Ka Elele Poakolu, Volume I, Number 26, 2 March 1881 — HE MAU OLELO IMUA O NA LAHUI HAWAII. [ARTICLE]

HE MAU OLELO IMUA O NA LAHUI HAWAII.

" He mau hopana olelo mawaena o kanaka, , , ^i.K-okua ke Akua i ka - poe kukua ia lakiai iho," he mau hopuna olelo i hookahua ja maluna o ka hoomaOpopo ann o ka pne i hoao oie e hoomaikai ae i ko lakou kulana, aole loa e kokua ia e k^kahi haawina po" maikai no ko lakou pono iho ; a he mau olelo kupono loa keia na ka Lahui Hawaii e noonoo pono ai. [J., Olclo ia o kekahi poe- noonoo ma keia

pae moku, ke emi nei ka heluna lahui o ke,.,ia ..pae moleu^-a— lee.nalo akn ueimxa.-.kf.„.anQ-he aupuni, mai ka papalina o ka honua, no ko lakou kokua ole ia lakou iho kekahi kumu. Aka, he makee no nae ha lahui Hawaii i ke ola e like me ka makee o na lahui eae, a kia ke make nei a ke emi nei lakou ' mamua o kekah-i mau lahui kanaka e ae me he la no ke ano naaupo no paha ke kumu, mamua o ka manao njui ole i ko lakou hopena. Aole no ko l.kou makemake oh', aka, no ka ike ole. A mamuli no hoi o keia manao ma na mea pili i ka emi o ka lahui HaWaii i h> okomu ia'i keia mau kuniu ao a e hooiaha ia aku nei ; a ua haku ia kona rnau manao me ka manaolana ia, e loaa aku aria i kek hi m>u Hawaii ponoi, ina no he kikaikahi, na manao noonoo e alakai ia'i rna na ano o ka malama ana i ka noho'na o keia ola kino; e hoopaa ia ke kaikoo o ka make ; a nolaila ua,hoopuka ia keia leo aloha.ia -ouko4X-e ria Kanā.ka H.awaii, a i ike iho ai hoi ia oukou iho rn>» ke ario he lahui, na kumu i hoopokole ia mai ke ola maikai ; ka uhauha wale i na kanawai o ke ola, a Tiookurnu i ke emi o ko lakou heluna.

Ke kaumaha ka waiwai o kekahi kanaka no ka nui o ka aie, a ike ia ke ano ku i ka pil kia e aneane ai i Unh i o ka poino, alaila, irm he kanaka ia me ka noonoo m.ikai, e hoomaka ia i ka. helu ana i ka nui o Imna waiwai a ine ka, hoomaopopo ana i ka huina piu, a e noo/ioo rio k,tm hnria e liann aku ai no Un hoop kele a'na, ka ho'ōkaika. aria a rne ka noonoo akahele aria i wahi e hoihoi hou ia mai a/ kona waiwai, Pela iho la i keia au, ko k« lahui Hawaii kulana, pela, kona mau ano a pau, Ua kau )oa i ke kula na tn popopo a . helelei wale e hiki ole ai ke hooha- , kalia ka awiwi a na o ka iakui ila wnii e helu i ka nui 'o ko lakou heluna lahu/, a e hoomaopopo i ke ano a me ke kulana o ko lakou ola aria, a ma ia /ke kumaka «n a i ka poino e kau mai ana maluna o ka lahui, e ike ai a hoomapopo i kahi e pale ae ai i ka poino. - O kekahi o/m moa nui i kupono i ke Ka- . naka- Hawaii ka hoomaopopo pono a hoo» , paanaau i keia au, oia rio ka koike lielu kanaka hope loa iho nei o ke Aupuni Ha« waii. Ua hoike pili aupuni ia malnope o ka helu akahele ia ana, he kanahakumamaha « V ' e

tauuini wale no kanaka Hawau iinuili maloko o kein mau pae inoku. Auhe» la na heluna laupai o na mamo a Urni a nie Keawe o na la kahiko ; a o K;imeeiamoku ma hoi a me nn koa e ac i kokua e kainoe i ka papahele o ke aupuni o -Kamehameha ^? ia manawa he hapaha tniliona. oia hoi, he elua haneei me kanalima tausani Kanaka Hawaii maloko o keia pae moku. i ka wa a ka Nai Aupuni i hoomoe ai i ka papahele o ke Aupuni Mawaii ; a i kma man»wa hoi, ia Kalakaua, ka h ku o na Moi, i konā noho ana ma ka [Noho Alii he kan hakumamaha tausani wale no ka -heluna o na maikaamna;», ,

Ina mamuli o ka nui o ka lieluna lahu' aoie loa e loaa īki i kc Aupuni Hawaii ka ae ia mai o ke k.»okoa mai na Aupuni e Ina he mea hiki ia manawa ka hoike ana aku i na aupuni o Enelani me Farani a me Amenka, i ka m'anawa a na Komisi..a Hawaii Kikeke a me Haalilio i holo ai e hooko īa ka ae i» ana mai o kc kuokoa ka uuku o ka heluna o ka laliui Huwaii malalo o ka nui o na kanaka o kekaiii ' kaona'uuku o Europa a o Amenka palia. a ua like ka nui o ria kanaka kino kanakam»kua o na aina e mai me ka nui o na kino kanakamaku-» o. ka aina nei, ina la aole e ae ia ry ai i ke Alii Hawaii ka hooia ia ma ke ano he Moi kuokoa. 0 ia mau aupuni o Europa me Arnerik;t. .a o kekahi pah» o lakou, e ao mai ana no paha e nolio rriala.na maluhia a ano hope Aupum Alii paha, e like la rne ka mea i ae ia a i kau ia maluna o Tahiti, Sarnrta a me Fiji ; aka. aole loa lalom e ae i kekahi heluria kanaka uuku e like la me ka lahui Hawaii o keia au. e komo iloko o ke anupuni o na ohana aupu rii kuokoa, i ae ia a hooiaio ia.

He mea riui keia rio ka'noonoo kuliolioriu aria o kela a irie keia Hnwaii oiaio i honkahua ia ka makee a rne ke alolia aiua ilok.o o kona puuwai. Nu ka. mea, e lioomanao m keia rnra, o ka, mana nui i haawi io mai i kehi wahi aupuni iiuku, he me.i hiki waje rio ka lawo ia. aku, la: ulu ae kekahi kumii e paii ai ka noho na he Aopimi waii maoli, a e nohoana ma o ka huina ka» naka o ria lahui lehi ilohu o na. wa/ii a pau o ka honua nei, A e jiwe ae auanei paha kahi Hawaii ne» Jo 'i tm manaolana, a i ao, " ljM kue mai ka kito(t o ke Akua ia makou. (ja, oi akii ka make mawaena o ■malmu mamoa o kr; ohi Ke make wi makou me ka makou mau pulapula mVj ho mau lnpa la ma kekal/i kula oneanea. A ina, e ku ana ka. aina o Kame hamr»ha ma keia hope aku, « |i|(> UUfl HUa,„ Wii i kaupaku malumalu rio ka, mal/hini e e komo mai nei, Pake. lapana,, m. kanak» o m l'aemoku r> ka llema, Hioeilu, Negero, a me kekahi maU lahul e ae, aole hoi m', k« ulu hon mm a laupai hou o ka Lahui lla waii !" Aka»e ku, e ka Hawaii manaohum ole, st t , 0

mai haawi pio wale i ke aho o kou lah,,i ' VI a i manao oe u-i kau ia ka uha nalownle () Imu lahui a lahui e ae paha mai ka ilihonua hmi nei. He poe ikaika oukou na Hawaii (ia oi a k ii ko oukou ikailm mamua o ka IV ke a lapana paha. He oj aku ka eleu mamua t> Im !Negero. 'A ua oi aku ouleou ma ua hana ma keia mau wahi mamua o na I haole, keokeo a poe e ae paha. Nolaila, ka mēa maopopo, aoTe no ka nawaliwali a mai paha ke kumu e emi nei a e nalo nei ka lahui Hawaii ; aole pela, aka, no ka hoolu ole ia o ka puao o na wahine a knkaikahi na keiki e loaa inai, a oia mau keiki kakaikahi - aole ima-kuna kupono-ia.