Ka Elele Poakolu, Volume II, Number 11, 18 May 1881 — LAKAMANA ! (Hakuiae Hon. W. M. Kipikona — Hooipo ia e Kahikina Kelekona.) MOKUNA 13— 'HELU 29. KA LILO ANA I HOOKAHI. [ARTICLE]

LAKAMANA ! (Hakuiae Hon. W. M. Kipikona — Hooipo ia e Kahikina Kelekona.) MOKUNA 13— 'HELU 29. KA LILO ANA I HOOKAHI.

. W® A HOPE o ka hala ana o kekahi niau mi- ® nute pokoie, ua hoea mai la he kaoo nui' "^'itekāhi'-qf imiiuakai - kai-kamahiue-.al-u opio= ; . pio nani * ike ole ia maroua. -Me lie la ua I une rnai ia ke kupu;i o ka nani i kona mau iala a me kona mau ano a pau, a kau aku !a maluna o ke kino wali waipahe e hele lei-i īakiia mai ana mawaena-konu o ua poo nei, a i ka hoomaopopo ana aku, eia ka o na pua xoselani mohaha o Aienanakahau, e alakai »nai ana i ka momi o ke kihapai makamae o Niasa, a o ka hiwahiwa hoi a ke alii ka Moi ianakila Sapi(linia. He kanainkumanialima | ka nui. o na kaikamahino alii aialo i ukaii ; mai i ke kaikamahinealii, e lawe mai ana he ; maleana na lakou no ka lioohui pu aua he io me ka io, ho koko mo ke koko, me ke pukonakona Lakamana. O ke keokeo liula, i hana ia no loko mai o na maawe aililea wali.vali he mau tausani, oia kona aahu, a ke nana aku i kona hiona, ua liiki ke lioohalike ae me he la o ka nani a mo ko kamahao o ke aliiwahine mnhina i ka po laiiai, i hoo-j puni i;i me na ao leeokeo hpolipo. a o na onohi (ia-imana hoi o owaowaku mai ana ma o a inaanei o kona kino punia i ke onaona, ua iiko ia me na hoku iohuleLiu o ka lewaluna o imoimo liooipo iho ana i wailio ae a ka papaku o kii ilihonua. rie mau lei pupu inomi ka mea nana i paa mai kona iauoho pahoe uliuli, e lulie ana ma kona mau kipoohiwi nani, a o\vaka mai la l»ona mau onolii aloko mai o na lihilihi ooi uliuli. O kona helehelena, ua like me ka opuu gadinivf i hooluia o na olu aliealie inakani kuahiwi i ka po, a mohula ae ia i ko kakaluuaa nui na ka hau iniki oiu o ka iiulawehekaio e honi . ihe,- me.laina.iiQokuu a.na.ae i l»ona onaona e hoopiha i na wahi a pau o ke kihapai, a luho mai ia na pua o ae imua o leona kamahao. Pela iho la na hioha :r me ke kulana 0 ka ipo hoeiia iwihilo a ke koa Lakamana. 1 kona loiie ana aku i ka nehe o na wawae, a honi aku la lioi i ke ala kupaoa e hoope ana i kona hanu, ua kapalili ae la ka pana ana o kona houpo, a ul.u mai la kona aloha a nui ma na hoomanao ana i na inea a me na pilikia i hoomanawanui ia e ke kino palupalu okana ipo. I ko Umeha hoea ana aku i ka ipuka, a haule aku ia no hoi kona 'iko maluna o kana ipo i wela ai o loko o konu puuwai, iie uiea. e ke ano e o kona puuwai, a holo ae la na hailona a pau o ka piha hauoii ma. o a maanei o kona mau papalina, a puapuai mai la ka ula ohaona ; a ma keia wahi, ke hoapaapa nei ka peni a ka mea unuhi,a ke pane ae nei me ka hoeha i kp inftkou punwa'i, e. ;i ae. a«a.: . : 1;:. : mĒmrry ■■' ' ■-■■■. ' ' .- 1 ' ■ ■ /- ■ . ■■ / p- v;:k ¥ . . . .......

> > £ kuu hoa kaunu o ka\vvaiinika. | , He mea e nei ilihia. " f Ua ike au i ka nani o Kaala, - - I Ua kilohi hoi ia Hanakahi ; j A iuna au i ka piko olu, i 0 ke kuahiwi kiīa o ^ Mauiiakea ; ^ 1 Ua hiolani a ua hoohihi, j 1 ka poli ala o'Polihale, j Ua iei'i na lehua o Mokaulele, | Ua hoope i ke ona on'a o Kapeia ; j O ka Mokihana kupaoa, l'a kaei au i wehi no'u ; l -■ . 4 — — Uxu-puftia-au-»o-kkou-5 — 4 ,Ua makahehi a makaleho ; . j Aka ; e kuu haku pulima, i Ano ; he mea e nei eha lokuloku, j E hoomaeele nei i kuu kino. j i Ua iiihia au ua eha loko, - ( \ I1cuu ike ana-ia Umeba, - j Ka pua moani ala o NIasa !" Nee „malie aku la "ua kamalei nei a iioho iho 3a ma ka noho i uhi ia me na hulu pkkfr[ I paiu o 'na manu o ka waokele, ma ka aoao o ! ua aloha nei ana. A ma ke ano o ko Mai •» i lae noho ana, ina e hoohui ia ana kekahi mau mea.elua ma ka berita o ka ma-re, alaila e huii ke alo o kahi i ka hikina, a o ke I alo o kahi i ke komohana, me ko laua nana j ole al»u i kahi me kahi, a e noho laua pela I me ka pane ole. mai ka wa e kau pono.ana j ka ia iiuna a hiki i kona nalo anaaku, a[ i uhi-pono ae na eheu o ka po maluna o ka j aina. A neia i noho ai ke aliike koa Lakaj mana ma kona noho, a o ka ui Uineha no j hoi ina kona nolio. Hele mai ia na alii nui a me ka poe hanō|.hano imua o laua. a . h.aawi mai ia i na hoo- [ maikai a me na kaiokalo ;ui;i, a me ko ia1 kou haawi ana mai i na makana makamae, j a i ka aneane. ana e napoo ka la, ua hoopui ni ia ae ia na 'iii me na ano makana nani } kumukuai nui o na ano lehuleau ; na lei dai- [ mana, na koino iima me na onoln momi, a | me n a mea ano like he ieliulelui. A lawe j mai la na kanaka naauao i na buke moolelo o ka iahui Malae, a me na mele e pili ana ia lahui kamahao : a mawaena o na huke mele. ua lawe ia mai ka buke iūele liaratāuda, oia.hoi, ke Kaua Hemoiele. 0 na aoao a pau o keia buke he elima lianen ko iakou nui, ua hana ia no loko mai o ka ili o na keiki hipa i olekia mailoko ^mai o ka opu o ko iakou mau niakuahine hipa, a ua hana ia na huapai o ke ano kahiko o Iavp., me na apana gula maikai loa, a pai ia maHina o na : aoao ili hipa keiki. 0 keia bul»e mele kau- ■ lana o ka laliui Malae, ua oi aku kona kumukuai mamua o umi lauaani dala. Ua ku mai la he aliua o na makana a puni na lii . mare, a ua like me he papu gula la e hoopuni ana i ko laua mau kino, _.me he ia, e makee ana ka nani maemae o kau aku ke- ■ kalii wahi liuna lepo maluna o kekahi wahi , lihi o laua. Oiai hoi he niea paa loa ma na ano o ka . iahui Malae ka noho malie loa me ka pane ole o na mea e hooEui ia arm mai ka la iluna

pono a ka welo aria o kona nani i Lehua, a kiei mai na hoku maka imoimo o ka lewaluna. INo keia inea. ua kau aku maluna o Umeba ke ano inaloeloe, oiai, aole no i pau loa na kaumaha onawaliwali mai kona kino aku o na luaiele a me na hana ino hookaumaha i kau ia aku maluna o kona kino waliwali ; aka, ua naio ia mamuli o ka piha hauoli o kona mau noonoo ana i na manawa a pau no ka manawa e iioohui ia akual oia me ka mea nana ' kona puuwai, kana aloha, kana ipo lauae, ka- hooilina o ke ka- ; iaunu nani o ■•■Menanakaba-u-i"ke~kmki.Milka-„_ mahao o ka" waonaheie kupaoa i ke aia, o Lakamana ka wiwo oie. O ke kino a puni o ke - kaikamahine alii, ua malamalama me na daimana i pakui ia aku me na momi. Hookahi nae daimana oi ioa, e kau ana ma kona nunauma, maluna iho o kona puuwai olu ; a; hiki mai i keia la, ke mau nei no ka makahehi ia, ka makee nui ia ma ke ano he daimana nani loa, e ko ke ao holoekoa. He ekolu haneri a oi na Kareta kona kaumaha, a he miliona a oi dala k'ona kumukuai ; a hiki mai i keia manawa, aia- ■ no malalo o ka -malama ana a l»e Suletana Malae o Malan, ma Boneo. lloko o na ia i au wale, aia ka mea nani makamae loa naa ke kahua alii o MenanakaEau. US like kona nuj me ka huamoa; a he nui na kihi I ; anai ia, a iuai mai laleou i na omaka ahi o na wailiula like oie. Ualikeloa me kekahi hoku hulali e owaouaka ana maioko o na , ao uli o ka po pouli laiiai. A ano hoi, oiai ke uhi mai la na eheu o ka pouli - maluna o na hiona o ka manawa, na hoike mai la ia i kona onohi owaka ma ka iiwanma palahaae ai ka hanu olu malie i l»'ona puhaka a emi aku, ua like ka nani o keia momi dairnana me he moku kupua la i 'pūnia i ke ahi maluna o ka moana paielewa malie i ka po Pouli- , | Ua like ka waiwai o keia elaimana me ,ke; kahi aupuni ; ua hoouka la na paio maluna o na kahua mokomoko; ua hoolilo iaheapana gula ; n ua kalie ke-koko o na umi tausa- ■ ni kanaka, no ka loaa aku o keia momi. Nana no ** hnnhln ? ka po nouii r nani kamahao me kona malamalama, a e pakela aku anei ka hookano o na Moi haakei o A.sia ina e loaa ia lakou kona nani mamua o na kulanakauhaie nui. Aka. aole pela ko Lakamana manao. Ua ike no ia he nani kela momi, aka, he momi oi ae ka kona puuwai e iini ana a i ono ai, ke koni ala oloko o kona iwihilo, he aloha i oi ae mamua o na tausani momi no ka ui Umeha. . Kaiho la ke kaikamahine alii Komaia , miimua loa o na aialo he kanalima, ma ko Umeba aoao, me ko lakou mau aaiiu nani, s& mele ae la lakou i na leo hoonanea a hoohauoli i ke kaikamaiiine alii me ka lakou mau mea kani. Aia hoi ma ia manawa pu no, ke keiiu alii Managora, ke keiki ponoi a ka Moi Sri Kama, me na aialo alii he kanalima o Menanakahau, me na aa hu nani, e ku ana ma ka aoao o ke alii Lakamana. Ua hoao aku i f keia keiki alii e hoonanea rne kamakemake i ole i ka mea i poni ia a i kukaia ia i hooiiina no'ka nqho alii ana i upu mua ai nona,

v" mamuli o ka īkaika o na koa a nie ka lanakiia o ke kah.ua kaua. 0 ke keiki Lakamana k;i oi a me ke kilakila mawaenU o keia nan; a pau. 0 koiui mau onohi e hulili ana a me kona umiumi loloa e Jube ana ma o a maauei, ua iike me ke poo o kekaki liona nui kamahao, a me kekalii Moi ikaika a kaulana. " II a like kona mau aa ma na lima me na kauiauwe.' leiia wikani . He puipui nui <" . kona a-:. a o kona" umauma ua like me ka umauma o kelmhi lio nui o lee kahua kaua, a na kona koloka ili tiga i uhi ia iko ma kona mau kipoohiwi ī l koike mai i kona kulana wehi, a kau aku la ka eekia maluna o na mea a pau o ke alo alii. ■' Auo, ua kiki mai la i ka manawa no ka kooko ia ana o na mea i makemake ia no na hii, oia koi ka hookui ana ia laua malalo o ka berita male, a komo aku koi laua maloko o ka poai o ka laina e lilo ai i kookghi .io a i kookaki koko. Ua iioomalamalama ia na wahi a <• . puu. mai na kiekiena a i uakuonoloa, me ka malamāilāma o na tausani lmkui, a ua hoike iamai Ja ka naui o na mea a pau. A liele rnai la he.mau kahunapule wakine' lie nmiliumamalua me na mea ala o fSumatera ma ke kuahu o Akuno, i ]<oa j.a' i ke alii, me — ku hckxm mwu: aakm Onīaoīnao i kj.kokiko īa me' -na kii eleele o ka moo. Pi paa aua ma ko iakovi_ mau lima na ipu gu]a, kaki ho; o kl mea ala o a anu. a kiani. mai la ke Jca}).una waliine Joiki noua Jca kiona weli. ae paaana lie koo aa leona iima, a maluua ])ouo o ua kookoo nei iie kii moo guJa ; kookokoke mai. lu imua <> na mea o maie ia aim, u ])uaua mai ia } neiamau liua- ' 'oleio wanana me ka leo kanehaiie : '• Aioha ! e ka-,haku. o na kanaka hihiu! Ano o oe ka Moi o ka poe naauao ! Aloha ! e ka Pua Alii o kahi mokuiki ! Ano, o oe ka Moiwahine a ka mea nui ! - Maiunaoeoka laau me ke kanaka hihiu, Ano, eia oe maloko o ka. ha]e alii o ka Moi, Eia ke ola o na Akua : V E kiekie, e kaahaa, a mai makau, A ua hoi hou mai na kupua i Sumatera. Owai mamua ae me ka lima pale ole, Kai hoomake i na tiga me ka poe hihiu ? Owai mamua ae kai paio me ka Eakshasha, A paio hooliahi me na eiepani me na kanaka koa ? Aole hookahi rnarnua ae o Lakamana 1 Owai ke alii hookah} ana wahine i aloha ai { Aole hookahi mamua ae o Lakamana ! Ua aloha ia i kana aloha maluha o ka laau, Ua aloha iaia maloko o ka hale alii. Ua aloha iaia i ka wa mai me ke kapa ole,

„ —r~ ' "" ^ • ■■ - -■ — — Me na palapu a makole. Ua aloha iaia maloleo o ke ana mehameha, ! Ua aloha iaia imua o ke ao holookoa ! j Ke aloha keia o ke akua kupua. Aole hoi he aloha no ke kanaka haakei. A he kupua o Lakamana. H-e iole liilii ke tiga rna kona poho lima, A auhee na kanaka hihiu imua ona. Imua ona he mea oie "ke kupua, Ka Kakshasha luahine nukunuku. Ua make i na lii e ae he lehulehu, No Lakamana nae ka lanakiia nui. . O ka lanakila ia maluna o umi tausani, 0 ka uini tausani nui kona lahui, Ano e hoomaikai no ia i konā lahui, Nana e alakai ka lahui o Sumatera. E noho no ia ma k-i -noho o na lVIoi, N'a kona mau koa e kiai i ka aina. E inu po'-kona mau hoe i n;i kai a pau, Nana e imi aku na aupuni, 1 ka akau ā ī ka hema ; Nana e'imi na mokupuni mamao. Kahi a Kane i mau aku nei, A ke halawai o Lakāmana me Kane, ! E kaulana anei o Malae ma na moana, A mawaena o na mokupuni a pau o ke kai. Ēia o Lakamana ka nui ! Eia o U.meha ka Maemae ! Mai a olua ae e opuu he oliana alii, He ohana kiekie ona kupua me na alii, No Sumatera me na mokupuni a pau o ke kai !" I ka pau ana o keia inau kalokalo wanana una a keia luahine kakuna, hookomo hou ilio la ia i ka mea ala ;-rkrko o ]v;i"A]ōiTgyiīta7 līoīla na lamiku wela i ke ahi, a koomaka īnai la ka pua ana o ,ke ala" onaoha a ]ioo])C aku .la ua kahuna uei maiioko aku o ua liale nei. | A i ka hahi ana nku o lakou, lioea inai ia kekahi kanaka kino kilakilaua hele a keokeo k'ona mau oho /hiuolio a m e kona umiumi e ])iilelo ana i ke. aho makani. Ile aahu nani k'oua, a e ])aa ana he kookoo gul;t me ke kii ! Iionu mu ke kuaii. I'i ana])iini ana i |ko))a ])uliak'a he ai)0 iei gula, a ua eeikiakona nanaina a pau. 0 Kamiihiana keia, ke kakuna . uui o ke kuahu |o Akuuo ; a na ukali ia mai oia e na j kaliuua malalo iko ona he umikumamalua ko lakou nui. Hele mai Ja ua kahuna nui uei a kokoke io laua nei, l 7 jpane mai la me ka leo nui hanekane : i " E ku, e ka Haku Alii !" a ku ae-la o Lakamnna. A kakea hou mai la — UE ku, e ke Kama'Iii wahine a ku ae la o TJmeba. A. pane hou mai la ua kakuna nei ia Lakamana. " A.ukea kou makemake mawaena o na wakine V' Lalau aku la ua Lakamana nei i ka lima akau o Umeha a pane mai la. " 0 keia wale iko no kou makeenake ! A pane aku la ua ka-

'hunanei imua o Umelm. "Auliea ; kou makemake mawaena o na kane?" I.Kau aku lanii maka o ua nani n'ei ia 'Lakamana me ka pilia i na kipoua a ke alolia, kau aku ]<t ia ī kona linui nia ka ])Ookiwi o kana ipo a pane aolanie ka leo olu nahenahe. u O keia ko'u Alii a me ko'u Ilaku !" Pane aku la ; ua kalnma . nei i ke alii Lakamana. 'k-E weke ae i ke apo nana e koopuui ala i ka puhaka o lee kino au i alolia ai a e kiai makaala ai no ka manawa ;])āu ole." .Kukull iho la ua Lakamajna nei a wehe ae la i ka omau o ua i apo nei me ka malie a me ka haaheo. ; me ke la e.i mai ana, "o.keia puhaj ka, oia ke kurnu waimapuna liulao ; o kou aloka ; ka hooilina hoi o ko'u a pau !" 1 A keia pule ae: O na koi kaumaha a ke Aupuni o Kile i 1 hoolahaia ma na nupepa, ma ke ano koi po- ' ho, a he koi ma ke ano mau o na kaua, ua '.w. | olelo ia aohe oiaio. Ua lawe ia mai kel'a i mau mea mailoko mai o ka Ieta a kekah: ' koa„Kile i kakau ai i kona hoa'Ioha, e olelo ana o ka makemake ia, o na puali koa Kile. Noiaila. aole io paha i kau ke aupuni o Ki- ' le i keia mau koi ana maluna o kouā 'hoa ; paio i hulihia. Ua olelo ia aole e hiki ia ; Peru ke uku i keia mau koina ina i oiaio. ; no ke koikoi launa ole, aole no hoi e nele he ' kiei mai-o na anpuni e e knnpnle i kn meo oi mamua o ke' leupono.