloko o ko Keoua ma7 * V oele, ma ke -ano e lawe i uku-no na-hana ino a ia alii. A ole he mau hoike moakaka a kakou o keia la no keia mau kaua liilii. Aohe poe hoopaanaau, a aohe hoi he poekakau, a aohe . he mau nupepa o ia mau la ; ākā, he mau hoomānao mookuauhau moakaka nae ka kakou e pili ana i ka eleu o Kamehameha, a me ka laulā a me ka nui o kona mau kahua a me na koa. 0 ke ano o kona puali kaua, ua maheleia no ia mawaena o ka poe oniu ihe, a me ka poe.wiihmaa^iiolmKu^ala,.. 0 ka 4io.e._pniiLi — ihe, no loko mai lakou o na alii o kela a me keiar-kulana-ra--me~ket 1 akou— mau niuino— ak u , a mawaena o iako'u ka poe kaulana; oia ka Hulumanu, na koa pili o ke- alii nui. 0 keia poe oniu ihe, o lakou ke kino hui, a o ka pakui hoi o ka puali kaua Hawaii. O ka po^ wili maa, o lakou ka hu, ka,- lopa, k'a ma'kaainana malalo loa, o lakou-na hikimuā, e hele ana mamua aku o ka puali pakui ma-- — - hepe mai. Ua liana ia ka Iāko.i,i maūr~fnaa no loko mai ō.na maawe olona ; a un akamaj loa lākou ma ka hoolei anā i ka lakou māū pohakū me na maa-^-e pa ana ke kānaka.ma lee poo me ka jiohaku- heu'kanahma paona ke. - kaumaha, ke ku oia he kanalima keehina ke kaawale, a'e make loa apa ia. . 0 lakōu na kiu a me na -ahailono o ka puali kaua Hawaiij ōiai o lakou na kukini mama loa m.a ka Kolo a me ka alakei ana maluna o na pohakū, e iho ana ma na awawa, a e pinana ana maluna o na' ppu^a e aloalo ana mawaena o na lala laau. . . •M' ■ E hoao mau ana lakou e wawahi; i na papa koa o ka -pūāli oniu ihe o kahi aoao mai me na ala o ka lakou mau maa, e hoohelelei aku āna mawaenā o Iak,oū .B%e he kuaua lā, * v a i kahi.manawa e nahaha ana ua mau papa koā oniū ihe la, aole nae i na manawa a pau. E ^ku paa ana ka poe oniu ihey nie ka pili aku a pili mai, ā ke alakai ia e kekahi . alii'nui e like" me Kamehameha, he mea hiki ole loa ke wawahi i ko lakou paa," a ke hookuemi ak« koi i ka ikaika o ko lakou hele māa anū; E lele ana ua Kamehameha. nei iioaua ® km mau koa, a e wiliwili ae no i kant ih* h» aialuna o kona ppo, me ka hoo- - naikōla |® akū i-kona-mau hoa -enemi.— E — koopika ana iā i kona poe kaā me na Manao nlan ma kana mau olelo a, me kana l^n haSirwiwo ole. Ke oniu aku nā eneMi i kn 1h|ou mau ihe imua ona, e pale ia ana nt me he mea paani .la na kaMalii, a i kaki wa, ilūna no o ka lewa, pau i ka kakiinki a lilo i mau pauku liilii ke uham ae h m® kana ihe. A ke ike aku kona . man kamakm i keia mau hana a ko lakou ali», e pika ana ka uwa a haalele wale, a e punia n hlnu me ka pihoihoi.nui launa ole» ^ a oiāl 6 alakai ana ua alii nei mamūa, o ka manawa no ia a kona mau ukali e holo aku ni imiia, a oniw ka lakou mau .lhe, a — hoōhelelei aku la i na enemi ; holo aku la a lele aku maluna o lakou, a auhee aku la na hoā mokomokp, alaila, o ka wa iho la n.o ia e hoomaka ai'ke alualu ana māhoph a me ka luku weliweli ana, a aia no ke oki a he paui ka make no ka enemi, a i ole he luhi i(i,o ka aoao knakila, alaila, akakuu ' mai ka hana a ka malie. f . A keia puīe ae. ' '* " ' ' & " ' ' - »• ■ "■ ' ; - ■.■■,. • • ,.