Ka Elele Poakolu, Volume I, Number 17, 29 December 1880 — LAKAMANA! ( Hakulae Hon. W. M. Kipikono-Hooipo ia e Kahikina Kelekmo .) MOKUNA"8:— HELE 16: [ARTICLE]

LAKAMANA! ( Hakulae Hon. W. M. Kipikono-Hooipo ia e Kahikina Kelekmo .) MOKUNA"8:— HELE 16:

HOOUKA KAUA IHO LA 0 LAKAMANA MIC KEKAHI ! ['ILIKUA WAHINE ME N A HIOIIIONA KUI'A- ; IANAIIA — A HAKAKA IHO LA ME NA | EILEEANI A HOEA IIOI' MAI LA I I MENANAKAI3AU: j I MULI hou mai la ua kupua nani nei, me ka mino aka, a me he mea la ua haawi ae la na lau hihi ō ka waokele i na leo mele hoolailai, a pae mai la kona leo onaona. — " Nani, e Lakamana e ! XJa maemae kau koho ana, He momi ke aloha i ke gula, He oi i ka mana ikaika ; E ola io ana kau Umeha, A e mani no hoi oe, A e hanohano Moi pu, A i Moi oe no «.Malae a puni ; R laWe. aku i keia opuu Ohampaka, Mai ke kookoo aniani mana aku, E hoopili aku i ko Umeba umauma, A e ola a oluolu no ia ; A ke haupu hou oe i kokua, E ako a e paa ma kou lima, 1 opuu o ka pua Ohampaka, IE kaha mai ia'u nei, A e hele mai no au ! " I ka pau ana o kana pane i keiaf kau aku Ia ia i koria maiu lima waianuhea maluna o kona hoa kamailio, a lawe aku la kela i ka •opuu pua . ,ana..e.ka^aihpj-ana. /a manawa Ii ala_aeLaLua kupua WidadiiijIsiJloko o nu ea pouli o ke ala ohaona» hpope mai la ia he mino aka maluna q ko liakamana mau hiohiona ; holo ae "la na mapu aala kupaoa a puni ka waokele ; a hiolo iho la he mau leo mele hoehoene.hoolai mai luna ihO o na ao . • poluluhi o ka Iewa; a nalo aku la ua kupua nohea nani nei, me^ka hoopiha ana mai iloko o ko Lakamana houpo i na inanaolana hoohialaai, me ka awili pu ia me ke alohli. I ka nhlo ana aku o ua kupua 'hei ilokoio ka liula o ka lewa, ia manawa i ku ae uilo Lakamana, a hoi akuj,a a ma Ka aoao o na aloha. E kau ann maluna o na hioii!i|) ua kaikamahino alii nei, ho.ano onawaliwol^ a ua mao kona ili a k'ohu mai, a ua palapu kona mau nanaina, mahope iho o ka nana ana aku i' ke kupua wahino ui o ka waoakua. Ua punia loa ia o Lakamana mo ke aloha puihehana no kana ipo, o'iiu kela o waiho ao ana mo he la o make aku ana iloko o koia ululuau, Ua oiaio oia iahi, a pola' no hoi iu e punai aku ai ia huawina mailuii, iloko o ka wa e ola ana, a ina nu < wiake ukij ana. jjj| Hookokoljo mai la ua Lakumana nei imua o I . Umeha ua helo a ohaeha, mo ka malio a mo k(j aloha oialo oia 1 hooleokpke mai ai, u kau ■ iho lu i ka pua opuji Ohampaka maluna o kona umaumii ; a honi iho Ja iu i konalao, ■ « piiki'Wwi him wawao o kana ipo. - ; Uw puu ana o ka Lakamana hoalohalolia fĒĒ ! r 4i§ ■ ■ : p i ■

ana mekana-ipo e waiho ana iloko o ka 1 ehaeha, aia hoi, ua owaka mai la he mau i nanaina nani huihui mai ria helehelena mai j • 0 Umeha. Hoolei mai la kona mau onohi i J kekahi mau ooi nohea, a piha pono ae la na jiapalina me" ke onaona pua roso ; komo ae j la he ola hou a puni kona kino, a ua [ike ka olu o kona leo. me he hele dala nani ala. Hoi hou mai la ka puipui -mohala o kona ki- , no holookoa, a ua 1 1 ke oia me ka pua nani oi 0 ka waonahele. Ia wa i hapiai ae ai ua Umeha nei i kona mau lima a apo ae la ma 1 ka a-i o Lakamana, a oiai laua iloko o na j ajio o ke aloha, me ka hauoli, ia wa ua Umeha i pane ae ai me ka -olu waipahe nahenahe, i ka i ana ae " E knn nlii, knn hakn, knu-aloha !. E. ae. - mai ia'u e poni ia i kauwa nau no ka manawa pau ole. Oiai, ano ua hele rpai oe i o'u nei, ua hoopa mai oe ia'u, a ua loaā ia'u he ola hou. A- o ko'u makemake wale no oia ke aioha aku ia oe, a e kauwa nau i na la a pau o ko'u ola ana." Apo mai la o Lakamana iaia a pane iho la — "'E ke aloha onaona, aole na'u oe i hoola ae, aka, na kekahi Widadir.i ui, he kupua wahine o ka waoakua, ua halawai aku nei au me ia malalo o na lau laau a nana i haawi mai i ka pua a'u i kau aku ai maluna o kou umauma, i mea e hoihoi hou mai ai i kou mau nani a me kou ikaika a pau. A nolaila, aole loa oe e lilo i kauwa na'u, aka, 1 aloha oiaio na'u e hoolohe mau ai. E lilo rke aloha i alakai no kaua, a o ka.rneaeoi ana ke aloha, oia ka haku." ■ A'hpkil^e la he manawa pokole, hooma-^aukauHiliuUa-uaLakamana nei no kahuakai huli hoi, oiai ua ikaika ae la o Umeha, a ua hiki i' kona mau kapuai' wawae ke hele aku me ka oluo;Iu, A ia manawa i hooholo iho^ai o Lakamana, aole e hoi akū i.ka aina o Niasa, imua hoi o ka Moi Sapidinia, aka, e heie aku a hiki imua o ke alo alii o ka Moi o Menanakahau, ka mea hoi nona ka halealii nahi e ku ana maloko o ke kulanakauhale kaulana inalokoaku o na aekai o ka mokupuni o Sumātera. No ka mea, ua hilinai nui ua kou nei i n« olelo a ke kupua nani o ka wuonahele, a lie mamo lioi oia na Alekanedero, a e loaa no iain ka hnnohaiio . nui ma Menanakuhau, a e lilo auanei oia i %loi no na Malae. . Oiui ua akoaleoa inai la na ukali o Lnkamana, nolaila, kauoha ae la ia ia lukou.e hooinukaukau inai i wahi kupono e noho oiuolu ui o Umeha a e lmj»ui ia al<u ui oiu. Hana iho lu lakou he noho naui muiloko inui o na ohe, ii'mii ha io, u iiie na ili iaau i.hooluhe1 'luhe iu nio na luu a ī po na pua alu, a i uhi hoomalu ia iho p nu'laū nunui o na hawane, 1 a ua hoonolunolu ia ilio la nie nu liinu pului palu e hihi ana nialuna o na laalauu, a loaa iho Ja lie nohoalii no Umebu, i liaim ia noi loko mai o na lau a me nu meu hihi o ka , wuokele, a e noho ana oia iwaena o ke' ala. he Moiw^hine opio. tiapai ae la na kanaka , nunui ooloa ejha, hookahi ma kela a tne keia ' ' ^ .

kihi, a lawe hele aku la lakou ia ia me k'a maikai a rne ka maalahi, a ukali aku la o Lakamana me ka nui o kona mau kanaka, rie rnau kiai. Qjai.ua Lakamana nei.e uhaihele ana ma j ka aoao o kana ipo, ua kuhikuhi aku la° ia iaia-i- pa-mea-ano- nani-a-pau -e kau-maī ana- — •—•» i kona mau maka. Ma ia mea i hoike mai • ' ai ua Lakamana nei 'i kona akamai a me ' . kona rnaa, a me kona ano pu no hoi'. 0 ka- .t. hapa riui o ke ano o na'kanaka, ina .ua hoo- *' .. naauao ia a i ole e noho ana paha iloko o ka pouli, e haawi ana iko.lakou noonoo nui ana, a i kahi wa, o ka mea wale iho la no ia a lakou e noonoo ai, oia ka ai, ka aahu a me kahhpoho, a o na mea.e"ae i pili. ole ia maii mea,~e"kaalo-w/aie4a-rL~-a rra me ka manao — " nui ole ia. Aka, o ka poe i oi ae ka noo->-noo, aole lakou i hoolilo no ko lakpu mau pono pilikino wale iho no, aka, e hoomaopo- , _po_ana a. me ka hauoli. i na puauia meakapiL. ^ > na lau nahele, na mea kolo, na mea o ke kai a me na mea kupaianaha e ae.he lehulehu. "wale o ka honua nei, i mea e hoomaopopoi.a > ai ke amo o ka noonoo nana i kamoe ke ao holookoā." Aole no [jaha e mānao iho ana kakou ua pau loa na noonoo.ana o ia ano ia " , . Lakamana, oiai, aja kona manawa i ke au e * •" - manaōia ana na na mhane e" noho alii ana ke ao nei ia manawa. Aka, ua ike nae ' kona mair maka i na feea a pau, a ūa kahaha no oia. Kūhikuhi āku la ia ia Umeha i ka laau ' Champaka',;me kona kiūo kilakila e pii kamahao ana he mau hānen kapuai i ka iewa ; 'a ike aku la no hoi lakou i na ohe a me na ie&e like me ka mea "e ike ia nei e na pake no ko lakou mau noho. Ua nui na ano e keia mea a lakou i ike "aku, e hihi anā ma ka aoao o ke alahele, he mau hanen lehulāhu ka loā.. Ua ikēia kahi \o keia inea ma na'awawa ulunahele o Sumatera. a me Boneo, he tausani a oi kapuāi ka loa, oia hoi he hapa mile paha, e hauhihi ana mawaena o na laalaau. j Aka, ua ilee no nae o Lakamana ī keia rnau rnea mamuli o ka hai ia ana aku iaia e . ko JN'iasa poe naauao ; ua hoike ia aku no hoi . 'iā no kekahi leumu laau n u i i kapaia he i Wuringin, aia he hapnlia eka kahi i jiaa i jkona kino hookahi, iio loko mui o ke; ano laau i kapa ia lie .Banyan ; lie pio ka lala • . ilalo, a i ka wae pa iho ai i ka ilihonua, alaila, ,e ulu hou aku ana he kumu laau hou, a pola e ulu ai a hala he manawa, alaila, e puni ana ka aina me ia mau kumu- • luau mailoko mai o ke kumu makuu hookah. I ko lakou knalo ana ue ma kae o kekaln kiowai, ike aku lā lakou he pua nui launa , * ole e ūlu liiui ana, īne he la he- pua rose kon?f' nanaina, ua like paha kona anapuni me ka huila kaa, he ekolu kapuai palia ke ana akea; a lie ano melemele kona waihooluu. Ua hoakaka ia ke ano o keia pua e kekahi haole Enelani kaulana, nona ka inoa o Kaffles, a nolaila mai i loaa mai'ai Ua inoa he HalAeaaia. v ■ ' • •

Pela i hele aku ai ke koa Lakamana m ka ui alii Umeha ma ka laua huakai me k: 'iikali ana o na kiai makaala no ko lau; j)ono a "me ka maluhia, me ka noonoo oh iho nae i ke au a ka Ia e nee aku ana. a i aneane mai ana hoi e uhi ka po maluna ( iakou. a me ka ike ole' iho i ke ario maulu — olu" A'ka," ina o'1<e '!ītōlia""ā"7ne ' keirlvfriTu e īke i na mea kupaianaha, aole no nae i; he mna e oluol.u ai ' ko laua mau uleali, oia ua heh' rnai la iakou a maluhiluhi, a ua arie fefre4akou e hele mai fr noi i ko hikou haku. >• hoomaha i.ki lakou rna kah i wah i kupone 1 1 o !a po. Aka. ua ike koke.mai la no o Lakaman? i keia mea, a hoomaka ae la ia e imi ina o t maanei, i wahi e haawi aku ai i ai a i mahe na kuna jiou kanaUa koar 1 Imi aka )a ia"~ kekahi wahi a ka wai. e kahe ann, a ma ka aoao o ke kahawai, ma kahi kupono no ka hana ana i wahi e moe iho ai no ia po. A aole no i liuliu, ioaa aku la kokahi wahi ku- . pono loa. . E Lahe ana he kahawai, a he . vrahi ana ke ku ana ma ka aoao malaio o na lau iaau, a kauoha ae la ia e hoomaha, a i ka ike ana rnai o kona poe kanaka i ka maikai o.ua wahi nei a rne ka olu huihui o ka wai, pane ae la lakou — '' Nani kein wahi — e mu kakou i kona wai a e hoomaha maanei." Aka, i ko lakou pane ana ae i keia huaoieio, aia hoi, ua iohe aku la lakou i kekahi leo nui weliweli, i k§ i ana mai — "aole loa oukou e hoomaha!" ■ Ike mai la o Umeha i keia mea weliweli, a puoho mai la he leo hikileie makau mai loko mai ona, £ ku ana o Lakamana rne ka makaukau, e alawa ana koria rnau rnaka ma o a'maanei, me ka ike ole mai nae i keia mea nona ka leo, a pane rnai la ia rne kopa ano koa— "owai oe, aa mai e papa ia makou!"- v - Aole i pau pono Joa keia rnau huaolelo a Lakamana, a ike aku la lakou i kekahi ki- ' no wahine nui ku i ka weliweli, he ewalu paha kapuai ke kiekie, e puka mai aria mailoko rnai o ria laalaau, He uiiuli kona helehelena, a he-mau'hakumakuma ilikonanunui maluaa o kona rnau papalina, a e okuku rnai ana he mau oho melumelu okalakala. He v/aha nui poopoo kohu ana, a keke mai la n.a niho aiai kohu me ko ka puaa hihiu. He okalakala kona rnau oho lauoho, me he rnau uwea la e hauhlli an?x ma o a maanei o kona kino. — -Aka- riae, o-kom-mea , rn e kona ili kalakala kohu rnarro, ua uhl la ko» na kino me ka aahu., ailika veleveta nani pahee, i kinohinohi ia, me na apana gula a me ke dairnana, A i ka nee «ma ae a ua mea nei, a pulelo ae la kekahi aoao o kona aahu nani, ua ike ia aku Ja kopa mau omaka waiu nunui eloele, a hoomaopopo koko iho Ja o Lakanpana, ua halawai iho la ka ia he' alo a he alo me kekahl o na pilikua wahine o Sumatera, i-kapa ia he EnMmahu ; he poe pepehi i kanaka i kahi rnanav/a, a he ai i ka wahi.ne opio^a me kamalii iiilii, / A /eeio puk ae.