Ka Elele Poakolu, Volume I, Number 16, 22 December 1880 — (MAI KO MAKOU MKA KAKAU MAI.) Maī Lahaīna mai. HE NINAU KANAWAI ANO NUI. [ARTICLE]

(MAI KO MAKOU MKA KAKAU MAI.) Maī Lahaīna mai. HE NINAU KANAWAI ANO NUI.

Ma ka Poakahi, la 13, ua noho ka Aha Hoomalu o Lahaina no ka hoolohe ana no kekahi hihia hewa o kekahi mau kanaka • eha o na Pae,moku Hema, no-ka haalele hana malalo o Mr. Turton . (Hale), a o Mr. J. W. Kalua ka Loio o na rriea i hoopii ia. Ua kukulu'ia ke pale malalo o ke kumu aole kuleana o Mr. Turton ke hoopii, oiai aole lakou malalo oria ; aka, aia malalo o ka Papa II oopae Limahana. Ua kepaia lakou oiai rna ko lakou mau horne, malalo o na Palapala Kepa o ia Pajf>a, a ua kakau inoa iakou malalo o ia mau palapala me ka /inena pu o ka Papa ; aka, i ka h'iki ana ma. Hawaii nei, ua hoouna ia ak« malalo o kahi poe hou. Ua olelo rnai hi ka Loio. ua lawe aihue ia mai keia poe kana.ka, a. aole loa la» kou i ike e holo mai ana ia. nei e hana i ka v/a lakou i haaiele akii ai i ko lakou mau horne; a aole loa lakou i ike i kahi a lakou e holo aku ana ; i ke kau ana iluna o ka moku, a aole i ma opopo heaha la ko lakou hopena. Ua hoowalewale ia lakou e ke Kapena o ka Neii Mela a kau iluna o ka moku, a ua kakau inoa kahi poe o lakou [aole o la- • kou a pau 'loa) i kekahi )>aJfipala a lakou i ike ole ai i ke ano ; a ano, ke ike nei hi.kou. ua hoowalewalo ia lak/>u rna ke ano he poe kauwa kuapaa, a ke kue nei ia inea, a ke nonoi nei imua o na Aha Hookolokolo o keia Aupuui e hookuu ac ia lakou rru/i loko ae o na palapala kepa a lakou i ike oJe ai \ ke ano. Malalo o ko kurriu pale rrnm loa, oia hoi, aole malalo s M r, Tur|ori keia poe i kepa ia ai, aka, aia malalo o ka Papa Hoo- ' • 1

pae Limahana ; ua noi aku la ka Loio I res- 1 ton (Bclekarie) ma ko Mr. Turtori aoao c hoopau wale 1 ka hoopii ; a huli hoko ae hi ia a hoopii hou'malalo o ka irioa o ka I a]ia Hoojiae Liinahana. ma ke ano o ia I fi]>a ko Mr. Turton Ayona. Ma ka I-. 14 u.-i noho |io u ka Aha, ;i ua noi ka aoao iionpii <' hnoin oe a hiki ī ka la 2(k i loaa ai ka niaiiawii ku])ono o hoouna niai ai iio Iiev. Luiamu, i mea nana o hoak'alia aku a <■ iiiiulu i nu haiin ]iili i k'a iiilna. Maniuli o koia kuinu -ua hoopaa in ka wili a M ī'. I ui'loii. oiai, o keia ]ioo kanaka na limaliana o ka wihko, a i ka la nma no o ka hoopii. ua Imah lo lakou a pau i ka hana. 0 ka Jio]ioiia o koia liooj)ii, ua k'au ia uku ia ka alwwa nialuiia <> Mr. J. W. K'alua no ka lawe ana ma i i ka hoopii ; aka, ua ololo nae oia, aolo oia i ike i kokahi moa e pili ana i keia hihia a hiki i Poakahi i hala iho'(ka la o ka hoopii mua), na na kanaka Hawaii no o Lahaina i kamailio i keia poe e hoopii imua o na Alia Hoo- , Lolokolo, a ma kona kulana Loio, ua noi ia ] ; aku e ku ma ko lakou aoao pale. He ninau j nui keia, a ua pili i na haku hana a pau'o keia ano. KA HIHIA 0 D. MAMAK'I. He hihia nno riui keia imua o ke Kau | Hookolokolo o ka Aha Kiure o keia Kau. i He Luna Ohi Auhau oia no Lahaina i ka 1879, ua hoopii ia no ke apuka i ke dala o ke Aup"uni, JHe eha mau kumu hoopii nona, a he hiki no ke lawe la mai i iwakalua hou j,o ia ano hookahi. Ue hookolokolo ia kej kahi o na kumu hoopii imua o ke Kiure maoli, a ua hookuu ia. Ua kn kekahi mau hoike a ua nieniele ia, a o ka hoike ano nui nae, oia rio o Mr. F. H. H ayi-:eJderi. Ua hoike kela, oia ka Luna Helu o 1880, a aia iaia ka huke ohi o 1879 i mea kuhikuhi ia- | ia ma kana hana. Ua ike oia maloko o ia j huke. ma ka aoao ohi, ua holoi ia kekahi j rn fi u huahelu, a ua hoano <■ ia ria huina, a 1 • » J j ua emi ino loa' ke koena. Oiai oia e helu j aria, ua lona aku iaia Iw nui wale 'ka poe i ] olelo mai mmkh no i ko lakou uiīiu auhau i o ka makahiki i hala, aka , ua kakau ja nue j me ko Mamaki lirn» ponoi no, rna ke ano • 1 mai, no ka mea, ua rn,ake, a ua, ; hele ma kahi e. Ua J<ahea ia h'; niau hoike, o Aoni (IMke), Kana a me Paia, ua, hoike oa uku lakou i ke da.!a aohau ia Mamaki, a ua loaa oa palnpala hookaa uuhau i kakau infa iu,Je Mamaki, Aole i kahea hoike ka mea ) h'oopii ia,. aple hoi i ku rrifii oia e hoike nona iho, aka, o kona Loio, o Mr, J. W, Kuluu'; iia waiho rnai oia i.kana kumu ])fxle, oiui ua j> e ke aupuni <; lawe aku i ka hulee mahope iho o ka hoohiki īa ana, nolaila^ ua hala ka mana.wa no ka lawe "ana'mai i ka hoo[>ii o ia ano, a he ]>ono i ke aupuni « koi aku i kona mau hope k,u hoiiu e uku, Ua muikai iho Ja keia kumu pu k i 'na Kiure, (he poo hf>a'loha wule „0 ka hapanui rio kn mea i hoopii iu), ak«( fU,le nue i maikai im'ua o. ku Luhuknwuwui Mukule; u uu uo aku lft ia ia lukou uole loa iu he kumu *

dale, oiai ua )ke no o J. W. Kalua aole ia „ ke kumu Lupono e pale mai, a lie mea ku , ka hilahila loa kana hana ana pela. Ua lawi ia mai ke kumu hoopii alun i loi Poakolu, a ua noi ka Hope Loio Kuhina c hooloh kahi e hookolokoloia ai ka liihia mai Laliaiw, ae'a i Honolnln noi, n im nr rn kr nm; a u ■ lawe ia mai-ka mea i hoofrii in nia ka Lih« - like iho'nei. a ke kali nei no ke Kan o Ia^nnri. Ua 1 1 ook' olo koi 1 1 in o Luvi Mu no ka iwwa no kona inalama ana ī ka o])iinna, oiai u;: moakiikn na ike a na hoike u« ku. ka lu;\ya , ka m ea i hoopn īa a ua moakaka ke kauawa i a in e n a olelo ao a ka Lunakanaua,. akn, ua hooluiu ia no nae e na Jure. Maniuli o na kmnu ekolu ma m hihui o H; •\lairraki a me Levi Mu,.oia hoi, ua kiw na olelo hooholo a na Jure i na olelo ^ ike a ua hoike, kue i ke kanawai a me na olelo ao a ka Aha, nolaila, ua kapae loa ia ko lakou mau inoa mai ka papa inoa ae o na Juro, a aole loa lakou e noho hou ma keia hope aku ma ke ano he mau Jure no ka aina, koe wale no ka mea hookahi i kue i ka olelo hooholo • a ua manaoia, o Adamu Kaukau. Ka Aha Hoomaeu o Makawao/ Ua nui ke kanalua ia no na mea e pil; ana i keia Aha Hookolokolo no kela makahiki i hala, no ka loaa ole ana o ka palapak. hookohu o ka Lunakanawai Havekost (Ki- - lilika,), Ua lawe ia mai he eha mau hihia imua ona i ka la 16 o lulai i hala no ka aihue, oiai oia e noho kahu ana no ia Ahame ka palapala hookohu ole, a ua ae lakou i ka hewa, a ua hoopai ia e ia ma ka halepaahao. A oiai lakou e lawe ia mai ana i ka hale- • paahao, i ka hiki ana i Waiiuku, ua olelo ia aku la e na Loio Hawaii o|aila. he hiki no ia lakou ke hoopii hou,'a ua hooko lakou ia mea, a ua hookolokolo hou ia ma Lahaina rria ka Aha Kaapuni imua o ka Lunakanawai Makale, i kokua ia e ka Lunakanawai Forhander, rria ka la 6 o keia mahina. Ua hapai ia ke kumu pale malalo o ke kumuaole m;iria o Kililika e hookolokolo fii i keifi jme, aole loa hoi he piana e hooj)uka i kekahi' olelo hpoholo'maluna o lakou, oiai «'iole ona palapala hookohu, a. aole oia he Luna'kanawai. Ua ike koke no ka Hope Lpio., Kuhipa i keia mea, a ua noi oia ■<'■ hoo]iau wale ia, Aka, ua lawe rriai la nae ift Jn k'umu hoopil hou, a ua hookolokolo ia iiana' 0 ka Aha lioomulu, ji. ua hookuu ia hoiikaln a hoopai ia ekolu. (Ja, lioopii hou lnkoii 1 ka Aha Kaapuni. Ile mea nui keia, oiiu, he lehulehu wale ka j)oe i hoopai ia a k'noho paahao nei malalo o ria hoopui "apa a keia Kililika me ka, paJa]>aJa hookohu L upi'" kanawai ole. 'Nowai la keia 'lierriiilierria ! , ,na mahiko. He nui a lehulehu na mahiko maM.au i ke liolomua nei ria hana, a ua ike ia ke koriro pu ana o ;ia kunaka Hn waii ma kei" 'ukaniu 0 ka wili o Wailuku, he ehiu r»a mea 'a pau malalo o ka hookele akamai a W. H, Bailey, i kokua ia e ka eleu me ka mikialn W, h. (Jurrimi rig», '• " ' <■■■<