Ka Elele Poakolu, Volume II, Number 5, 6 April 1881 — LAKAMANA! (Hakuia e Hon. W. M. Kipikona— Hooipo ia e Kahikina Kelekona.) MOKUNA 12.— HELU 24. [ARTICLE]

LAKAMANA! (Hakuia e Hon. W. M. Kipikona— Hooipo ia e Kahikina Kelekona.) MOKUNA 12.— HELU 24.

Lakamana me Umeba maloko o ka Hale Alii o ka Moi o MenanakabaTJT MAUae laao Lakamanai konamau 'Iima i kona poo, a kulou haahaa aku imua o ka Moi me ka malamaana no nae i kona kulana kilakila. la vva i hawanawana inai ai ka Puuku ia Lakamana e kukuli iho, 'a e hoopa ilio i kona lae i ka papahele'^aka, aole loa i maliu aku o Lakamana ia mea, aole hoi hoolohe i kana mau olelo, a kii iho la me ke kilakila. I ka ike ana mai o ka Moi i keia mea, aia hoi, ulu ae la kona inaiua, a pane mai la me ka leo kalalakalai kona Puuku. v " He oiaio anei/' wahi a ua Moi nei, "ua ulu ae nei kahi mokupuni uuku o Niasa a lilo i aina nui, i hiki ai i'ka elele mai kona Moi mai ke hookiekie wale me ka hookae mai i ko makou mana ? " Ia manawa i pane aku ai o Lakamana — " E ka Moi o ua Moi, ke kulou haahaa aku nei ko u poo a me ko'u puuwai imua or ; nie ka makaukahUeliaawiAkui'iia kokna-a"-mo-l£ev aloka mahope ou, -ke koo kaulana hoi o ke ao nei J aka, e kukuli anei na km li o kekahi mamo i poni ia koua mau 'aa me ke koko a Alekanedero me he la he kauwa kuapaa ? ' '«•. Punia loa ia. ae la ka Moi me ka inaina i ka lohe ana mai i keia mau olelo pane kuoo a kilakila ; ua nui kona makemake o kau aku i kekahi hoopai maluna o kona ... hoa kaipailio, aka, oiai ua louo mua ia a puni ka aina me ko Lakamana ano a me kana mau hana, nolaila, ua weli. ua Moi la i kona hoōmanao aua'e a nana mai la maluna o na oiwi o ke koa i ke ku aku me kona aahu ili tiga. Hoomauao ae la no hoi ua alii nei i kona.lohe ana i kaikaika launa ole o Lakamaua, a me kona lanakila ana, oiai he hookahi wale oia, imua o kona koa paio o Iahata a me na ukali maluna o na Elepani i koomaamaa ia no ke kaua. Ho keia mau mea, ua uumi aku la ua Moi nei i ka hoike ana mai i kona inaioa ; aka, ua hoopaa iho la nae ia iloko ona e hana i kekahi meae kau aku ai ka make maluna o kona mea i enemi ai, a i ole, e hoomainoino aku iaia iloko o kekahi hoopai ehaeha., I keia manawa, hookau ae la ua . .- 'a- % ' .. .' ' . ... . • ..

Moi nei he mino aka hookamani maluna o kona mau papalina,.. a pane mai Ia me ka leo ano oluolu. Ninau mai Ia ia Lakamana i ke ano o ka noho'na 0 ke alii Sapdinia o Niasa. Pane oluolu mai la ia īmua o ke kaikamahine Umeha ; a hu'h'ae la a ninau ia Lakamana i kona makeinake ; a no ia ninau ua pane aku la o LakamanaTTkāT ana aku. " E ka Moi o na Moi, ke noi aku nei au ia oe no kekahi mea hookahi wale no ; o leela kaukau alii o Iaha£a, ua lawe paahao ia mai e a'u, e pepehi ia oia nia ka hili ana i kona kino, a e hoikeike ia iloko o kekahi keena. hao i liana hakahaka ia-, i h ele ia raaijii e ka lehulehu o Menanakabau e nana a e ike maka iaia, a e ike lakpu i kona ano he kanaka aihue a he powa hoi i na wahine, ka poe i hana ia na kino a palupalu 'mamua o ko kane." No keia noi 5a Lakamana, ua huli ae ]a ka Moi a haawi aku la i ke kauoha 1 kona Puuku alii e hooko ia keia uoj. I ka pau ana o keia, ku ae- la ka Moi mai kona iiolio ae, a kulou hoomaikai mai la uo hoi o Lakamana me Umeha imua ona, e like me ka mea mau imua o na Moi Malae. I ka haalele ana aku o na malihini i ke keena alii, ua alakai ia aku la laua a hikiTke kahua - uooluōlu, i hele ir ulumahiehie me na pua nani onaona a me na laau hua ono memele, a mawaena o ia mau nani a. pau, e hoene ana ka leo o-na manu'ua hele a olu ke kapalili;,a e lohe pu ia aku ana no hoi ka owe ae o ka wai e kahe malie ana maloko o na auwai malalo o na lau o na mea hihi aala. Ua puni na wahi a pau o keia kihapai me ke ala onaona, a ua kau ia ma na eheu o ke ahe makani na leo hoene o na manu rne na mea kani. Ike ia*aku la na kaikamahine ui o loko o ke leeena alii e maaloalo ae 'ana malalo o na laalaau, e mele ana i'na mele hoalohaloha o na la opio. I ka ike ana a me ka hoomaopopo a^r-% Lakamana i keia mau mea a pau, hia hoi, he mea e kona piha i ka makahehi ame ka iini, i ka haule ana aku o kona mau onohi maluua o na liiona nani o na kaikamahiae, ua nalo aku la kona mau noonoo ana iloko o kekahi hihio ano pahaohao, a. haupu wale ae la no iloko ona ka , naui a kamahao o ke kulana Moi a haku hoi maluna o na nani a pau ana e makaikai ana. Mawaena o na kaikamahine ui, he mau hoa'loha kekahi no Umeha, a ua

kii mai' la lakou iaia a alakai aku la e hoomakaikai, a e hooluolu hoi ma kekahi' wahi i hoomaleaukau ia nona. I keia manawa, oiai o Lakamana e ku ana me ka makahehi nui i neia mau mea a pau, aia hoi, oili mai 3a ke kaikamahine ui ana i hoao ai e honi, oia o Kamala, mailoko mni o na pua nani, a me ka olu waipaho o kona na* — nāina, me ka leo' hoene a me ka hanu onaona, pane mai la.imua ona ka i ana mai. " E ke alii kaulana a kilakila, ehenehene mai ana- paha oe ia niakou^ no _ ka mea, he ano kamalii makou, a o ae hoi, he kanaka i piha i na noonoo o ke kanaka naauao. Ua olelo mai kela kumu ao kaulana a naauao, 'o Guru, he makemake ole a hoowahawaha nui hoi ka poe naauao i keia mea he wahine,. A oiai o oe, ka mea hoi nana i pepehi ketiga, e hoowahawaha. mai aua no oe i keia mea nawaliwali hewahine." Pane koke aku la nae o Lakamaha me ka mino aka, i ka i ana aku — "E ka pua naui kilakila o keia mahinaai kamahao, ua manao anei oe o ke kanakae paio ana me ke tiga he tiga oia ? Aole loa pela, no ka mea lima ikaika. A e like me ka mau o ka paio a.na o ke kanaka, pela 110 e mau ai -kahakau. alohaL-.' No keia mau' olelo a Lakamana, ua hoomaka mai la 'ka puapua ana o na mino olu makaleho ma na hiona o ua ui la, a nōi mai'la i ke koa makahehi e ukali aku niahope ona, e makaikai i na nani a me na ano a pau o ke kihapai, Ua maalea ua kaikamahine nei, no ka mea, ua kali iho la kela a halake kaikamahine alii Umeha i ka hooWalewale ia e na kaikamahine o ke alo alii, alaila, kii mai la ia e hoowalewale ia 3jakamana. Hoomaka mai la ia e ninpii i kona maalea a pau iloko o na pepeiao o ka kakou koa, a mo kona- mau aWihi a me na mino akar_ .. ana ana, ua ano e ae la ka noonoo o ke koa, a nov kekahi manawa pokole, ua lihi paa paapu ia aku la kona aloha no Umeha e ka noe ano e o ka makahehi no keia ui kamahao, ke kaikamahine hoi' uonaka-inoaoKomala. Nōi mai kiaia Lakamana e uhai aku mahope ona e uana i kekahiholoholona dia hanaiahuhu, a ua ukaliaku la'no hoi ia mahope, e like me ka manao maikai o kanaka kulana kiekie o na Aupuni a pau ; oiai he mea hewa' ole ka ukali wale akn no mahope o na poloai a na kaikamahine

opio ke ku ko lakou mauao i ka maikai. . Aka. e Lakamana ! Eia aku ka pilikia ke nee mai la, a ke kookokoke ■ aku la 110 lioi oc. hiki mai . ana ka manawa au e makemake nui ai i na . kokua a na kup.ua waliine, ka poe hoi i kapa ia na Widadiri, t na kokua ou e noho aua iloko o na waonaheie. Ke koohaelme ala.na hioaa naui o Koma- — heni aii ap ukahei e akeaua e iiauie aku oe iloko o ka upena 0 ka piiikia. Ua like o Komala me na manu nani" e liimehi aha meleo Ta-~ kou' ieo lea, akaK he moonihoawa nae 01 a ke na'hū mai. ie iho 110 ia: aole hoi e haua ana e like me kona makemake, aka, e hooko wale ana no i na kau-oha o kona haku. 0 kona mau ake nui ana, o ka kaawi mai i na pomaikai a pau e like me ka hiki ia oe e Lakamaua; akh, ua kaa oia malalp o na mana o kona haku, a e kuna oia i na kaumaha a pau e ulu ae ana iloko ona. , ■ ' Ua kele 'aku laua a ua makaikai i • ua wahi dia hanaiahuhu uei, i kapaia he Kaneheel; ua like kona mau ano a pau me ke dia, aka, aole i oi ae kona nui ro.aro.iaa o ka Iole Kahiki. I 'ka pau ana o keia nana ana, kaalo aku la laua malalo o na ialalaau, a hoea ana

maTMkTETTāM ia ine na pua nani onaona ; .m-nhiia me iia uhi moena hulu, a he m.au wahi hoi e hooluolu ai, ua hele a nolunolu. E kau ana ma kekahi lala laau ..maiuna pono ae he lira, a i ka pa ana o ke ahe makani i kona mau maawe kaula, o ka manawa 110 ia e kani olu ai ka leo, a piha ae la ka puuwai o ke koa Lakamana me ka hoohialaai kamahao. • < MOKUKA 18; j Ki. HOOPAAIIAO IA ANA O LaKAMANA A ME UMEEA. Aia maloko o keia wahi kuono, e ku ana he kahua kau pua-hoonani, i hana ia no loko mai o na laau maikai . loa, a i okomokomo ia hoi me na opuu iwipialaoa a me ka Iliahi. E kakau ana maluna iho-lie mau pa dala i hoo- j piha ia me na mea ai hoonoono, a me j na wai hoohauoii manao. j : 4%, [ Kau mai la o Komala i koaa mau i hiona hoalohaloha a pau maluna o La- j kamana, a poloai mai la me ka honehone anā5 e ae aku ua koa nei e hoo--pa-ae-iikoua lehelehe i ka wai o kekahi o na huewai nani e ku aua, a e moni aku. Ua ninini iho la ua kaikama-

hine nei i ka wai ulaula liula iloko o kekahi kiaha gula ; a na hoomaka aku la o Lakamaua e hoolepaa i kana poloai ; aka, ua pakela loa aku la nae ko iala noke mai i ka mali a me ka makaleho, " Me he manu o'u olea wao, • Ka pipili liala ole i ka lehua," A ,1 ko Lakamana ike ana aku iaiai koua lioopa ama ae i ke ..kiaha i kona waha, aia hōi,' ua iumai ia aku la ko-na-mau iini a pau mahope o ka rnehe.u o iia hoowalewale a ka ui Komala, a ia manawa, o keia kanaka manao kupaa , keia koa puuwai Iuli ole, a o keia kauaka iioowahawaha ina mea inu, ua lalau aku la koua lima i ke kiaha, kau ae la i kona lehelehe, a inu aku h i ka wai oloko a pau. " Puluelo ka pua hinano onaona, I ka pehia e ka hau hui hoolu, E ole hoi ka ehaj. ka ia'Ia iniki, Luhe — he mai maeele — u — hn ! " Aole īio i liuliu loa ka manawa i kaalo ae, aia hoi ua hoike mai la na hiona ano e maluna o Lakamana, ma ka puapuai ana mai o ka meniele lelolelo ma kona mau papalina. Ulu mai la he mau manao okoa i piha me na pahaohao iloko o kona puuwai ; a apo aku la ia i na lima o Komala, hoopuni

' ae la a- puni Kāpuh aka kamalīāō' o "'u'a' uanl Ia, a hoopili rnai la i kona umauma. la mauawa koke, aia lioi, ua loli ae la na hiona o na meaupau imua oua. ' Ano pouli mai la ka ike a kona mau maka. Huikau ae la na niea a pau imua ona, a loli ae la na helehelej na o Komala mai ka nani a lilo i pu[puka loa, a like loa ae )a me na heleIhelena o ke kupua Kakashaslia ana I paio mua ai maioko o ka waoakua. Hoomaopopo iho la ia he mau haawiI na ano e ke kokolo ae ana a puni ko1 na kino, a hoomaka mai la kekalii mau ouli. mai maluna ona ; a ia manawa, akahi no,a hoomaka ae oia e noonoo me ka ehaeha i na mea a pau, oia hoi, w<p hoowalewale ia oia ,me kana aloha e make. Oni ae la ia me ka manao e apo aku a e paa me ke-oolea o kona mau lima i ke kaikamahine lokoino nana oia i hoowalewale ; aka, niau aku la kola a kaawale ruo ke kau ana mai o ka mino aka hoohenehene a hoonaikola maluiiu o kona mau papalina ; a ia maiiawa no hoii hoomaka ae ai na lima ikaika o Lakamana ehaalulu, kulanalana aku la kona mau wawae, a rno ke kaumahā o ka puuwai, haule iho \

oia I ka ili homia me ka pane ana ae me ka leo uwe — "E Umeba, kuu aloha oiaio, pehea wau i poi na ai ia oe ; ano ke maka īi ei au no ko'u oiaio ole ia oe. " Uahola ae la he pouli maluna o kona mau inaka, hauie iho la kona mau lima me ka nawaliwali ma kona mau aoao ; a oiai oia e wailio ana iloko < ka pouli a me ka nawali wali , aia hoi, ua kii ia mai oia e kekahi poe kanaka ikaika, hapai ia ae la kona kino, a lawe ia aku la ma-kahi e. " Āloha wale oe e Lakamana, Ke koa ka pukuniahi wiwo ole ; Ano. ua haule Lka Jua milo, Kalo na maka o Umeha — Ka ui, ka nani, ka pua kamahao ! ' ' Ano, e na makamaka, e haalele iki kakou ia Lakamana maloko o ka lima o ka enemi i piha me ka inaina 'a me ka hae o ka puuwai. Ua haule aku la oia iloko o ka mana o Ialiata, kela kaukau alii ana i lawe pio ai maluua o ke Kamelo. Aole hoi oia i pepehi ia a kau m paha kekahi hoopai e Iike ine ka nl-ea i ae mua ia e ka Moi mamuli o ke noi a Lakamaua ; aka, i ka wa o ka kakou koa i haule aku ai rnalalo o ka mea hoowalewale, a lawe ia aku la kona kiiio me he kanāka make :'k,m-ka —

hookuu ia ai, a lanakila hou ae la keia kanaka hana ino a hoomainoino. 0 Umeba i keia manawa, ua hoopiha ia kona puuwai'me ka hauoli, i ka manao ae e loaa ana iaia a me kana aloha he hopena 'pomaikai ; a aia oia maloko o na keena o ka hale alii kahi i lawe hoomakaikai ia ai e ka Puukn alii. Mahope o ka hala ana ae o kekahi manawa, huli mai Ia ua Umeha nei a pane mai la imua o ka Puuku alii. "E ke alii, ua punia loa ia au me ka makahehi i keia mau mea nuni a'u e ike nei, a nolaila, he mea hiki ole ia u nei, ke hoomau aku e makaikai i keiamaunani. me ke kaawale aku o kuu haku a aloha hoi, oia o Lakamana!" r Ilooikaika mai la nae--- ua Puuku nei e hoomau aku ke kaikamahine alii i ka hele pu ana me ia, aka, ku iho la o Umeha ma kahi hookahi, a kau ae la ke oolea kuio o kona puuwai malun a o kona helehelena ; a hoike mai la i ka paa o kona manao e huli hope ae oia e hui mekana aloha. Aka, hele mai la ua Puuku nei a ku iho la imua ona, a me ka leo uwalo i pane mai ai. A keia puU ae.