Ka Elele Poakolu, Volume II, Number 10, 11 May 1881 — LAKAMANA [?] MOKUNA 13 [ARTICLE]

LAKAMANA [?] MOKUNA 13

Ka'Laxakila Kamahao. Jl( KA lohe aiui mai o na koa i keia inau $L huaololo, puoho mai la na leo kupinai' mailoko mai o lakou, e hooho ana — "K ola loihi ke koa Lakamana,, ka mea pepehi tio-a, I a me ka iUoi wiwo ole Sapidinia keleahi !" j Hoakoakoa nui mai In keia poe koa malalo o ka ihe a Lakamana, a liui pu mai la me ka poe kuikawa ; a i ka hiki ana aku o Lakamana- 1 ke kahua mokomoko mawaho aku 0 na pa kiekie o ka hale alii, kani hoi o lahata e paio ana me Sapidinia, ua nui loa kona poe koa mnmuli o ka nui o na kanaka 1 huli ae mahope ona. O iahata, ua kukulu iho ia i kona puali koa nui ma kekalii wahi i kau pale ia o mua e na pa pohaku paa, a u,a hooikaika na koa o Sapidinia e hooauhee aku ia lakou mai ia wahi aku. He mau pana ikaika ka na koa 0 lahata, a ua hookuu mai la lakou ī na pua 01 e lele makawalu me ka ikaika maluna o na koa o Sapidinia. A i na manawa a pau a na koa o ua Moi Sapidinia nei e nee papa aku ai imua me ke ake e lanakila, e halawai aku ana lakou me ka-.poino o keia mau pua, a kuemi hope hou mai la lakou. E hoomakaukau ana, lea Aloi o Niasa e hoohuii ae i kona-kahua a i kahi wahi okoa aku, a e hoūlmilīMimin^imnmimn^ lohe 'aku ia ia i kekah'i mau leo hooho nui, a ike aku la ia ka pioo nui ma ke kahua ka- ■ hi o na . koa o iahata, mamuli o ke komo haaheo ana aku o Lakainana me kona īnau koa maloko o iia laina pa kaupale, a e hoomaka ana ia-e..hoouka kaua aku. ^ ike ia aku la ke kino kilakila o Lakainana ine ka weliweli, e iele ana oia ma o a maanei, me he akua kamakelo ala. Poha ae ia kona leo me lie liekili Ia. a nau'oue ;n' la ka papahele o ka ilihonua-i kona pane ana ; ae — u llalo me keia lapuwale, lee kanaka aihue a hooinainoino walu-ne!"' Oniu ae la kana'kakaki nui a owaovyaka ae L i na ku? kuna o ka la, me lie la lie lioku iele i lm pili la,ni o ka lewa. ,a m:i na walii a p oi e haule aku ai, e hauie pu aku ana he kine na pau ka hanu. a nalo aku la ka uhane oia kaniika. Ma na uhau ana a pau, e lele ana iie poo kanaka, a i.ole, ua uiahele ia iho lu rnai nai na poohiwi a hala ila'lo. Hele aki: Sa ia me ka lanakila mawaena o na pape koa, e like me ka hele a'na. o ke kanaka ok ]fo mawaena o na lalani ko, a oki aku hi, ma 0 a maanoi, a helelei aku la ka- hopena o Im 01 o ka pahi me he niauu palupalu al;i.- A auhee ;i,ku !a na koa imua ona, e like me na hipa e holo mama aoa imua o l:a īliohae Aiopeka. , Q o Mainuii o keia inau hana kau o ka weii z Lakamana me he kuaua ' n'aulu ia ka hiki ..."

wawe o ka Imule ana iho me ka haupu rn.ua | oie ia ; a mai ka aoao hoi a iahata i manaolana ai e loaa mai ana he kokua iaia, nolaila, ua piha weli lakou, nalo aku la ka manaolana o na koa, a huikau ae la lakou a puehu liilii ae la e like me 'na kao hihiu o 'luna o na kuahiwi o Hawaii ke ike mai i ke kanaka. i ko Sapidinia ike ana mai i keia mea, ua awiwi mai la oia me ka.eleu i ka nee ana mui imua, wawahi īa ae la ka pa kaupale o Iahata, ■ a iiio iho kona 'kahua i mea ole, a komo aku la ua Moi nei me ka hanohano nui iloko o ke kulanakauhaie o j ! Menanaleahau. Ma ka ipuka nui o ka pa j , kieleie e poai ai;a i lee kulanakauhale kahi o; ika Moi Sapidinia me Lakamana i halawai ! mua'i. He liiona kilakila lee kau ana maluIna o ua Aloi kaulana net o Niasa, me kona | uliipapale i»'ula iin kona poo' ; a o.LakamaI na hoi, ua hoike mai kona kulana i ka weii I j eehia, me kona aahu tiga e uhi ana maluna iiho o kona mau poohiwi, a ua paumaele ko-, jna mau lima me ke koko o na enemi. I l'ane koke mai la ka Moi — " auhea leuu I lei kuu mea aloiia iie kaikamahino ? Pane aku o Lakamanu— " Ua maalahi, e -ieuu Moi. malo-ko o ka hale alii. nka, e awiwi aku kaua e kau aku i ka hoonai kupono maluna.o Iahata oia ka make, a 'ē lawe-pio paahao iioi ī ka Moi Sn Lama. - A !a..roanawa i alakai aleu ni ua mau koa ianakiia nei i ko iaua mau koa i ke kakela nuLo ke kulanakauhale. I I iee kokoke ano' aku o ua inau ieoa nei i I ka liale kakela o Isakenada, ua halawai pu ■Imai l;< l-'iin. me kekahi kukini ahailona, iie j kaukaualii, 'e paa ana ma kona īima he paj iapala mai ka Aloi Sapidinia. Maioko o ua i leta nei, e noi a e uwalo mai ana ua Moi nei ji ke aloha a.me ka lokomaikal nlii-o Sapidi4 nia e; kala aku iaia no kaiia mau iiana ino , ia Umeha a nv: ke koa Lak/imana- , e hai mai ana e 'haiiwi mai no ia i na maleana nui i ia laua, na mea hoi ana i liana mo ai, a me | na kokua anii. o koYia laluii lumaka. Iloouna iiou'aKU la luiAoi m Nias«x i ka . j clc|o irin ku hai aku, uiole oiu i hele mai i ■i Sumatera'-no na aina a me na mea waiwai ; . na |a wai\) 'oia mo !<a mokupuni okoii, a «to- ■ 1,: |oa hiki k.e uku ia iuma kaik'amahine aiii - me ke koa'alii Lakamana no'kana mau liaM„a mainoino i kuu aku maluna o iaua, aoie I I |'oa e |:twa i na aina'a me na mea waiwai - j malok'o o'.ka- mami o ua Moi Sn Kama nm. l j Hookahi wule no kumu e loaa ai lea maK l | hia, malal-o o' keia man mahele. E malf%ia i ' ke leaikamahine alii Umeha meke kaukau l ! alii Lakama.na maloko o ka hale alii ^nona i. na keena kiekiena he kanaha me ka -hanoi hano ki.ekie loa i loaa i ko' 'kulana o ke koko l o Alekanedero ; e kukala' ia o Lakamana i . alii inaluna o na puali koa o Menannkahau ; i. o Lakamana-ka me'a inaua nui malalohhe^ > [(a noho ali.i o ua Sri Kama nei, a e kukala ia hoi oia-ka houilimi o ka Moi o na Moi e l ka ialmi Malae holookoa.^ _ _ . o Bri Kama; a i kona hai ia ana alm.ua mi x <

^ r LJ-bi He mau koi kaumaha keia ma ka manao ule o Iahata, kona alihikaua. malalo o ka lanakila o kona m;'tu enemi <a ua lawe paahao ia he pio no iee kahua kaua, a aia hopena ina ka makomake o na koa ianakila, ua hiki ole iaia ke hoole mai i keia mau koi, a ae mai la. ia manawa i. lawe ia ae ai ka hale kakela Isa'kanada e na koa-o ka Moi Sapidinia, aole nae i huki ia ilalo ka hae alii o Sri Kama. Ua ae ia aku keia Moi manao ino e hoi aku maloko o kona mau keena o ka haie aiii me ka lioino ole īa aku. Ua nui na aliikoa o Sapidinia i koi mai e make o Sri Kama, aka, aole loa e hoolohe aku o Lakamana i ka l'akou mau olelo,-me kona oleio »e, aole kum'u inakau ana no kekahi Moi nawaliwaii o kona ana, a aole no hoi e pono e hookahe i ke koko o kekahi o na mamo a Alekanedcro. Awiwi aku la ka Aloi Sapidinia me Lakamana e halawai pu mo ke kaikamahine alii Umeha; aia oia maloko o ko keena alii 0 ka .halealii, e pnle ana no ka palekana o kana aloha. I kona ike ana mai i ua mau aiii, nei holo mai la oia a hoopuui ae la i kona mau lima ma ka a-i o kona makuakane, a lele aku la maluna o ka uinauma o kona ipo. A hiipoi'mai la iaua a ielua iaia a uwe iho īa no ka 'hauoli. A mahope o-ka hala ana o kekahi manawa, hple mai la ka ui Komala, a kukuli iho la ma na wawae o ko kaikama- , hine alii Umeha, iioni ae la i kona mau lima ! a oane ae la, me 115. waimaka e kulu ana 1 ma kona mau papaiina. " E ke kaikamahine alii kamahao, e kaia mai ia'u nei, no lea'u mnu hana ino hoowa- . ^ ln kilaieiia 0 Lakamana. Na u . ■— ■ j i hoowalewale iaia'ine kek'ahi kiaiia mea inu j laau hoopau noonoo, a ha'ule aku ia oia iloko 0 ka iima 0 kona mau enemi ; aka, mainuli 0 ke kauoha- aua a ka mea man«i malu-na-aeo'u." ' ■ . No'keia mau luiaoielo, ua pane aku la ke- ' kaikamahine alii. " " 'AIai" maleau 'no kokr - - - - ■ 1 ahewa aku ia oe no kou liaawi aua i kela leiaha laau make. , Aole ia 0 'kou manaoio.he mea wale no 00 i iioouna ia 0 iiooleo 1 ka inakemake 0 hai. Aka, ke haupu waie nei no au me ka lia, 0 kau aku auanei na kaili. ann a kou mau maka nani - maimia 0 Jcuu hakualii." ! puliki mai U ua kaikainahiho nei ia Umei ba, a pane mai la : Mai inaktt« oe e Le kaikamalnne alii puuwai 'iahe no !vc alolia 0 kou haku alii. No ka mea, he kupua ia. jvolo no ka ui a me na hauoli waie ana kona, aloha, aka ua ulu leona aloha e like me ka nui, 0 ka ehaeha i kau aka maluna 0 iea mea ana i.aloha ai. Ua l.ike. keia ine ka mea i puana mua ia e iea inoa haku mele 0 ka wa [ kahiko, ua like me ke aloha 0 na kupua. Hc kupua o Lakamana." } Alakai ia aku la 0 Lakamana a'hooalii īa aku la no'ke keena hani I kapa ia ke kiekiena Liona, a ua koiio ia he mau kaukaualii ■ 'lehulehu i mau kauwa a aialo imua 0 kona . alo alii. Me'keia mau mea a pau, ua hoo--

, noho ia mai he' mau kiai pilikino.nona mai waena ae o na- koa o ka Moi ■8apidinia, a ma ka ipuka o kona keena nani lakou.e kiai' mau ai, a o lakou no hoi kona mau ukali ma na wahi a pau ana e hele ai. Iīoaahu ia aku la maluna o ua Lakamana nei ka aaliu kupono no koua , kulana hooilina o ka" īiohoalii o Menanakahau. Iīe kuka kilika lilelile pahee, a ma kona umauma e kau ana he mau īoku gula eha, a na hana ia a Kiheluhe na lopi gula ma na kilii o ua - ' kuka nei. . Iīe kaei silika ulaula iiia kona puhaka. a e paa ana he mau pahi paliu umauma, a" e owaowaka ana hoi na pupu ilaimaua ma- na kuau o ua mau palii nei. ,Ma na manawa ike alii, ua kau.ia lie kaiaunu ma kona poo i hana ia no loko mai o ke gula uani loa-, a iie mau ōnohi daimaua elii- ' , 'ku ke poai ana, e hoike ana i na mokuāina nui .ehiku o Malaea ; a maluna ae o kona iae, e kau ana he hoku nui me ka onolii daimana nui iwaenakouu nona ke kumnkuai i oi aku mamua-o na (lala miliona, a lie hoike ana ia lio-. ku i ke kahua aupuni alii uui o Malae -oia o Menanakahau. . Ma kona lima akau e paa ana ia he kookoo gula, a maluna i-.Uo o ua kookoo nei he pulele- - hua gula, e i'ioike ana i kona lioinoi ia mai ke kulana o ka ehaelm, — a-m-e ke kaumaiīa a i ke miuīīle] e ki"ē" "olKĪ" inana nui a me ka noho liauoli aua. i^awe ia aku la ka lono in"a o.a maanoi o ka aina e ka' )eo o ka o-lo, e lioike aku apa, ua lokahi na alii a pau o ka aiua, a o kauoha aku īoia "i nu mea a pau e apo aku i ka Iīaku hou malalo o ka iuoa •• iīakii Alii Kiekie Jjakalnaua. punaiiole a 'na kupna, a J.Iooilina o ka nolio alii .Kri Kama, Mai o Menanakiihau. a o k Moi iioi a Emepei:a maluna o na Moi a pau a me na wahi a pau o ka I'aemoku Malae. '' I ka lohe'ana o na kanaka i keia lona, haule iho ],a lakou ma na kuli a haawi 'ae la i ko iakou mau kaukau ana no ke ola loihi o ke alii kamahao, a ua piha loa ia lakou me ka hauoli palena ole. Hoilioi ia aku ia ke kaikamahine aKi Umeha a hooalii ia aku Ia ma ke keena i kapaja_o ke keena momi, e kokoko mai ana i ke keena o kona haku aloha. JIo iwakaluakumamalia - o na-kaikamaliine alii i koiioia i mau aialo nona, a he mau wahine hanohano e ae no lea hooko aua i na kauoha a ke kaikamahine ma ka lawelawe ana i kana mau luuia e like me ka mea ! ' 1

mau i ke alo o na alii kiekie. I ka manawa e akonkoa ae ai keia poe haia wahine a pau imua o ke alo o ke kaimahine alii, alaiia, e hoike 'mai auanei ka naui a me ka ui maloko o ua paiao ua keenamomi nei.- īla'hoonohoia ua ui Ciraeba nei maluna o kekahi noho-l alii i hanaia me ka iwi palaoa i lmi | pu ia me na piipuleho, a .lie paku | malmia ae o iia liillu nnum paredai.so. Uaaahuiaua kaikamahiue alii nei me! ka lōle siiika\imaomao nani līui oīe, i kinohiuohi ia me na oniaka wai gula, a , mii kona poo e-kau ana he kalaunu i kanioe ia mailoko mai o na momi •imnui. a ua makee nui ia keia mea no i ' ka oi aku o koua kumuknai mamua 'o kekahi aupunl nni. I ka mauawa hoi i kukala ia ai o Lakaniana i hooilina no'ka nolioalii o Menaiuikahaiu ua kukala pu ia aku la ua Umeha uei malalo o ka inoa — "Ke Kaikamaliiiie Alii Kani Kamahao, ka Mamo Alii Kiekie a ka Moi kanlana Sapidinia, ka Ui i hoomainoino ia, a i aloha mukee nuiia e na kupua, n o ka Ipo Hoopalau a ka Hooilina o ka Nojhoalii"q. Menanakahaul " j A liala ae la he niau la o ka noho oluolu aua, nahiki mai la ka la no ka hooko aua i ka mea i hoolioloia, oia lioi ka hoohui aua o na alii opio niaioj ko o ke kaula nani liemolele o ka ma- ; re. O.ko. ampmni nui o ka Ilaie-Aiii o !na kiekiena he kanaha, ho nui a laula, j a ua 'hooiiani ia me kekalii maiapua j uani loa, i hele a kupaoa na walii a j pau i ha alii o kela a me keia auo, j Aia mawaenakonu o keia Pai:edaiso o j ka liauoli, e ku ana k;i l)esa Phampaj ku kamahao, oia lioi lea imle Pua Pikake. Ile iiaie })oe|)oe akea keia. a jpio koiiii mau kiiupaku im kaimiima j kapuai ke akea, a he kanalima no lioi ikapuai ke kiekie. " Oluna o ua iiale jnei, ua iniino ia me ka wai gula, a me , he la, he ia okoa kona anapanupa ke i jhaule mai na kukuna o k;i ia ī ke ka- ! ikalnaka maiuna o kona nani laumania. ' O.na pou nana i paa ae keia uani wai i gula oluna, ua hana i;t no loko mai o ka iwipalaoa, ;t ua īioohalike ia me ka : i i iiihi. aua o na lala o ka pikako, ;i e ki- i [kokiko pliiii auu na.pua kaniaiiao o ka ! j Oliamapaka i hooiuu iu iloko o ka wai ! gula, a e iiilii ana na iau m;t o a imia- ( nei ni e ka nani ana. , A mawaena i o keia mau nani a ])au, na kii guia o na manu nam ieo oiu iea o ka waonahele, a me na kii o na nahc.su guia me ; na maka daimana e lapuu ana i o a ia i nei. I waenakonu 0 loko o kaupoku o 1 ua iiale uei, ua kaii ia akii !a na wai-.! <<>

hooluu nani i like loa me naaopoiohiwa o ka lewa, a. e imoimov mai ana na lioku daimana, a ma o a maanei, e oku mai ana pa ao keokeo, a mailoko m;r olaila e omiika mai ai i kela me. keia manawa na • kulu wai ua o kn waiala onaona ioa i ike ia, a ke haiiie iho kona mau elm luuhm i ke ala niaiuna o na papahel'e iliahi olalo, a iaw\j ae' la lioi ka elieu olu 'waipalm o kr I ahe makaui wehe olii a loaa kela a iue : keia i komo akn maloko o ua keena 1 uoi, ua lioopi ha ia ae la iakou me ke onaona waiiiula, aiilo aku ia ko lakm; mau noonoo ana iloko o na hihio kamaliao o ka nani hauoli. lī keia walii, he kahua nani kupanaha. ua hookaawie ia ae la i walii e lioohui ia ;u na alii kamahao ma ka berita niaro. I ka lioea ana mai o .• ua ,ia hauol: i nei, ua kukulu ia iho la he kuaim j nani, i hooulumahiehie ia me na piu< ! a me na lmlu o ka manu paredaiso iiwaenakonu o ka' papahele. A i ka ! aneane ana o ka manawa, ua ike in aku la ho kaola nui o na alii o])io nie ko lakou mau aahu nani, a iwaenakoinu o lakou, ua ike ia aku ke kinokiiai kila o Lakamana, me kona aahukili- ; ka- o na wai hoolu'u iike ole, a i kinohinolii ia nie na, pupu momi me ke ! (laimana, a i hoike iīi ae ka nani.eke l kalamm eehia maluna o kona poo : u ! e uhi ana īiō maluna ō kona mau ] >oo- ; hiwi kona kapa ili tig;f, ka mea lie' ! ana i ae ole e wailio ra'ku maliope iiokko o kel'a maimwa kamahao". iiooneUioia aku la ia maiuna O ka iioho"g':K ^ j'i lilii ia mA"na liulli ' palupalu i lioope jia a leupaoa, i ke omiona, a luili aku L ! kona alo i ka iiikina, kahi lioi ;r\gi ī ji onhika mai ai. A i ka nana ak« i ikona mau liioha a me kona kuianaiiei ko o ia manawa ; iie mea e ka nuul a i ' ime ke kamahao, a. ia makou e moni- : moni noi i ka- ono o ku m'anawa. a e Uianu nei hoi i ke ala kupaoa. :ne iie ■ia o makou ]>n kekalii i konio pu ake i iloko o ua uaiii, a elioohiala ai ana k ^ haawina like, ;t puana ae nei ka po • I ; a ka mea unilii i keia nanea lioekaiuL ; hilo, e i ae ana : " E Lukamnna o ka waonaheie. Aoa ko'u mau ilihia ana ; Aia ma kōa niau hiona ka nani. A o kou kulana ke kilakil >. He pua oe na ka ui Umeha, He punahele na ke Aiii Sapidiina : A ano-wī aneaiie ka manawa. E lawe haaheo aku ai oe, Nau a pau, nau a iinu, I ka inonii w.iimele Umeha; Ke hoolnhi hoolaau aku nei juakou. 1 kau wahi lilii o na aloha Nana e hooiilo ia oiuna i liookaiu ; i E waipahe mai, e oiu mai, . O'makou pu .kekahi e liiaiaa;, 1 na nani a me na iiauoli, 0 ko olua kihapai kamahao. A ke kalokalo ae nei i na Widiiiari ; E kau pale aku r na kulia a pau. A e lioi ka nani a me ka olu I Ma na poai o Menanakahau. !" ; " A. k'Ao pu/ii oe.