Ka Elele Poakolu, Volume I, Number 11, 17 November 1880 — KA HIHIO NANEA LAKAMANA, [ARTICLE]

KA HIHIO NANEA LAKAMANA,

•>,. - KA WĪWO OLE 0 ASI A" ! A 0 KA NANI < ) INIA ! .1 ) XJĪa kiiWc~ 1T(>n. "W. 37. Kipikolui — I/ooijt)o • a c KahUeuia KeU/eona.) MOKUNA 5. — HELU 10. KA H'UAK AiHELE A lakama.na i bonio — ka lawe malu ia ana 0 umeba. §KA \va a Lakamana i hoike ae ai i kona aa a me kona ae ana e ljolo aku ma ka huakai imi kauwa, <rula a 7 eu nie ke elaimana, ma ka mokupuni o J3onio, ua haawi ae la ka Moi tSapidinia i ke kauoha, e hoomakaukau ia i elima mau waa nunui, i kapaia e ko laila poe, he tamhangans, a i hookahi - -haneiu kanaka no kela a me keia waa. Aka, i ka lolie auao L'akamaua i ° keia rnea, ua hoole aku la ia imua o ka Moi, a pane aku la, " 13 ka Moi foapidinia, e ae mai ia'u e lawe aku i elua no waa, a i kanalima kauaka pakahi. Ina e lehulehu loa, alaila, e haiki ana au, aka, ina i hookahi haneri kanaka koa, e like me ka'u e wae aku ai, e hoihoi mai no auanei au i elua kauwa no kela a me keia kanaka, a e lawa ke gula a me ke daimana e piha pono ai ka makemake o ke alii." | Ua hauoli nui ka Moi no keia mau! olelo wiwo ole a Lakamana, a ua pa-

ne aku, ina oia e hoi mai rae keia mau mea iloko o kalanakila, alaila, e liloioi jio auanei o Lmeha, a e hiolani oia nialoko o kona poli. f keia mana-j wa, ke hauoli. nei na kaukaualii o ka| aina, no ka mea, uii ilio la Jco lnkou maiiao, e make io ana no o Lakumana i Jca jioe powa e noho mau anaj ma na kahakai o ka mok ipanii o Lo-' nio, a e poino kona ])oe ukali, a paii! na h.o]iohopo ana no ka lik> o ke, kai~( kamaliine alii. , | Aole 110 i nialiii aku o laikamana i . ■ ka lakou mau kohokoho ana no na poino e Jcau mai ana ; aka, hoohplo ilio! la ia e holo aku ma kaua huakai ia Ja; hookahi no. I koua hoopuka ana nae ■ i kona manao, aia lioi, ua hoomaka mai la na omalea kulu waimaka e hiolo ma ko Umoha mau papalina, ,mc ka olelo ana ae, ua makemake kona lk ■ ' '

hoopakele e haalele iho iaia mahope nei, a e hele aku oia'i ka aina o na l'ilikua. " Aoīe peia e kuu wohi alii nani," wahi a Lakamana i }>ane aku ai. " E j ae mai ia'u e hele kolee aku. i huli hoi koke mai ai au. Kou ko'u kumu 'ehelenei. Nolaila. eme mai ia'u e 1 hele a'no, i keia hora. i lmli hoi koke 'mai ai au a halawai ]>u me oe." A no ia mea. ua hoomakaukau kolee ia; aku la he mau waa e'lua, inainuli o ' ke kauoha a Lakama'na.' e iike mo kona makemake, a wae ae la ia ho mau kanaka he kanalima, lie ]>oe koa \v;iki no, he poe nolio mau maluna o na ale : o ke kai. a ma na ae one, a he kakaij kalii ioa ko lakou hiamoehma maioko o na hale. Ile poe kaua lakou, -;c ua kaulana i ka wiwoole. I A pau'ia, hoomaka aku la ia e wae' ■ i kanalima poe ikaika . i ka hoe, " ;t ia , lakou ka luina,'o ka hookele ana. i na ; waa, no ka mea, o ka poe paio moana! o ka lahui Malae, he poe kaulaua loa > lakou mai kahiko loa mai, aole lakou j e ao aku e hoohaaliaa ia lakou iho ma ! ka hoe ana a hana e ae paha,, oiai e 1 hele aku, ana lakou imua o ke kahua ! kaua. \ j Ile mea haahaa loa ke kulana luinai ia lakou. lle mau kauwa paahana ka' ka poe Malae, no ka hookele ana i nal nioku, a me na hana e ae e ]ūli ana, a j o ka paio ana me na hoa paio, oia ka J liana a ka poe kiekie. No ka piha! loa o ka poe koa Malae i ka hookano j no lakou iho ma ke ano he poe koa, i aole loa lakou o ae ana i ko lakou poe , kauwa e komo pu aku me lakou maj ke kokua ana iloko o na lioouka kauaj ana, a o ka noho wale mai noka lakoiU

uie ka nana mai i im wa hoouka kau'a. j il ooniakaukau ilio la o laikamana i ■ nu mea kaua, a me na moa ai no ka. Imakai, a liolo aku la. Iiaalele iholaiai N iaea malio]je. Nui kā uwe liaalou-i lou ana o ke kama aliiwaliinei kaliala; ■ki ih aku o keia alii : I " (Ja elia ka pua, ua maholeliole, ' i lea peliia e ka wai liui o uka, | llp, Wai inu ia na ka makewai— e, j A malee oe na'u ka eiia,— a— j Alnlia — wale — " , Nalo aku la ka lioilmi a nie ke ano: iianoli.o ke kaikamaiiiiu; alii Lmeka, aohe on a man hoohihi ana no ka liale alii o kona luanj alii. I'kn koua ake ana o ike aku i ua rriea lioola ulea o ke alo alii; a o iea mea wale 'no iloka» onu, . oia no Jca liapuj 'ia ana inai o na mea e iioomanao ae a,i i kaiia i j >o i naJo aieu Ja. _ No keia mea, ua maalo mau ale u ' oi a i kahi o ka (para}iu) moku i JJi ai,

a me ke ana a laua i noho koolua ai 1 me Jjakamana. kaua ipo hihiu hoi o 1 ka waoakua. Fa liele mau aku_ia me ;! ka luma ana iaia ilio, nie ke 'leomo ana llie aahu okoa, ; ike ole ia mai ia, a I alai ia mai k on,]] man noonoU ana a me I 1 na lioomanao ana. Ea hele pinepine j akuia i kahi o ke ana, a ke hiki ilaila. jt hookuu aku la ia iaia iho iloko o na n ana a me na hoomanao walohia ana. ! 1 kekalii hele ana aku a ua pua na- |! ni nei, t>ia; ua loihi wnle ka manawa i • nalo aku ai na hiona o Lakamana, a k ua ehaelia a mokuahana ka }.uniwai o ' k! lea wohi ;ilii. i na lono hoo}>iini]Hini a I ka noe kaukaualii i lili. e oīelo nna. | ua pepehi ia ilio la o Laleamaua, a ua t make mamuli o ka poe powa o Honio. ?j A 110 leeia mau lono lauahea, nolaila, y ū ka liiki aua o ua kaikamahine alii i nei i kp aua, haule aku hi ia iloko o na u ieanikau ana, a haehae ia ae la p kona }>uuwai e na leipona ehaelia a ke J alolia luuluu. a lioomaka ae la ia e. ri leaukau me na liuaolelo aloha penei :' I "E hoi mai e ke alii, a haawi mai i na honi, 1 Aole lioi au e noi aku i daimana, . 1 Ua ikaika kau puliki -i ko ke tiga, i A he onaona i ko ke duriana, § Heaha leou haalele ia'u no ke guia ? Heaha kou liele imi no na momi ? Aole anei lco:u umauma he waiwai nau ? A o lea'u apo ana he oi i ke gula ? 1 He wohi oe na'u i ukali mai ai oe, A he wolii au nau iloleo o kou poli. 1 Auwe, ina hoi he kamaiki mawaena o kaua, A e hauoli kaleou ekolu i hookahi; j E hpi mai e Lakamana e, Ua iulii leuu puuwai nou, Ua pololi loleo ia oe — a ! E hoi mai, e ke alii o ka waonahele, j E hoi mai e lee alii o ka lipo kai, E hoi mai, e ke alii o nei puuwai, § A e luana au me oe i na wa a pau." \

J Jca pau ana o leo Umeha leaniuhu ana no Laleamana, liaule aku la leona kino ;i wailio iluna o Jca moe noluiiolu 1 o na lau Jaau a me ka nalielelihle, kahi lioi ana i hooluolu mua ai i ka jio i ili ai Jca moleu o lakoii i hoJo auwana mai ■ ai. ' • Moo I J j o Ja ia ilalo leona alo, me leo- . 1 na mau malea e ]iiJi aiia maloleo o Jca ]>oho o koi ni inau lima; a Molaila, aolo . k*' . . , wa • 7 ' | ia i ike akiu na liolelielena o leokahi kunaka e lialh mai ana iloleo o Jco ana. < | Ue kanalea iiolelielenn, weliweli a mo ku ])U]iuJva loa, he liauliuli eloelo ]iano])ano leona ili, a lieu huliiinilii loloa koliii hulii liipaJc.oiia.rmui kuo malea, 1 a. he ano awilii niaaloa leo Jcau ana'mā" | luna o leoua liololioiona. Koeiii mama \ I mai la kona mau kapiuai wawao ' hio | ka nihi, a iiole m'āi Ja, a ku iho |a rmv- "" , I kina o J,ce Jcino naui o Umoha,, oiai im L!

piha loa ia ua wohi alii nei me na ki- ( pona a ka luuluu, a ike ole ae a lolie0]e hoi i ka nehe a keia komohewa, i _p_iha me na ouli pahaohaep o ke ka}K maha a me ka pilikia e kau aku ana , maluna ona. : Eahola ae la lie iliino liene aka liau- i oli maluna o na, liiona pupuka o ua kauaka nei,' i kona ike ana iho i ka waiho ae o keia kino wahiue me ke kokua ole, a me ka haule malaloo kona maua, oiai e waiho ae ana ma kona mau kapuai wawae. Lalau awiwi iho ]a i ke kaikamahiine alii, a pul'iki mai 1 a īinlen n ke auo ana a kona mau lima

oolea. Hikilele ae la o Umeha, a lio-| oho ae la he mau kahea, e puana ana j; i ka inoa o Lakamana, kana ipo, a me j ^ ka inoa o koua luaui makua ka'Moi Sapidinia. Aka, ua mehameha oia, a aohe kokua kokoke mai, ahe mau leo 'k ' uwe makeh'ewa wale iho no ia. 0 ' *; Aka, e hoomanao ae kakou, he kaikamahine ano koa. 110 keia, a aole h'oi ona haawi lilo loa iaia iho i kauwa na ka makau a me ka weli. Ike aku la no nae ia, a hoomaopopo aku la i keia kanaka; he alii kulaua haahaa no ka aina o Menanakahau, maloko 0 Suma- _ fer'a, nona ka' īnoa ro Jahat,v.ia ua ike 110, hoi oia iaia, oiai i kona hele ana.ku j ..r ma kekahi huakai e ike i kona hoa alii ka Moi o Me-nanakabau. I keia manawa, ua noi koke aku la no ua kanaka nei i ka linui ō Umeha, oia hoi, e lilo oia i-wahine nana, aka, : ua hoole paa aku la 0 Umeha, me ke ano piha loa i ka' hoowahawaha. Ua kali ua Jahat.nei e loaa ka wa kupono no kona hooko ana i kona manao. Iīe hoaloha 110 kona mawaena o iia kaukaualii 0 Niasa, a nana i hai mai iaia 110 ka holo ana o Lakamana, a me na hnn,kn,i mehameha a Um.eha; a nO'ia

■ .. mea, ua holo mai la ua Jaliat ne.i^,iai na aekai ae.o Sumatera, ..maluna o ke-kah-i waa kaua, a ua lioomakakiu 110 ka wa kupono e loaa -aku ai a hopipiho . i-a Unieha. _ • I ko Umeha ike nlua ana 'i na lielelielena 0 Jahat, ua piha 'ia, ae la kona j muwai me ka lioopailua a ine ka mai, aka, aole 'iio nao i 'liuliu aku, ua hoi. hou mai . la kona niauap- koa, .a j)ane aleu la ia mo-ko kalakala a me ko leuio 0 kona leo, mo kn, oni ana 0 kaawale aku oia mai na j>a;i ana a keui J<anakā woli. lloimalea 'aleu la ia 0 ao aleii i keia kanaka, tno ka hooia aku i ke katt mai 0 ka pilileia maluna ona, mo ka liala olo, mai. na lima mai o leoiia maj|;ua, a xrfe, ka inaina 0 kana ipo. Aka, mĒ 11 ! * / |ljfH ; ■ ' WBĒF

ua akaaka wale mai la 110 nae o Jahat me keano lienehene. Aka, uamanao i ho 110 nae. ia, aiapiopaha kahi o ko Umeha j>oe e kokoke mai ana, a nolaila, awiwi aku la ia me ke kino 0 Umeba e hakoko ana iloleo o kona mau . lima, a wailio iaia iluna o ka waa e lana kokoke mai ana; a lele aku la ia iluna o. ka waapa, a ia wa i hoomaka aku ai kona poe kanaka e hoe me ka !ikaika, a i ka hala pono ■ ana iwaho^. !. kau ae la lakou he pea moena, anoka imaikai 0 ka makani, ua manawa ole ] k 0 " lakou niau aiīa aku a pae ana ma I na aekai 0 Sumatera.

0 Umeha, ua waiho malie loa' ihola ia.me ka oni ole a me ka pane leo ole, ; a i ka pae aiia aku orka waa iuka 0 ka aina, 0 ko Jahat hapai ae la no ia-i ke kaikamahine alii, uā hele a puluelo kona mau papalina i na kulu waimakā j 0 ke kaumaha a me ka luuluu, a lawe aku Ia iaia iuka: r ' ' 1 ka hiki ana aku o ua Jahat nei iuka me kanā pio, hoomaka allu la ia ē . kamailio me ka leo nawa]i hoolu, ina e haawi aku ua Um.eba nei iaia iho nana, alaila, e hoouna . aku hō ia i.nā lono i ka -Moi Sapidinia a me Laka•māna, e hai aku ana, k"e noho "hauoli nei oia me kana ipo o Jahat, a aole loa oia e huli hoi hou aku i kōna one hanau i Niasa. ; "**Aka, hoole paa mai la nae o Umeha I nie ka pihā" iiiāina-. ' Ua hōike aku ia 1 kona nianao paa, oia hoi, na pi akii ikona makemake i ka make mamua oj kona ae ana aku e hālawai pu- me kana mau apo apa. 0 na wahine Malae, he- paa lōa ko lakou maflao e īnalāma i ko lakou mahihia. Ua n-ui 11 a kaikamahine Malae i ikeia, ua.hou aku. ]a i kekahi j>oe kan a ka- m e- k.a I akou maii ' _ 1 *t . .^11 vv-v e\ I 17" /"V f\ I."" A

pahi a iaKou e pa;i iiwu lakoii pnhaka, maluna 0 ko lakou'ae I ana akn lioi i ka l.ooko ia o ka makemake-o ka mea a lakon i lioowa- 1 hawaha ai, a 0 kaliui ponp ole ana pa-J Jui. A'ua makaukiiii 110 ō Umeha e kau nku i ka make maluna o keia kanaka, ina hp^ inea oi kekahi ma kona linia iloko o ia manawa... , Aka, uahookaawale iki aku la nae o Jahat, a ua pane mai la ;inc ka leo lealakala a me ka iiiaina— "K Iioele 'mai ana anei oe aole ōc*e lilo i wahine'na'u V Ina pela, 0 hana aku 110 au ia oe e like me ko u makemake, a e hookuu aku au i ko u mau kanaka e Iioohaumiu ia_ ōe.,..e_ umi ia oe, a hoihoi ia.-aku kou kino a hoolei aku ma na aekai 0 Niaea, i ike mai ai ko makhakane a me ko ipo."

Maliope Iho oka pau ana 0 keia • ^ mau olelo ku i ka hōomainoino, laīau aku la uā Jah.at nei me ka inaina i ke kino' o ke kaikamahine i pihai ka we-L . liwe h JaTāwe ākiUIā lāia iloko ō kekahi ulunahele, aole nae i haupn ua Jaliat nei, aia kekāhi mea kino weli e holo mai anā, ua lohe : aku -la i nā leo . " uwe, o ke kaikamahine, ai kaike ana mai, lele mai la a hopu iho la i ke kai-., kamahine. ' Piioho ae la he leo uwe 0 ka ma- . - kau nui mailoko ae o Jahat, i kōnaLke ana aku he oran<j ulan, oia lioi, he, u— kanaka hihiu, lalau iho la ia Ūmeha^

alaweāku.la iaia iloko o - kona mau lima huluhulu, e like la mē he popoki ; ... la me" ka iole ma kona waha.' Ua hiki ole ia Jahat ke hana aku 1 kahi hana, no ka mea, he kanaka, makau' wale, aka holo aku la ia ' me ka mākau, e hoāo ana e hoopakele iaia iho, i kāhi a koiia poe kanaka e noho ana. 0 - Ume.ba.hoi, uā. lawe ia'aku la oia ilo- ; - ko o ka hohonu 0 ka ululaau, maluna o na lima 0 ke kānakā hihiu, .0 ke ano keko. ■' A keia puk. ae.