Ka Elele Poakolu, Volume I, Number 13, 1 December 1880 — LAKAMANA ! [Hakuia e How. W. M. Kipikoau — Hooipo ' ia e Kethikiuu Kelelonu MOKUNA 6.— HELU 12. [ARTICLE]

LAKAMANA ! [Hakuia e How. W. M. Kipikoau — Hooipo ' ia e Kethikiuu Kelelonu MOKUNA 6.— HELU 12.

p A 31ANAWA i kahea aku ai o Lakama-' H na me ka leo nui i ke alii Fonitianaka e ku mai, a hele mai imua ona ; a ku ae ia he ' kanaka i eiemakule, hele mai la a moe iho !a ma na \v,t wae o ke alii powa, a paue mai !»-; -Ke-kali a-kas -»ei -tett-kaawa imm-ka-.-monP o Baranakaia, ē lolie i ka makeinake o kona | haku. A pane mai la o Lakamana iaia — E kuu makuakane, ua makemake au i kanaiima o kou mau kanaka ui opio, i kau ole ia i ko lakou mau papalina e na alu; i khnaha j mau kaikamahine opio i ike, ole i ke ano o ke kane, a i umi mau opuu kaikamahine ui nohea i Jcaalo ole ae na mahina he haneri mamua o'lakou ; i poe maemae, i kau ole aku kekahi kiko o ka mai maluna oko lakou mau kino ; a o lakou a pau, e lilo ī mau kauwa īio kuu haku alii nani o Niasa. A ke kauoha hoaaku nei no hoi au, ua makemake au i na gula e hiki ai ka lawa pono ana i ko'u mau kanaka ikaika ke hapai, a e like ka nui o na pupu da.imana e lawa ai i lei e hoopuni ana i ko'u ai. Ke'waihoia mai keia mau kauwa a me neia mau waiwai imua o'u rhe ona mau waa nui ekolu, alaila, e haalele iho no makou ia oe a me kou mau kanaka ma ko oukou wahi nei. A Kahuhu iho lā ke alii elemakule i ka Iphe,ana i keia mau huaolelo, a noi mai Ja e aeiā lakou i manawa kupono a hiki i kajnalarpjalama ana, ī ioaa ai keia mau meaAia— lālāo u •ma ka imi ana, a hooko hoi i nāi kauoha a ke alii'Lakamana. la wa i pane pouaklu ai "oia — E kuu makua i aōo,. ano e haawiih. mai ai na kauwa a me na waiwai e ae a pau, a ke ole e loaa koke mai i hiki ai ia makou ke holo aku mamua o- ka wehe. ana o kaiao, alaila, e hoomaka hou aku no makou i ka luku aha a hiki i ka pau ana o namēa a pāu loa i ka iuku ,ia-. I ka lohe ana o ke.alii elēmak.ule.i keia, ua nui loaJ kona kaumāha, kahea ae la ia me ka'leo uwe imua o kona . poe kanaka — E a'u mau" mamo, ke lohe ae la ho oukou i ka leo a me na huaolelo.o ka haku o kakou. E hele mai hnua nei, ouk^ e ku'opio, a e hoOpakele aku i.ka poe. i koe o kakou. •' . — - — — 1 ī*T' Aka, aole i ku mai lako.u, moe iho la no ilalo me ka piha 'loa " i ka makau a'me.ka weliweli. Kauoha aku la o Lakamana i kona poe ponoi e hele aku a e wae ae kela me keia i kanā'ka opio mailoko ae o ke anaina o na j)io, a e haulioa ae i na lima ma ke kua, a e hoiliili ae ia lakou ma kahi iiookahi. I kii pau ana o ia, knuoha aku la ia e wae ia a e liauhoa ia na lima o na kaikamahine opio e like ka nui .me kanit*mea, i mn leemake ai. Ua hookoia keia K'auoha kaumalia me ka uwe kanikau ana o keia poe' palupalu, a me na Imukau aria a na makua a me na mākamaka ; a ua hoao mai la no hoi kahi muu inakua e hoopakele ae i kala)f,ou mau kailmmahine, aka, ua pa aku la no . nae i na lima o Lakamana, ā haule aku lii ia ilfilo a inake loa, a piha loa āe lā na kanaka me lea weli, ā-noho malie iho la lakou, a o ka uwe wale no ka lakou hana. I ka pau ana o keia poe i ka hoopaa ia, kauoha aku la ^ Lakamana i iwakalua kumāmalima o konā poe kanaka e komo āku iloko o kā hale o ke aiii Bararmkftia a rne na hale o ria kau-

kaualii i pau ole i ke ahi, a.e lawe mai i na waiwai nani a pau e loaa aku ana. Hele aku la lakou a hooko i neia kauoha, a lawe ..ni a i la i na Je.i Jiaei..gLular-...e-iike.-..no---ma--na- . kaei gula e- aahu ia nei e ka poe Malaē waiwai o keia la ; he iwakalua auneki ke kau_maha o kalii, a me na apo lima gula nani, a he mau apana pula, he elua pikuli lee.kauunalia o ka — mea -hnokahi, oia hoi, he .elua haneri mo kanaono paona. A iawe pu mai la lakou he mau apana elaimana hulali a lelololo, 110 lakou na kumukoai ' aole e emi malalo o elima tausani dala" pakahi, a he haneri a oi ko lakou nui. Nolaila, ua waiwai loa keia huakai pnkaha a Lakamana, no lca..mea,„hc...airia_ wahwai — aoij.oa o Ponitia- . naka, a he nui ke gula me ke daimana malaila, a he ui loa ko laila mau kane a ine rja wahine, a hiki no i'keia la, 'ke 'mau ala no keia mau haawina maluna o ia aina. Hoakoakoa mai la o Lakamana i neia.mau waiwai a pau, a me na kauwa i hoopaaia, a^ lawe aku la ia iakou a hoea i ka aekai, rna kahi a na waa. o Ponitianaka e lana ana iluna o ka ilikai. Aōl.e oia i makemake e hoohakalia iho, mo ka mea, ua ike no ia. inae malamalama ae, . e ike mai ana na kanaka o na wahi e ae o ka aina i ka uuku o.ko lakou heluna,"ā o .ka hoomaka mai no ia. e.alu nui ia lakoui» Nolaila, lawe aku ia ia.i na kau, wa a me na waiwai a kauia aku la iluna o na waa nunui o ke alii.o ua aina uēi,a lawe ae la ia nona ia_mau waa. Hookau aku la ia i na wahine a me na kaikamahine puupaa maluha "o kekahi waa, me kona kau pu .ana āku me lakou i mea nana e hppkele, a- o na kane.iluna o kekahi mau waa e aku;elua.'-:£)iāi-e'-fcjaehae ia -ana J<a.lewa e- naleo kanikau kaumaha o ke kuniakena o na kanaka, a e punohu aha no ke ahi weli ma ke kahua -hale-na-ni-o uajifulanakauhale---nei .i kau la aku e ka poino, ,.itcL.h.uki ae la- o' Lakamana„ me kona mau ukāli powa i na'hēleuma, kau ae la i na pea, a haalele iho la ia mau aekai mahope.. A no ka luhi o ua alii nei', haule; ih'o la ia īluna o kekahi mōena iwaenaleonu 0 ka.waai a kau iho la nā eheu o ka ,maha hihio nanea maluna o kon.a mau lihilihi hauliuli. — Oiai oia e hiolau.i uiia, am hui, ua: hele mai la ke Kapena, nona kā inoa o Lakasa, he koa wiwo ole a he ukali oiaio no Lakamana, a kikoo iho la n.a lima i ke'knio nan i ria wali n ohea~o "kē ka I: i ui, nōna ka- inōa o,Manisa. (o ke āno hoi o ia ihoa ma^ka olelo Malae he Ono) nona na jiapalina. lelolelo ē 'like me ka olino o ke elaimana, e owaowaka ana .kona lilelile me he la ua hoopa ia e na kukuna o ka i'a' hoopumehana ; a o kona." ui, ua'Iike no ia me ka na-ni o ka mahina konane e pii ae ana īnalunā ae o rta puu. hauliuli o ke k.uahivvi.'; a iiona hoi. ke ea onaona i honi ia e ke ala o na p.ua hoomahie puuwai o ka m,ahinaai — a me he la, e ka niea hel nhelu— • nona paha na puana ana penei : " Ile manu ia nona ka lmlu lelo wai (,'ula- ; Ile pua ia nona ke ala pnoa ka lowa : 1 j . Ile nani ia i hapa'i kala opuu 'kakalnaka ; He olu ia i elia'iko alie Waikoloa ; ' lle liu ia' na'u e iini n«i— e— IIo liaupu wale ae no owau kalii ilaila— a, Ile inuki wale aku no la lioi la wai meli, ^ Ile nho hol In honl i ka llula— oia — a.' Apo aleu la ua Lakasa n.ēi i kona mau lima ma ka puhaka o u'a ui pei, a iloleo o koha oni a me kona uwē hoohialimali ana, ua hapai ia aē la kona kino ili lahilahi, a hoomoe ia ilio la ma kaaoaoo ke kino oivyijria1 loēloe. 0 ke alii Lakamana, a kauoha ia aku la e hoonanea akū, a e hoalohaloha aku ia Lakamana, me %a hooweliweli jpu aku, ina aole oia e hooko i ke k a u o h.a , ,_ a lai 1 a ,. e kiola ia aleu oia iloko o ka opu ana ole o ka moana, a lilo i ai na ka iā weli he niuhi aikana-

ka. Ua hana o Lakasa.i keia, me ka manao e oluolu mai ana kona haku iaia, a ,e ae ia lakou e hana„ aku i na wahine o.luna o ka .wama.J.iJce..me-ko.-lak().u--makema]£e-iho. — — - — " Puoho ae la ua Lakamana nei mamuli o •ka lohe ana i nā leo uwe o ke kaikamahine opio ; a alawa aku la kona mau onohi aloha : malu'ha o kona hiona weli ; hapai ae la iaia ikina,- a kauoh;. akii' la i ai a— e-hoi- aku-ma — kona wahi rriua i noho ai. A me kona. rnau maka inaina i'huli. ae ai ia Lakasa, a' pane. aku la : O kāu hana anei keia ? He holoholona anei au, ,a e kau aku anei au i ka weli a me ka hilahila maluna o. na wahine' nae'he iliō la, māhope iho " o k'o'u luku ana i n a kane. m e-he-a-lil-lal — E-hoolei wale anei — kaleou i ko kakou ikaika'iho mp he puaa la, aole hoi e malama no ko kakou .ku'lana koa ? E heokuu aku i keia kaikamahipe ui opio e hooluana "me ka maluhia, a e lohe ia keia mau. huaolēlo e na kane-a pau o luna. nei o keia waa, — o ke kanaka mua ē hoopa aku ana i kekahi o na wahine niawaenā o keia _ poe i lawe pio ia fhai- no ka hophaumiā ana • . •aku, āōle loa e hehi kona ,mau kapuai i kā - aina maloō, aka, e make koke ia, a o kpia moana kona luakupapau'huihui. I ka lohe. ia ana o keia leo . kanawai, ua ; piha ae la na kanaka o Lakamana i ka huhu ; oiai ua manao lakou,"- o kekahi ia' ō na ūku no ko lakou luhi ; aka, ua pibaJakou i .ka . makau a me ka weli i ko -lakou alii, a malu . iho la/ ke kino .0 na -wahine opi'o 0 Pdnitiana- - ka e like ine ke .hauoha a-Lahamana; ua kau nae ia i keia kanawai paa- aole 110 kōna manāo maemae a maikai paha, aka, no ka wela hahana 0 ke aloha .iloko ona no ka pua noheajonaona Umeba,. -a-ua hikl ole iaia ke ae aku e hana ino ia ke kin,o 0 kekahi wahine. A he mea mau no.hoi ia i ke kulana. o -lceJfa-nak-a-eJike-me kona ano^ēAēa manao maikai i ka maluhia 0 ke kino .0 na wahine. Mahopē jho 0 kekahi mau la pokole 0 ka au āna ma ka moana, hoea aku la lakoū i ka mokupuni 0 Niāsa. ] ke kokoke ana āku " 1 k^.aina, ua hiki ole ia Lakamana ke kali iho, a nolalla, Iele aku la ia iloko ō ke kai, a au āku la iuka.. I kona pae ana aku,. halawai aku la uia ine ka Mui Lapiūiuia^i e kau. ana* nā hokua 0" ke kaumaha maluna 0 kona mau papalina, a pane mai.la ia-*me ka leo , uwe : 0 Umeha, Imu kaikamahine aloha— - kāu aloha hoi, na nalo. Ua imi hele mākoū'" ,i ka mokupuni nei iaiaraka, auwe,. aole ōia i loaa, ua nalo loa aku. oia no ka man.awa paū ole.,; • , / Ua piha ae la' o0Lakamana me ka ipaina, • nie ka inanao ua hoopumpmriM{e-alii-iaiay-a — 'ua haawi ' aku la ia Umeha i kekahi" alii e aka,. i kona ike. ana aku e kanikau ana na kanaka no ka nā)owale āha 0 ke kaikamahi-ne-alii Umeba, akahi no oia a manaoio iho. Ninau aku la i ke ano 0 Ua nalowale āna, a hoomaka leolee aku lwno ia e hele liuli. Hele pololei aku la ia i kahi 0 ke ana, oiai, ria • kona mau hoomanao ana a me l?e āloha ia Ume.ha oiai Ia.ua maloko' 0 ua anā nei, i alakai aku i konu mau kapuāi ilaila. • * , ' A leeia pnile ae* , Ka Oihana ka Upena Lawau Hawail— Aia rna Iwilei ae nei, raa ō aku 0 Koholaloa, ua ka iho la kekahi kanaka malaila, he upena makalu o-a ; ai.a hōi he puu ma'ka lalani 0 luna, a he 76 lalani puu ke kiekie^ a he 125$00 puu a pau loa. A kau lona aku la oia i ka loihi 0 ke aho lcuainaj ka ia ai. Ua hiki aku la ka loihi.iina mile 5, me 2 sekatia, 2 kaulahao, 2 anana, 2 ka- ■ puai, me 2 iniha. A pehea hoi oukōū e na ka upena a Maiai, ka hoahele o Hikianaakala,.ua like paha ka <«ikou me ka ia nei? .